Rehberlik ders notları-Psikolojik rehberlik ve danışmanlık



REHBERLİK DERS NOTLARI

Okul: Bir plan ve program dahilinde, bireyin ve toplumun ihtiyaçlarını göz önüne alarak öğretim ve yönetim faaliyetlerini sürdüren örgün eğitim kurumudur.Çağdaş eğitimin üç boyutu vardır. Bireyin gelişimi için eğitim ve yönetim faaliyetlerinin yeterli olmadığı belirlenmiş ve “öğrenci kişilik hizmetleri” ortaya çıkmıştır.
Öğretim: Okullardaki, öğrenci ile öğretmen arasındaki bilgi, beceri ve kültür aktarımına denir.
Yönetim: Öğretim faaliyetinin daha verimli gerçekleşmesi, öğrencinin daha sistemli ve düzenli olarak bu faaliyetten istifade etmesini sağlayan etkinliktir.
Öğrenci Kişilik Hizmetleri: Özellikle tek tek öğrencilerin kişilik gelişimini sağlamak için yürütülen, sosyal ve eğitsel etkinlikler, sosyal yardımlar (burs, kredi, yurt, yemek), özel eğitim ve yetiştirmeler, sağlık hizmetleri, rehberlik ve psikolojik danışma çalışmalarını içerir.
Öğrenci kişilik hizmetlerinin amacı, öğrencinin eğitim imkânlarından yararlanmasını engelleyen eksiklik ve olumsuzlukları ortadan kaldırmaktır. Rehberliğin Tanımı
Rehberlik, bireye kendisini anlaması, problemlerini çözmesi, çevresine dengeli ve sağlıklı bir uyum sağlaması ve kendini gerçekleştirmesi için yapılan uzman yardımına denir.
(Prof. Dr. Muharrem Kepçeoğlu)
Rehberlik alternatif yollar gösterme olarak tanımlanabilir. Bireye tüm seçenekler ve bu seçeneklerin iyi ve kötü tarafları gösterilir, bireyin kendi seçimini kendisi yapması sağlanır.
Kendini Tanıma: Kişinin, genel ve özel yeteneklerini, ilgilerini, tutum ve davranışlarını, güçlü yada zayıf yanlarını bilmesi anlatılıyor.
● Yardım dendiğinde, bireye öğüt verme, karar verme, sorununu çözme anlaşılmamalıdır. Yardım dendiğinde, problemleri çözebilmek için değişik seçenekleri görebilmesi, en uygununu seçebilmesi, kararlarını verebilmesi için bilinçlendirme anlaşılmalıdır.
Rehberlik bir bilgilendirme hizmetidir. Bireyin kendini, ilgi ve yeteneklerini tanımasını sağlayan, bir mesleğe yönelten ve o meslek konusundaki bilgi ve becerisini arttırmasını sağlayan bir bilgilendirmedir.
Rehberlik ve Psikolojik danışma
Rehberlik, psikolojik danışmayı da içine alan geniş bir kavramdır. Rehberliğin merkezinde yer alır ve rehberliğe göre çok daha sistemli ve teknik bir bilgilendirme becerisi gerektirir. Samimiyet ve güvene dayalı duygusal ilişki temeline oturtulduğundan rehberlikten ayrı bir uzmanlık alanı olarak düşünülmüştür.
REHBERLİK NEDİR? / REHBERLİĞİN İLKELERİ
● Rehberlik hizmeti profesyonel bir süreçtir, herkes veremez.
●Yalnızca problemli bireylere değil, herkese verilir.
● Bireye öğüt verme, karar verme değil, karar vermesine yardımcı olma, yol göstermedir.
● Rehberlik hizmetinde bireye acıma duygusuyla bakılmaz.
● Zorlama yoktur.
● Bireyi disipline etme süreci değildir.
● Bireyleri kayırma – kollama süreci değildir.
● Belli bir yaş grubuna değil, herkese yöneliktir.
● Gizlilik esastır.
● Gönüllülüğü gerektiren bir hizmet alanıdır.
● Süreklidir.
● Bireyin karar verme stratejilerini geliştirme sürecidir.
● Birinci işlevi, bireyin kendisini tanımasını sağlamadır.
● Ekip çalışması gerektirir. (Ör.Rehber öğretmen tek başına bir şey yapamaz)
● Problemleri çözen bireyin kendisidir.
● Rehberlik hizmetinin merkezinde birey yer alır.
REHBERLİĞİN AMACI
Rehberlik, bireyin bir bütün olarak gelişmesini amaçlar. Bireyin kendini gerçekleştirmesine yardımcı olmaktır.
Kendini gerçekleştirme kavramı A. Maslov tarafından geliştirilmiştir. Maslov’un ihtiyaçlar hiyerarşisinde en üst basamağı kendini gerçekleştirme oluşturur.
Kendini gerçekleştirme en üst basamağa ulaşma demektir.
Fizyolojik ihtiyaçlar ve güvenlik ihtiyaçları gibi alt düzey ihtiyaçlar rehberlik hizmetlerinin konusuyken, ait olma-sevgi, saygı ve kendini gerçekleştirme ihtiyacı üst düzey ihtiyaçlar olup daha çok psikolojik danışma hizmetlerinin görev alanına girer.
Kendini Gerçekleştirmiş Bireyin Özellikleri
● Gerçekçi
● Kim olduğunu ve olacağını bilir
● İnsanlara önem verir ve onları oldukları gibi kabul eder
● Yaratıcı
● Yeniliklere açık
● Yapıcı bir kişiliğe sahip
● Ruh sağlığı yerinde
● Kendisi ve toplumla barışık
● Kendine güvenen
● Geçmiş ve gelecekte yaşama yerine anı yaşama düzeyi yüksek
● Kendine ait gizli yanlara sahip
● Yalnız kalabilir
● Başkasını ve kendini takdir edebilir
● Demokratiktir
● İyi espri anlayışına sahiptir
Okullarda Rehberlik Hizmetlerinin Verilemesini Gerektiren Nedenler
● Öğrenci merkezli eğitim anlayışının gelişmesi
● Eğitim bilimlerindeki gelişmeler
● Bireysel farklılıkların eğitimde dikkate alınması
● Benlik gelişiminin ve duygusal gelişimin öneminin artması
● Toplumda akıl sağlığının ve sağlam kişiliğin önem kazanması
● Hümanist yaklaşımın insana değer veren ve bireyi merkez alan anlayışı
● Demokratik yaşam tarzının gelişmesi
● Öğrencilik (çocukluk) döneminin bireyin gelişiminde önemli olması
● Meslek tercihleri
Okullarda Rehberlik Hizmetlerinin Gerektiği Durumlar
● Ders çalışma tekniklerini geliştirme ● Olumsuz duygularla baş etme
● Mesleki tercihlerde bulunma ● Bireysel yaşam felsefesi oluşturma
● İletişim becerilerini kazanma ● Sosyal değerleri kazanma
● Olumlu kimlik kazanma ● İlgi ve yetenekleri geliştirme
● Beden ve ruh sağlığını geliştirme ● Benlik kavramını güçlendirme
Rehberliğin Tarihi Gelişimi ve Temelleri
● Bu günkü anlamıyla rehberlik oldukça yeni bir anlayış ve uygulamadır.
İlk olarak mesleki rehberlik alanında ve Amerikan toplumunda ortaya çıkmıştır. Daha sonraları öğrencilerin başarı durumlarıyla ilgilenmiştir.
● Öğretimin, öğrenci merkezli olarak sürdürülmesi, eğitsel rehberliği ortaya çıkarmış ve öğretim programları öğrencilerin ilgi ve ihtiyaçlarına göre düzenlenmeye çalışılmıştır.
● Oryantasyon (uyum sağlayıcı) programların hazırlanması ve öğrencilere verimli ders çalışma alışkanlıkları kazandırılması etkinliklerine yer verilmeye başlandı.
Duygusal ve sosyal sorunlarla ilgilenilmeye başlandı ve kişisel rehberlik ön plana çıktı.
Kişisel rehberlik önceleri, uyumsuz ve davranış bozukluğu ortaya çıkaran öğrencilere yönelikti. Daha sonra bu davranış bozukluğunu ortaya çıkaran nedenlerin önlenmesi konusunda bir düşünce gelişti ve rehberliğin önleyici işlevi ortaya çıktı.
Rehberlik artık her türlü öğrenciye yardım sunmaktadır. Bu şekilde rehberliğin geliştirici işlevi ortaya çıktı.
● Rehberlik çalışmaları ilk olarak mesleki rehberlik alanında ortaya çıktığı için orta öğretim kurumlarında başlamış, daha sonra, aile, sanayi ve sağlık alanında da çalışmaya başlamıştır.
REHBERLİĞİN TÜRLERİ
1) Birey Sayısına Göre Rehberlik

A) Bireysel rehberlik: Bireyin kendini tanıması, kendini gerçekleştirmesi ve duygusal sorunlarını çözmesine yardımcı olmak amacıyla tek tek kişilere sunulan rehberlik hizmetidir. Rehberliğin psikoloji danışma alanına girer. Bu alanda özellikle gizlilik ilkesine özen gösterilmelidir.
B) Grup rehberliği: Birden fazla kişiye aynı anda yapılan rehberlik hizmetidir. Daha çok eğitsel rehberlik hizmetleri için başvurulan bir türdür. Okullarda sınıf rehber öğretmenleri tarafından uygulanır. Bireylerin zihinsel süreçleri geliştirilir.
● Grup rehberliği bireysellik ilkesine aykırı değildir. Yardım yine bireyseldir ve oluşturulan gruplar, yapılacak olan yardıma ihtiyaç duyan bireylerden oluşur.
Grup Rehberliğinin Faydaları
● Zamandan tasarruf sağlar
● Birey başkalarının sorunlarını görerek teselli bulur ve kendi sorunlarını kabullenir.
● Başkalarının deneyimlerinden yararlanır.
● Gruba ait olma başkalarınca kabul edilme duygusu yaşanır.
● Grup üyeleriyle etkileşimi sağlar
● Sorununa çözüm önerileri bulur.
● kendine güveni artar.
2) Öğretim Kademelerine Göre Rehberlik
Bireylerin gelişim aşamalarına bağlı olarak oluşturulan rehberlik faaliyetidir. İhtiyaçlar dönemlere göre değişiklik gösterir. Her öğretim dönemindeki ihtiyaçlar birbirinden farklıdır.
A) Okul öncesinde rehberlik:
● Zihinsel, duygusal ve sosyal yönden gelişimini sağlama
● Dil gelişimini sağlama
● Güven duygusu ve özerklik kazandırma
● İlgi ve yetenekleri güçlendirme ve açığa çıkarma
B) İlköğretimde rehberlik: (Birinci kademe)
● Zihinsel, duygusal ve sosyal yönlerden gelişimini sağlama
● Özgüven ve benlik kazandırma
● Kişiliğini, ilgi ve yeteneklerini tanımasına yardımcı olma
● İletişim becerilerini ve sosyal becerilerini geliştirme
● İşbirlikçi çalışmalara yönlendirme (işbölümü, arkadaşlık ve paylaşma duygularını geliştirme amacıyla)
(İkinci kademe)
● Ergenliğe geçiş aşamasında bedensel değişimler hakkında ilgi verir.
● Ergenlik dönemindeki psikolojik ve duygusal sorunlarla baş edebilme yollarını gösterir.
● Karşı cinsi tanımalarına yardımcı olur.
● Spor, sosyal ve kültürel aktivitelere bireyleri yönlendirir.
C) Orta öğretimde rehberlik:
● Olumlu benlik kazanmasına yardımcı olma
● Anlama ve anlaşılma ihtiyacına cevap verme
● Akran grupları etkisinden olumlu faydalanma
● Sanat, spor ve sosyal aktivitelere yönlendirme
● Uygun özdeşim kurabileceği modeller sunma
● Sınıfın ve okulun işleyişine öğrencileri katma

D) Yüksek öğretim döneminde rehberlik:
Çevreye uyum sağlamasına yardımcı olma
● Üniversitenin işleyişi hakkında bilgi verme
● Burs, yurt, kredi gibi konularda bilgilendirme
● Sanat, spor ve kültürel ortamlar oluşturma
● Kulüp ve gruplara yönelmelerini sağlama
● Kişisel problemlere ilişkin psikolojik danışma hizmeti sunma

3) Temel İşlevlerine Göre Rehberlik (Verilen Hizmetin İşlevine Göre)
A) Uyum sağlayıcı rehberlik: Bireylerin karşılaştığı uyum sorunlarını çözmek için ihtiyaç duyduğu bilgilendirmedir. Herhangi bir alana yönelik değildir. Az sayıda ama ciddi problemleri olan bireyler ile ilgilenir. Her grup içerisinde bu tür bireyler az sayıdadır. (Ör: Topluma uyum sorunu yaşayan bireyler)
B) Yöneltici rehberlik: Bireyin ilgi ve yeteneklerine uygun olan mesleği veya okulu seçmesi için yardımcı olur.
C) Ayarlayıcı rehberlik: Okul programlarının, kişilerin ilgi ve yetenekleri göz önünde bulundurularak hazırlanması bu türden bir hizmettir. Ayarlayıcı rehberliğin diğerlerinden farkı, öğrenciyle doğrudan ilişki kurmaması, dolaylı yönden öğrenciye ulaşmasıdır.
D) Gelişimsel rehberlik (Geliştirici): Öğrencilerin gelişimsel ihtiyaçlarını, problemlerini tespit eder ve çözümüne yardımcı olur.
E) Önleyici rehberlik: Problemleri ortaya çıkmadan tespit etme ve gerekli önlemleri alma konusunda çalışır. Koruyucu hekimlik gibi…
4) Hizmetin Yoğunlaştığı Problem Alanına Göre Rehberlik
A) EĞİTSEL REHBERLİK
Bireyin ilgi ve yeteneklerine uygun bir eğitim kurumu seçmesi ve bu seçtiği programı başarılı bir şekilde sürdürmesi için yapılan bilgilendirme sürecidir.
Okulların açıldığı, kapandığı ya da tatile gireceği dönemlerde uyum sağlayıcı özelliği ile öne çıkar. Eğitsel rehberliğin, uyum sağlamaya yönelik olarak yapılmasına “oryantasyon hizmeti” denir.
● Eğitsel rehberlik daha çok grup rehberliği şeklinde verilir.
Eğitsel rehberlik kapsamındaki başlıca uygulamalar
● Oryantasyon
● Etkili ders çalışma yöntemleri
● Öğrenme stratejilerini geliştirme
● Okul ve sınıf kurallarını öğretme
● Öğrencilerin sınıf seçimi ve uygun sınıfa yerleştirilmeleri
● Öğrencilerin seçtikleri sınıf ve bölümdeki sorunların çözümüne yardımcı olma
● Öğrencilerin öğrenmeye güdülenmelerine yardımcı olma
● Okuma alışkanlığı kazandırma
● Üst eğitim kurumlarını tanıma (Önemli – Mesleki rehberlik ile karışabilir)
● Öğrencilerin ulaşabilecekleri en üst başarı seviyesine ulaşmasına yardımcı olma
● Laboratuar, atölye gibi alanları tanıtma ve buralardaki çalışma tekniklerini öğretme
● Öğrenme güçlüklerini gidermek
● Bireyin okuyacağı seçmeli derslerin seçimine yardımcı olmak
● Okulda kullanılan not sistemini, disiplin kurallarını, ders dışı etkinlikleri tanıtmak
● Üstün ve geri yetenekte olan çocukları saptamak ve bunlar hakkında önlem almak
Öğrencilerde Görülen Öğrenme Tutum Ve Davranışları
a) Başarıya odaklanmış tutum
: Verimli ve planlı çalışır, öğrenmeye isteklidir, dikkatini verir ve çaba harcar
b) Başarısızlığı kabul etme tutumu: Çalışmaktan kaçınma, öğrenmeye isteksizlik, başarısızlığı normal görme, okul dışı etkinliklere yönelme (Cafe, internet vs)
c) Başarısızlıktan kaçınma tutumu: Öğrenme değil sınıfı geçme amaçtır, ezberlemeyi öğrenmeye tercih etme, geçici güdülenme görülür (sınav döneminde), dışsal mazeretlere sığınma vardır (Öğretmen, zor ders vs)
B) MESLEKİ REHBERLİK
Mesleki rehberlik, bireylerin meslekleri tanımaları, ilgi ve yeteneklerine uygun meslekleri seçmeleri, mesleğe hazırlanmaları ve seçtikleri meslekte başarılı olabilmeleri için bireye yapılan yardımdır.
● Meslek seçimi, günümüzde çok erken yaşlarda şekillenmeye başlamıştır. Bu nedenle mesleki rehberlik eğitsel rehberlikten yararlanmaktadır.
Öğrencilere mesleki alanda rehberlik 3 aşamadan meydana gelir.
1. Öğrencilerin tanınması 2. Meslekler hakkında bilgi toplanması 3. Öğrencilerin bu iki bilgi ışığında uygun seçim yapması için yardımcı olunması
● Bireyin kendini tanıması ve sağlıklı karar verebilme yeteneği kazanması mesleki rehberliğin alt alanları içine girer.
Mesleki Rehberliğin Amaçları
1. Meslekleri tüm yönleriyle tanıtmak
2. Yeni ortaya çıkan meslekler hakkında bilgi verme
3. Meslekler hakkındaki yanlış bilgilerden kurtulmasını sağlama (Psikolog gibi)
4. Meslek seçimi için karar verme gücünü kazandırma
Meslek Seçimini Etkileyen Faktörler
1. Biyolojik Etmenler
: Bireyin fiziksel özellikleri, yaş, cinsiyet, boy (Hemşire vs)
2. Sosyolojik Etmenler: Mesleğin toplum tarafından gördüğü kabul (Pavyon), arkadaş çevresinin beklentileri, toplumsal değerler vs. (salyangozcu)
3. Psikolojik ya da kişisel etmenler: İlgi, ihtiyaç ve yetenekler
4. Ekonomik etmenler: Ailenin ekonomik düzeyi, ülkenin ekonomik durumu (astronot), insan gücü ihtiyacı, mesleklerin gelir durumu
5. Politik nedenler: Mesleğe girme olanakları (torpil – KPSS sınavı), iş bulma olanakları, eğitim fırsatları
6. Diğer nedenler: Çalışılacak olan bölgenin özelliği (çalışılacak bölgede mesleğe ihtiyaç olup olmadığı), tesadüf eseri oluşan faktörler (Doğal afetler)
Meslek Seçimi ile İlgili Kuramlar
1. Persons modeli
: (Mesleki rehberliğin kurucusu) Meslek seçimi üç boyuttan meydana gelir. a) Bireylerin incelenmesi b) Mesleklerin incelenmesi (Mesleklerin gerektirdiği nitelikler) c) Bireylerin kendilerine uygun meslek seçmesi
2. Psikanalitik yaklaşım: Bireyin meslek seçimini, bilinç dışı gereksinimlerini doyurmaya yönelik faaliyet olarak görürler. Meslek kişiliğin yansımasıdır. Bu kuramcılara göre, normal insanın meslek seçme konusunda rehberliğe ihtiyacı yoktur. Çünkü kişinin bilinç dışı dürtüleri, onun hangi alanda doyum sağlayacağını söyleyen en iyi rehberdir.
3. Ginzberg ve arkadaşlarının kuramı: Meslek seçimini bir gelişim süreci olarak görmüşlerdir. Birey mesleğini bir anda verilen gelişigüzel bir karar sonucunda değil, çocukluktan ergenliğe kadar, ergenlikten de yetişkinliğe kadar olan dönemi kapsayan bir gelişim süreci olduğunu ileri sürmüşlerdir. Mesleki karar verme süreci, hayal dönemi, geçici seçimler dönemi ve gerçekçi dönem olmak üzere üç döneme ayrılır.
a) Hayal dönemi (6-11 yaş): Çevresindeki kişilerle özdeşimde bulunarak meslek tercihlerini ifade eder.
b) Geçici seçim dönemi (12-17 yaş): Ergenlik dönemindeki meslek tercihlerini kapsar. Birey, ilgi, istek ve yeteneklerine göre meslek tercihlerinde bulunur.
c) Gerçekçi dönem (17-22 yaş): Bireyin tüm durumları değerlendirerek gerçekçi kararlar verdiği dönemdir.
Bu kurama göre meslek seçimi ergenlik dönemi boyunca en az 10 yıl süren bir gelişim sürecinin ürünüdür. Gelecek yaşamı da etkilediği için geri dönülmez seçimlerdir.
4. Super’in benlik kuramı: İnsan hayatı boyunca çeşitli roller oynar, iş ve oyun etkinliklerinde yeteneklerini dener, başarılarını değerlendirir, başkalarının değerlendirmelerini değerlendirir, bazı şeyleri iyi bir şekilde yaptığını fark eder ve bundan doyum sağlar. Bunlar biriktikçe kendini bazı alanlarda başarılı görür ve bir yargıya ulaşır. Kendi hakkında bir öz kavramı oluşturur. Meslek seçimi de oluşturulan benlik kavramının bir mesleğe yansımasıdır.
Super’e göre öz kavramının oluşması ve bunun meslek tercihine dönüşmesi bir gelişim sürecinde gerçekleşir. Mesleki gelişimi tüm yaşama yaymıştır.
1. Büyüme (0-14 yaş) – Meslekleri tanıma
2. Araştırma (15-24 yaş) – İlgi ve yeteneklerine göre meslekleri değerlendirir
3. Yerleşme (25-44 yaş) – Mesleğini seçtiği dönemdir. Kriz dönemleri olabilir
4. Koruma (45-64 yaş) – Bulunduğu konumun en iyisini yapmaya çalışır
5. Çöküş (65 ve sonrası) – Deneyimlerini aktarma ve emeklilik

5. Roe’nin ihtiyaç kuramı: Bireyin meslek seçimi, psikolojik gereksinimlerini doyurma yoludur. Bireyler aile tarafından ihtiyaçları karşılanma derecelerine göre insanlardan uzak ya da insanlara yönelik meslekleri tercih ederler.
6. Holland’ın kişilik kuramı: Meslek seçimini, bireyin kişiliği ile çevresinin uyumu sonucu gerçekleştiğini ifade eder. Meslek, kişiliğin iş dünyasındaki ifadesidir. 6 tip kişilik vardır.
1. Gerçekçi tipler: Kas ve bedene yönelik işleri tercih ederler. Çiftçiler, ormancılar, polisler, beden eğitimi öğretmenleri, denizciler vs.
2. Aydın tipler: Yapmaktan çok düşünmeyi severler. Biyolog, hakim, veteriner, kimyager, mühendis
3. Sosyal tipler: Halkla ilişkiler personeli, öğretmenler, danışmanlar vs.
4. Gelenekçi tipler: Kurallara bağlı, tertip düzen meraklısı kişilerdir. Muhasebeci, bankacı, sekreter vs.
5. Girişimci tipler: İnsanları ikna etmeyi ve yönetmeyi severler. Satıcılar, komisyoncular, politikacılar ve avukatlar vs.
6. Sanatçı tipler: Müzisyenler, ressamlar, yazarlar vs.
C) KİŞİSEL REHBERLİK
Bireylerin kişisel sorunlarının çözümü için yapılan psikolojik yardıma denir. Kişisel rehberlikte amaç bireyin kendisini anlaması, kabul etmesi ve çevresine uyum sağlamasına yardım etmektir.
Kişisel rehberliğin çalışma alanları
● Bireyin sosyal ilişkilerinde yaşadığı sorunların çözümü
● Aile içi ilişkilerde yaşadığı sorunlar
● Özgüveni geliştirme
● Kendini tanıma ve kabul etme
● İletişim becerileri kazandırma
● Karşı cinsle ilişkiler
● Davranışsal bozukluklar
● Amaç belirleme, plan yapma ve uygulama becerileri kazandırma
● Olumsuz duygularla baş edebilme (Kaygı – stres vs.)
● Sağlık sorunlarını giderme
● Akran ilişkilerini düzenleme
● Ekonomik sorunlar
● İyi ve olumlu kişilik özellikleri kazanmasına yardım etme
Kişisel rehberlik kuramları
1. Gelişimsel rehberlik

(Havighorst) Bu kurama göre bireylerin gelişim dönemlerine göre farklı kişisel ihtiyaçları vardır. Kişisel rehberliğin amacı, bu gelişim dönemlerine ait ihtiyaçların doyurulmasıdır. Bu ihtiyaçlar doyurulduğu zaman bireyler bir sonraki gelişim dönemine hazır girerler.
Gelişimsel rehberlik hizmetlerinin özellikleri
● Koruyucu ve geliştirici bir yaklaşım gösterme
● Öğrencilerin kapasitelerini geliştirme
● Özgüvenlerini geliştirme
● Gelişim dönemi özelliklerini kazanmalarına yardımcı olma
● Öğretimin tüm kademelerini kapsama
● Öğretim sürecinde süreklilik gösterme
● Öğrencilerin eğitim hizmetlerinden en üst düzeyde faydalanmalarını sağlama
2. Hümanistik (İnsancıl) Yaklaşım
Rogers ve Maslow tarafından geliştirilmiş bir eğitim yaklaşımıdır. Hümanistik yaklaşımın eğitim ilkeleri de kişisel rehberlikte önemli yer tutar.
Hümanist yaklaşıma göre;
● İnsanın en temel güdüsü kendini gerçekleştirmedir.
● İnsan bir bütündür ve davranışları bir bütünlük içinde incelenmelidir.
● Eğitim faaliyetleri öğrenci merkezli olarak düzenlenmelidir.
● İnsanın doğası iyidir. İnsan doğuştan iyi ve güzel değerlere sahiptir. Kötü özellikler (kıskançlık vs.) iyi özellikler engellendiği için ortaya çıkar.
● Her bireyin kendine özgü bir kişiliği ve çevreyi algılama biçimi vardır. Bireyi anlamak ve davranışlarına yön vermek için bu özellikleri göz önünde bulundurmalıdır.
● Davranış bozukluklarının nedeni engellenmedir.
● Eğitim bireyin kişisel gelişimini amaçlamalıdır ve bireyin doğasına uygun etkinlikleri yerine getirmelidir.
● Birey özgür bir varlıktır ve kendi tercihlerini kendisi yapabilir.
● Bireyin motivasyonunda içsel uyarıcılar daha etkilidir. (Yıldız – puan yerine yapabiliyorum, başarabiliyorum gibi)
● Rehberlik, bireyde doğuştan bulunan iyi ve doğruyu seçme gücünü harekete geçirir.
● Bireye saygı ilkesi esastır.
● Bireylerde, yaşantıları düzenleyen, tepkileri belirleyen bir benlik kavramı vardır. Benlik, bireyin kendini nasıl gördüğüdür. (Kendini güzel – çirkin – uzun veya kısa görmek vs.) Bireyin benlik kavramı aslında çevresinin görüşlerini yansıtır.
● Bireylerde bulunan doğal öğrenme isteği harekete geçirilmelidir.
● Bireylere tarafsız yaklaşılmalı.
● Koşulsuz kabul ilkesi uygulanmalıdır.
● Hümanist yaklaşımın üzerinde durduğu diğer bir rehberlik türü akran rehberliğidir.
Akran rehberliği: Alt sınıftaki öğrencilere yardımcı olmak için seçilmiş üst sınıf öğrencilerine denir. (Üniversitelerde öğürencilerin yaptığı oryantasyon çalışmaları )
● Bireylerin davranışlarını anlamanın en iyi yolu empati kurmaktır.
Empati: Kendini karşısındaki bireyin yerine koyarak, onun duygu ve düşüncelerini anlamaktır. Empati kurulan kişiye geri bildirimde bulunulmalıdır yani bireye, duygularının ve bakış açısının anlaşıldığına dair bilgilendirme yapılmalıdır.
ÖR: Babası hasta olan çocuğa “Onu kaybetmekten korkuyorsun” demek.
Kız arkadaşının terk etmesine üzülüyorsun
Empatik yaklaşım: Annenle babanın ayrılmasına üzülüyorsun. (Karşısındakinin duygularını anlama vardır- dıştandır)
Sempatik yaklaşım: Annenle babanın ayrılmasına bende üzüldüm. (Taraf tutuyor – bireyin yanında yer alıyor – Kendisinin de o durumu yaşadığını düşünür, aynı duyguyu yaşar)
Özdeşim kurma yaklaşımı: Senin yerinde olsam bende aynı üzüntüyü duyardım. – aynısını yapardım.
● Bireylerle etkili iletişim sağlanmalı. İletişimi güçleştiren yaklaşımlar kullanılmamalıdır.
İletişimi güçleştiren yaklaşımlar
Emir verme – Talep etme – Uyarma – Tehdit etme – Öğüt verme Ahlak dersi verme – Nutuk çekme – Suçlama – Alay etme – Utandırma – Sen dilini kullanma (Bireyler suçlandıklarını düşünüp savunmaya geçebilirler)
Sen dili Ben dili
Geç kaldın – Geç kaldığın zaman başına bir şey geldiğini düşünüyorum, bu da beni endişelendiriyor
Niye hiç aramıyorsun – Aramadığında önemsenmediğimi düşünüyorum, bu beni üzüyor.
Derste konuşma – Ben ders anlatırken konuşmanız konsantrasyonumu bozuyor, bu da beni sinirlendiriyor.
Ne kadar anlayışsızsın – Bu kadar anlayışsız olman beni hayal kırıklığına uğrattı ve inan ki çok üzüldüm.
● Ben dilinde, sorun yaratan davranış, bu davranışın bizi nasıl etkilediği ve bizde uyandırdığı duygular belirtilir.
● Öğretmenin veya danışmanın ben dilini kullanması kendini açmasını sağlar.
Kendini açma: Bir olay ya da nesne karşısında danışmanın kendi duygu ve düşüncelerini ifade etmesi, kendi yaşantısından örnekler vermesidir.
5. HİZMET ALANINA GÖRE REHBERLİK ÇEŞİTLERİ
(Birey sayısına göre – Öğretim kademelerine göre – Temel işlevlerine göre – Hizmetin yoğunlaştığı problem alanına göre – Hizmet alanına göre)
A) Eğitim alanında rehberlik: Rehberlik faaliyetlerinin en yoğun olarak uygulandığı hizmet alanıdır. Öğrencinin okul ve çevreye uyum sağlaması için çalışır.
B) Sağlık alanında rehberlik: Koruyucu hekimlik bu alana girmektedir. Bunun yanında bireylerin sağlık hizmetlerinden nasıl yararlanacağı konusunda bilgilendirme hizmeti verilir. (Aile planlamasıyla ilgili bilgilendirme – psikiyatr kliniklerinde danışmanların bulunması bu alandaki faaliyelerdendir)
C) Sosyal yardım alanında rehberlik: Hayır ve sosyal yardım hizmetleri sunan kurumların bireyleri bu konuda bilgilendirmesi örnektir. (Kızılay’ın kan vermenin yararlarını anlatması vs.)
D) Endüstri alanında rehberlik: Verimin arttırılması, çalışanların motivasyonu, yeteneğe göre işçi seçimi gibi alanlarda çalışır.
Okullarda Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmet Alanları
(Rehberlik Servislerinde Yapılan Çalışmalar)
1. BİREYİ TANIMA
Bireyi tanımak, değişik teknikler kullanarak bireylerin yeteneklerini, ilgilerini, kişilik yapılarını, fiziki özelliklerini, benlik algılarını ve sosyo-kültürel özelliklerini belirlemektir.
● Bireyi tanıma çalışmalarında asıl amaç, bireyin kendini tanımasına yardımcı olmaktır. Bireyi tanıma, onlara kendini tanıtmak için bir araçtır.
● Bireyleri tanıma işbirliği gerektirir. Sadece uzmanların yaptığı bir çalışma değildir.
● Özel olmayan bilgiler diğer bireylerle de paylaşılmalıdır.
Bireylerin tanınması gereken yönleri
Yetenekler: Doğuştan gelen ancak yaşantılar sonucu belli bir şekle giren, öğrenme ve iş yapabilme gücüne denir.
İlgiler: Bir nesnede veya olaydan hoşlanma durumuna denir.
Kişilik: Mizaç, karakter, alışkanlık, tavır gibidurumları içine alan bir kavramdır.
Benlik algısı: Bireyin kendisine ilişkin değerlendirmesidir. (Kendini nasıl gördüğüdür. – Akıllı – yakışıklı- çirkin vs..)
Fiziksel ve biyolojik Özellikler: Fiziki yapı (Şişman – kısa vs.) ve beden sağlığı (Yürüme engelli – kansızlık)
Sosyal – kültürel ve ekonomik koşullar: Aile yapısı, ekonomik durumları, eğitimle ilgili aile tutumu vs..
Bireyi Tanıma Teknikleri
Bireyi tanıma tekniklerinden genellikle sayısal değer veren tekniklere önem verilir. Bunun nedeni, sayısal değerlerin kolayca iletilebilmesi ve üzerinde istatistiksel işlemler yapılabilmesidir.
Bireyi tanıma tekniklerinin kullanılmasında asıl amaç, bireyin kendini tanımasına yardımcı olmaktır.
A) Özel Teknikler (Test dışı teknikler)
Öznel teknikler, başkalarının birey hakkındaki görüşleri ile bireyin bizzat kendisi hakkındaki görüşlerinin genellikle betimsel olarak ifadesine dayanan tekniklerdir.
GÖZLEM
Bir kimsenin diğer bir kimse hakkında duyu organları aracılığıyla bilgi edinme yoludur. Ampirik yolla bilgi edinmedir. Gelişigüzel ve sistemli gözlem olmak üzere iki çeşittir.
Gelişigüzel gözlem: Bireyi tanımak için belirli bir amacın ve planın önceden saptanmamış olduğu ve bilgilerin, sadece rastlantısal ilişkilerden elde edildiği duruma denir. Aşağı yukarı herkes başkaları hakkındaki kararlarını bu yolla oluşturur. Öğretmenlerin öğrenciler hakkında verdikleri yargılar, bir ölçme aracı sonucuna dayanmıyorsa, bu bilgiler gelişigüzel gözlem sonucu elde edilmiş verilerdir.
Sistemli gözlem: Bireylerin belirli davranışlarının, doğal yaşamları içinde, kasıtlı olarak gözlenmesine denir. Gözlenecek davranışların istendiği zaman ortaya çıkmaması nedeniyle sistemli gözlem zaman alıcı bir yöntemdir. Bireyin haberi olmadan yapılan sistemli gözlem, davranışın doğal koşullarında ortaya çıktığı şekliyle incelenmesine olanak verdiği için yararlı bir tekniktir. Gözlemi yapan bir kişinin değer yargıları, beklentileri ve yaşam tarzı gözlem sonuçlarını etkiler. (Ör: Açık sözlü bir öğrenci, otoriter bir öğretmene terbiyesiz gelir)
OLAY KAYDI (ANEKDOT)
Belli bir ortamda gözlenen bireyin davranışlarının objektif olarak betimlenmesidir. Gözlemci davranışı betimlerken daha çok sözlere ve hareketlere yer vermelidir. Betimleme yaparken, gözlenen kimse ya da olaya karşı duygusal yanlılıktan kaçınmalıdır. Davranış betimlemesi kısa, öz ve önemli kısımları belirten bir rapor olmalıdır. Öğrencinin sıradan olmayan davranışlarını kayıt esastır. Bir olay kayıt formunda aşağıdakiler bulunur.
● Gözlenenin adı soyadı – sınıfı – numarası ● Gözleyenin adı soyadı – ünvanı
● Olayın geçtiği yer – zaman ● Olayın betimlenmesi
● Gözleyenin yorumu (Olaya kişisel yorum katmaz) ● Gözleyenin önerileri
DERECELEME ÖLÇEĞİ
Bir kimsenin başka bir kimse hakkında sistemli ya da sistemsiz gözlem sonucunda edindiği kanılarının bildirildiği bir yöntemdir. Öğrenciler hakkında öğretmenlerin, işçiler hakkında ustaların, memurlar hakkında amirlerin kanıları bu yolla elde edilir.
Dereceleme ölçeği formu, bir tür betimleyici sözcükler ya da ifadeler listesi olup, dereceleyecek kimse, gözlediği kişiye uygun bulduklarına işaret koyar. Çok çeşitli dereceleme ölçekleri kullanılır. (Ör: 5 – çok iyi / 4 – iyi / 3 – orta & Liderlikten kaçınır – Liderlik rolü almamayı tercih eder – istenirse liderlik rolü alır – liderlik rolü alır – liderlik rolünü isteyerek alır – )
Dereceleme ölçeği sonuçlarını etkileyen faktörler
Kişisel yanlılık

Sabit hata (Bazı kişiler uçları, siyah beyaz gibi, bazı kişilerde sürekli orta davranışları işaretler)
Hale etkisi (Bireyin iyi yada kötü özelliğinin etkisinde kalarak diğer özelliklerini ona göre değerlendirmesi – Sınıfın çalışkanını aynı zamanda sosyal özelliklere sahip görmek)
Yetersiz gözlem
Mantık hatası (Yöntemi kavrayamama)
Cömertlik hatası (Herkesin özelliklerini yüksek işaretlemek)
OYUN TERAPİSİ
Çocukların davranışlarının oyun ortamında gözlenmesi tekniğidir. Çocukların duygu ve düşüncelerini oyun aracılığıyla ifade etmeleri nedeni ile kullanılmaktadır. Hem bilgi toplama hem de bir terapi yöntemidir.
VAK’A İNCELEMESİ
Sorunu olan bireylerin tüm yönleriyle çevresinden bilgi toplama şeklinde incelenmesidir. Test ve test dışı teknikler kullanılarak elde edilen bilgilerin sistematik bir şekilde rapor edilmesidir. Vak’a incelemesi, öğrenme güçlüğü çeken, sosyal ya da kişisel uyum sorunları gösteren bireyler üzerinde uygulanır. Okulda vaka incelemesini danışman yapar. Anne, baba, yönetici ve öğretmenler danışmana yardımcı olurlar.
Bireyin çeşitli özellikleri hakkında olabildiğince ayrıntılı bilgi toplanır ve bunlar anlamlı bir şekilde birleştirilir.
Vaka incelemesinin içerdiği bilgiler
● Kimliğine ilişkin bilgiler (Adı – Doğum tarihi – Yeri – Cinsiyeti)
● Ailesi hakkında bilgiler (Anne – babanın mesleği – Gelir durumu – boşanmış)
● Fiziksel durumu ve gelişimi
● Zihinsel nitelikleri ve gelişimi
● İlgileri
● Kişilik özellikleri
● Akademik başarısı
● Arkadaşları arasındaki yeri
Bu alanlarda toplana bilgilere vaka tarihçesi denir. Vaka tarihçesinin toplu dosyadan farkıdır, vaka tarihçesinin daha ayrıntılı bilgiler vermesidir.
ANKET
Bireylerin belli bir konuda ki bilgileri ve düşünceleri hakkında bilgi alabilmek için önceden hazırlanmış soruların sorulmasıdır. Oldukça sık kullanılan bir tekniktir. Rehberlik çalışmalarında anket, öğrencilerin aile durumları, ilgileri, sevdiği ve sevmediği dersler, boş zaman etkinlikleri, gibi konularda bilgi toplamak amacıyla kullanılır. Anket çalışması iyi bir plan dahilinde yapılmalıdır. (Uygulanacak grup ve özellikleri – uygulayıcıların kimler olduğu – uygulama şekli vs.)
GÖRÜŞME
Rehberlikte sık kullanılan bir tekniktir. Rehberin kişi ile sorunu üzerinde bir plan çerçevesinde konuşma yapmasıdır. Görüşme psikiyatride bilgi toplama ve tedavi amacıyla uygulanır ve uzmanlık gerektirir. Ancak rehberlikte eğitim alanına ilgi duyan bireyler tarafından uygulanabilir.
Görüşmede kişi ile danışman arasında içten bir ilişki kurulur. Resmiyetten uzak, rahat bir ortamda yapılan konuşma ile birey içini döker ve sorunu hakkında bilgi verir. Not tutma işini görüşmenin sonuna bırakmak gerekir. (Teyp kullanılabilir) Görüşme sırasında danışmanın tutumu içten ve sıcak olmalıdır. Daha çok görüşmeye gelen kişi konuşturulmalıdır. Zaman alıcı bir yöntemdir.
OTOBİYOGRAFİ
Bir kimsenin şimdiki ve geçmiş yaşamını yazılı olarak anlatmasıdır. Bireyler yaşam öykülerini anlatırken, kendince önemli gördüğü özelliklerini ve kendisi için önemli olan olayları anlatırlar. Bu da bireyi inceleyen kişiye, onun değerleri, beklentileri ve kişiliği hakkında bilgi verir. Son derece öznel bir teknik olduğu için bulgular mutlaka diğer tekniklerle desteklenmelidir. Uygulanması kolay ancak yorumlanması zor bir tekniktir. Bireylere güven verilmelidir.
PROBLEM TARAMA LİSTELERİ
Bireylerin çeşitli alanlarda karşı karşıya oldukları sorunları ortaya çıkarmak amacıyla uygulanan bir tekniktir. Bu şekilde öğrencilere yapılacak yardımlar belirlenir. Gizlilik ilkesine özen göstermek gerekir. Problem tarama listelerinde aşağıdaki problemlerle ilgili sorular bulunur.
● Sağlıkla ilgili problemler ● Gelişimle ilgili problemler
● Gelecekle ilgili problemler ● Sosyal ilişkilerde yaşanan problemler
● Duygusal yaşamla ilgili problem

PSİKODRAMA
Teşhisten çok bir tedavi yöntemidir. Bu alanda yetişmiş uzmanlar tarafından uygulanabilir. Bireyin duygularını, kaygılarını ve korkularını (iç dünyasını) bir oyun içinde rol oynayarak anlatması tekniğidir.
SOSYODRAMA
Karmaşık bir tekniktir. Ancak bu alanda özel olarak yetişmiş kişiler uygulayabilirler. Sosyodrama, katılanların ortak ilgisi olan ve gerçek yaşamla ilgili olan durumların hareketlerle canlandırılmasıdır. Psikodramada bireyin sosyodramada toplumun problemleri yansıtılır. (grupla psikolojik danışmada ve sınıf problemlerini belirlemede kullanılabilir)
SOSYOMETRİ
Moreno tarafından oraya konmuş bir tekniktir. Grup içindeki bireylerin birbirlerine karşı olan duygusal yaklaşımlarını tespit etmek için kullanılan bir tekniktir. Sosyometrik test ile elde edilen bulgular sosyogram adı verilen tabloda gösterilir.
Amaca göre sorular hazırlanmalıdır. Ör: Çalışma grubu için, “proje grubunda kimlerle çalışmak istersiniz, üç isim yazınız”; Arkadaşlık ilişkileri için, “en sevdiğiniz üç arkadaşınızın ya da sevmediğiniz üç arkadaşınızın ismini yazınız” gibi.
Güvenirliği grubun birbirini tanıma ve içten cevap verme derecesine bağlıdır.
Sosyometri tekniği ile arkadaş grupları, sevilen ve sevilmeyen öğrenciler, lider tipler, terkedilmiş tipler, klikler (Gruptan soyutlanmış küçük grup) belirlenir.
KİMDİR BU?
Öğrencilerin birbirleri hakkında kanaatlerini öğrenme yoludur. Sosyometrik bir testtir. Bu teknikte bir dizi kişilik özelliği veya davranış tarzı yazılır ve öğrencilerden her bir özelliğin karşısına, bunu en iyi temsil eden arkadaşlarının adını yazması istenir. Özelliklerin karşısına birkaç isim yazılabileceği gibi hiçbir isimde yazılmayabilir. ÖR: Derse sık sık geç kalan kimdir? Çok temiz ve tertipli olan kimdir? Herkesin yardımına koşan kimdir? Her şeyden alınan kimdir? vs..
Bu teknikte, çok gerekli değilse kâğıtlara isim yazılması istenmez. Elde edilen bilgilerin öğrenci ile paylaşılması onun kendini daha iyi değerlendirmesine yardımcı olabilir.
SORU LİSTESİ
Öğrenci hakkındaki ilk bilgileri toplamaya yarayan araçtır. Genellikle çocuğun anne-babası tarafından doldurulur. En büyük sakıncası toplanan bilgilerin güvenilir bilgiler olmamasıdır.
İSTEK LİSTELERİ HAZIRLAMAK
Çocuğun ihtiyaçlarını belirlemek için uygulanır. ÖR: Peri çıksa ve üç dileğini sorsa ne dilersin? Piyangodan para çıksa ne yaparsın? Gibi sorular sormak.
EV ZİYARETLERİ
Hassas konu ve sorunların incelenmesinde danışman ev ziyaretlerine de başvurabilir. Bu gibi hallerde danışman, çocuğu ev koşulları içinde tanımaya çalışır.
B) Test Teknikleri
Gerek eğitim alanında, gerekse rehberlik alanında testlerin kullanılmaya başlanması, bireysel farklılıklar ve bunların ölçülmesi düşüncesi ile gündeme gelmiştir.
1950’li yıllarda Carl Rogers tarafından ortaya atılan Benlik kuramı ve buna bağlı olarak birey merkezli rehberlik anlayışı, testlere olan ilgiyi durdurmuştur.
Bu kurama göre testler, dışsal ve dolaylı tekniklerdir. Bireyi tanımak için, kendisiyle doğrudan iletişim kurma yerine onun verdiği dolaylı cevapların dikkate alınmasını uygun bulmaz.
Özellikle kişilik testlerinin geçerlik ve güvenirliklerinin oldukça düşük olması, etik kurallara uyulmadığında kötü kullanıma yol açması, testlerin dayandıkları kuramla sınırlı olması nedeniyle bu testlere karşı tutum olumsuzlaşmıştır.
Testlerin Kullanım Amaçları
● Bireyin psikolojik özellikleri nesnel olarak ölçülebilir.
● Bireyin bugünkü durumunu verdiği gibi yarınki durumu hakkında da bilgi verir.
● Gizli kalmış yetenekleri ortaya çıkarma.
● Başarısızlık ve uyumsuzluk nedenlerinin araştırılması.
● Özel ve üstün yetenekli öğrenciler ile özel ihtiyaçları ve sorunları ortaya çıkarma.
● Bireyin kendisini tanımasını sağlama.
● Bireye yapılan psikolojik yardımın ne kadar etkili olduğunu belirleme.
● Rehberlik yardımı alan bireylerin gelişim ve uyum durumlarını izleme.
1. Yetenek Testleri
Psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinde bireye gereken yardımların yapılabilmesi için, bilinmesi gereken en önemli yönünü yetenekleri oluşturur.
Özellikle eğitsel ve mesleki rehberlikte yöneleceği öğrenim alanı, seçeceği ders ve meslek seçiminde yeteneklerin bilinmesi gereklidir.
Yetenek testleri bireyin ne yaptığını değil, neleri yapabileceğini gösterir. Yeteneklerin bilinmesi öğrencinin başarısını kestirmeyi sağlar.
Rehberlik hizmetlerinde tek puan veren genel yetenek testi yerine, çoklu puan veren Ayrıştırıcı Yetenek Testleri kullanılmalıdır. Bu şekilde düşük yetenekli öğrencilerde değersizlik duygusu oluşturulmamış olur ve kendini gerçekleştirme heves köreltilmez. Bu şekilde özsaygısını zedelemeden gerçekler aktarılmış olur. Ör: Bir kimsenin zeka ya da genel yetenek yönünden düşük puan aldığını öğrenmesi onu incitebilir fakat uzay ilişkileri veya mekanik yeteneğinin zayıf olduğunu öğrenmek ya da genel yeteneği oluşturan yeteneklerden birinden düşük puan aldığını öğrenmek onu pek etkilemez.
2. Başarı Testleri
Eğitim sürecinde öğrenilenlerin ölçülmesi amacıyla, belirli bilgi düzeyi için hazırlanmış testlerdir. Standart başarı testleri ve öğretmen yapısı başarı testleri olmak üzere ikiye ayrılır.
Başarı Testlerinin Sağladığı Bilgiler
● Öğrencilerin öğrenme miktarları
● Öğrenme oranları
● Bir alandaki başarının diğer alanlarla karşılaştırılması
● Öğrencinin başarısını diğer öğrencilerle karşılaştırma
● Öğrenme eksikliklerini saptama
● Gelecek öğrenmelerle ilgili yordama yapma olanağı elde etme
4. İlgi Envanteri
Daha çok eğitsel ve mesleki yöneltmelerde kullanılmaktadır.Eğitsel rehberlikte öğrencinin ilgi duyduğu öğrenim alanına yönelmesine, mesleki rehberlikte de ilgi alanına göre meslek ve iş seçimine yardımcı olur.
Bireyin ilgileri doğuştan gelmez, çevre ile etkileşim sonunda kazanılır. Birey çeşitli alanlarda kendini deneyerek nelerden hoşlanıp hoşlanmadığına karar verir.
İlgi envanterinde çok sayıda soru bulunur. Sorular mümkün olduğu kadar dolaylıdır. Bireylere ve gruplara kolaylıkla uygulanabilir ve puanlanabilir.
İlgi envanteri yetenek testleri ile birlikte kullanılmalıdır.
İlgi envanteri, bireyin ilgisi olduğu alanda yetenekli olduğunu göstermez.
5. Tutum Ölçekleri
Tutum, bireyin, insanlar, nesneler ve olaylar karşısında takındığı davranış biçimi olarak kabul edilir.
Tutum ölçekleri, bir kimsenin ya da grubun, nelere önem verdiğini, o duruma ilişkin ne düşündüğünü ve ne hissettiğini saptamaya yarayan araçlardır.
Tutumlar dolaylı olarak ölçülebilmektedir. Bu yüzden ölçümü güçtür.
Daha Likert tipi ölçekler kullanılır. Bu tip ölçekler ”kuvvetle katılıyorum”dan “kesinlikle katılmıyorum”a doğru bir dereceleme şeklinde olur. (beşli kategori şeklinde)
2. BİLGİ TOPLAMA VE SUNMA HİZMETİ
Bilgi toplama ve sunma hizmeti, öğrencinin gerek duyabileceği her türlü bilgiyi onun yararlanmasına sunmak için yapılan çalışmalardır.
● Öğrencilerin gidebilecekleri üst eğitim kurumları hakkında bilgi verme
● Okuldaki ve çevredeki eğitsel ve kültürel etkinlikler
● Yardım hizmetleri
● Part time iş olanakları
● Mezun olduktan sonraki iş olanakları hakkında bilgiler verir.
Öğrencinin kendini geliştirmesi için ihtiyaç duyabileceği her türlü bilginin toplanması, tasnifi, öğrencinin yararına sunulması ve paylaşılması çalışmaları bu gruba girer.
3. MÜŞAVİRLİK (KONSÜLTASYON) HİZMETİ
Rehberlik hizmeti kapsamına, doğrudan öğrenciye dönük olmayan ancak yapılacak hizmetlerin niteliğini etkileyecek bazı hizmetler daha girer. Müşavirlik hizmeti okuldaki rehberlik uzmanının, öğretmen ve yöneticilerin ortak bir rehberlik anlayışı kazanmaları, bu alandaki bilgi ve becerilerini arttırmaları için onlara yardımcı olmasıdır. Yani rehberlik uzmanı, öğretmen, yönetici ve velilerin, öğrencinin gelişmesi için kurdukları yardım ilişkisidir.
Okuldaki rehberlik uzmanının, kendi uzmanlık alanında sahip olduğu bilgi ve becerilerini, öğretmen, veli ve yöneticilerin hizmetine sunması, onların bu konuda kendilerini geliştirmesine yardımcı olması müşavirlik hizmeti kapsamına girer.
4. YÖNELTME VE YERLEŞTİRME HİZMETİ
Öğrencinin kendine uygun bir eğitim kurumuna, branşa, işe ya da mesleğe yönelmesi ve o konuma yerleşmesi için yapılabilecek yardım hizmetlerine denir.
● Öğrencinin okul içi veya dışı bir sosyal etkinliğe yönelmesi
● Psikolojik hizmetlerden yararlanması için teşvik edilmesi
● Seçmeli derslerden kendi gelişimine yardımcı olacak olanları seçmesi
● Kısa süreli iş, staj ve uygulama alanlarına yönelmesine yardımcı olur.
Bu hizmetlerin amacı bireyi içinde bulunduğu durumdan bir üst basamağa ve daha iyi bir konuma yöneltmek, yerleştirmek için çalışmaktır.
5. ORYANTASYON HİZMETİ (YENİ ORTAMA ALIŞTIRMA)
Bir okula (işe) yeni başlayan öğrencilere, eğitim yılı başında, okulu, kurallarını, işleyişini tanıtmak, okulda ve o çevrede ihtiyaçlarını nasıl karşılayacakları hakkında bilgi vermek ve böylece yeni girdikleri ortama kısa sürede alışmalarına yardımcı olmak üzere yapılan çalışmalardır.
Özel ve oldukça kısa süreli bir eğitim programıdır. Öğretimin başladığı ilk hafta bu işe ayrılır. Hazırlık ve organizasyon gerekir.
Oryantasyon hizmeti kapsamında yapılan çalışmalar
● Okula yeni gelen öğrencileri karşılama
● Okulu ve birimleri gezdirip tanıtma
● Disiplin, sınıf geçme ve devam yönetmelikleri hakkında bilgi verme
● Kütüphane, yemekhane, ulaşım vb. hakkında açıklama yapma
● Okuldaki etkinlikler (Kulüp – dernek vs.) hakkında bilgi verme
● Tanıtım gösterileri, tanışma çayları düzenlemek
Öğrencinin kendini yalnız ve çaresiz hissetmesini önleme amacına yöneliktir. Öğrenmeye karşı güdülenme artar. Bazı sorunların çıkması engellenir. Bu bakımdan oryantasyon hizmetinin “uyum sağlayıcı” işlevinin yanında “koruyucu ve önleyici” bir işlevi de vardır.
6. İZLEME VE DEĞERLENDİRME HİZMETİ

 

Yapılan önceki hizmetlerin bir devamıdır. Yöneltme ve yerleştirme sürecinin sonucu ne olmuştur? Psikolojik danışma alan öğrencilerde beklenen davranış değişiklikleri olmuş mudur? Gibi durumların izlenip değerlendirme yapılmasıdır. Bu değerlendirmeler sonucunda yapmış olduğumuz çalışmalarda eksiklikler varsa belirlenir ve bu problemler giderilir.
Bu konuda yapılan önemli bir çalışmada mezunları izlemedir. (Ne kadarı alanıyla ilgili bir işte çalışıyor veya okuyor – ne gibi alanlara yöneldiler – başarıları neler – yardım hizmetlerinin onlara faydası oldu mu? gibi) Mezun günleri düzenlenerek bağlantı sürdürülür.
7. PSİKOLOJİK DANIŞMA
Bireylerin kendilerini tanımalarını, güçlü ve zayıf yönlerini fark etmelerini, karar verme, problem çözme ihtiyaçlarını karşılamak gelişim ve uyumunu sürdürmesine yardımcı olmak amacıyla bireyle yüz yüze kurulan psikolojik yardım ilişkisidir.
Yardım alam kişiye “danışan”, yardımı veren kişiye ise “psikolojik danışman” denir. Bu alanda yetişmiş uzman kişilerce verilen profesyonel bir yardım sürecidir. Okuldaki rehberlik uzmanı veya bu alanda yetişmiş bireyler tarafından verilir.
Psikolojik danışmanın kendine özgü ilkeleri, etik kuralları, yaklaşımları ve kuramsal temelleri vardır.
Psikolojik danışma hizmeti rehberlik hizmetlerinin merkezini oluşturur. Bu nedenle sadece rehberlik değil “Rehberlik ve Psikolojik Danışma” denir.
Bir anda olup biten bir iş değil, zaman isteyen bir süreçtir. Problem uzun zaman içerisinde oluştuğundan giderilmesi de zaman ve gayret ister.
Danışan problemin nedenlerinin kendi dışında olduğu inancındadır.
Gizlilik ilkesi ve gönüllülük esastır.
Psikolojik danışma sürecinin başarısı, danışan ile psikolojik danışman arasında kurulan ilişkinin etkinliğine bağlıdır.
Bireye saygı esastır.
Danışman yakın ve güve verici bir ortam hazırlamaktan sorumludur. Bu nedenle danışan ile danışman arasında aranan en önemli özellik anlayıştır. Danışman bireyi insan olarak kabul etmeli, dikkatle dinlemeli ve empatik yöntemi kullanmalıdır.
Okullarda psikolojik danışma hizmetlerinden problemleri olan öğrenciler olduğu kadar, kendini geliştirmek ve tanımak isteyen öğrencilerde yararlanabilir.
Danışmanın kullandığı teknikler
● Açıklama (bireyin söylediklerini aynı anlama gelen kelimelerle tekrar etme)
● Onaylama (Başıyla veya hımm, ya, evet gibi)
● Duyguları yansıtma (içinde bulunduğu duyguları yakalayıp yeri geldikçe belirtme)
● Yorumlama (Bahsettiği olaylar hakkında bağlantı kurma)
● Yüzleştirme (Çelişkili ifadelere dikkat çekme)
● Cesaret verme
● Destekleme
● Soru sorma
● Bilgi verme
Danışmanın sorduğu sorular açık uçlu sorular olmalıdır. Kapalı uçlu soruların cevabı kısa olacağından yeni bir sorunun sorulmasını gerektirir ve giderek psikolojik danışma bir tür sorgulamaya dönüşebilir. ÖR: “Böyle bir durumda ne hissettiniz? Beni kullanıyor dediniz. Bununla ne kastettiniz?” gibi.
Danışanla danışmanın arasında iletişimi güçleştiren durumlar.
● Danışmanın otoriter bir tutum göstermesi
● Pasif olması
● Duygusal konulardan kaçınması (mesafeyi korumak için)
● Toplumca hoş karşılanmayan konulardan kaçınması
● Danışanı dinlememesi
● Yersiz yere güven vermesi
● Aşırı derecede samimiyet göstermesi
Psikolojik danışma bireysel ve grupla psikoloijk danışma olmak üzere ikiye ayrılır.
Bireysel psikolojik danışmanın verildiği bireyler
● Özsaygısı ve özgüveni düşük bireyler
● Karmaşık problemleri olanlara
● Başarısı düşük bireylere
● Uyum sorunu yaşayan (sinirlilik, saldırganlık) bireylere
● İletişim sorunu yaşayan bireylere
● Gizli kalması gereken sorunları olanlara
● Cinsel fonksiyon bozukluğu olanlara
● Kendilerini göstermeye, dikkat çekmeye meraklı olanlara
● Ürkek ve içe kapanık bireylere
Grupla psikolojik danışma
İnsan toplumsal bir varlıktır. Sorunları da toplumsal ilişkilerden kaynaklanmaktadır. Bireyin çevreye uyum sağlaması için ilişkilerde bazı davranış ve tutumlara sahip olması gerekir. Bu tutum ve davranışlar rahat, kabul edici, küçük grup atmosferinde gerçekleştirilmekte ve burada edinilen davranışlar geniş gruplara transfer edilebilmektedir. Gruptaki bireylerin birbirlerini tanımamalarına dikkat edilmelidir.
Rehberlik hizmetleri ilk olarak grup rehberliği olarak başlamıştır.
Olumlu yönleri
● İnsanları tanımayı ve olaylara başkalarının gözünden bakmayı sağlar.
● Bir gruba ait olma duygusunu kazandırır.
● Bireyler arası iletişimi sağlar.
● Hoşgörü kazandırır.
● Bireyin sorunlarını kabullenmesini sağlar, teselli bulur.
● Değişik çözüm yollarını öğrenir.
Olumsuz yönleri
● Gizliliği denetlemek zordur.
● Derinlemesine bir yardım söz konusu olmamaktadır.
● Uzman danışman bulmak zordur.
● Bazı danışanlara yeterli ilgi gösterilemeyebilir.
● Grup baskısı bireyselliklerinin kaybolmasına sebep olabilir.
● Klikleşmeler meydana gelebilir.
● Birey grupta pasif ve silik kalabilir.
● Daha baskın olan bireyler diğerlerini etkileyebilir.
Psikolojik Danışma Kuramları
1. Psikanalitik danışma kuramı
Freud tarafından geliştirilen psikanalitik kuram, her şeyden önce bir kişilik kuramıdır.
Freud’a göre insan davranışları biyolojik ihtiyaçlar ve cinsel güdüler tarafından etkilenir.
Kişilik, id, ego ve superego olmak üzere üç bölümden meydana gelir. bireylerin kişilik özellikleri yaşamın ilk yıllarında belirlenir.
İd, biyolojik ve cinsel güdülerin bulunduğu alandır. Ego, id ile superego arasında dengeleyici, superego ise, kişiliğin toplumsal yönünü (değer yargıları) meydana getirir.
İd, ego ve superego arasındaki denge bozulduğu zaman kişinin psikoloijik sağlığı bozulur.
İnsan davranışları bilinçaltı süreçlerle bağlantılıdır. Tedavi için bilinçaltına atılan davranışların bilinç alanına getirilmelidir.
Tedavi yöntemi serbest çağrışım ve rüya analizidir.
Sorunların kaynağını çocukluk döneminde aramak gerekir.
2. Davranışçı kuram
Kişi doğuştan boş bir levha gibidir. Sadece reflekslere sahip olarak dünyaya gelir. Kişilik daha sonraki olumlu ve olumsuz öğrenmelerden meydana gelir. Olumsuz öğrenmeler fazlaysa uyumsuzluk ortaya çıkar.
Davranış terapistleri açıkça gözlenebilir davranışlarla ilgilenirler.
Tedavi istenmedik davranışı pekiştiren koşulları değiştirerek davranışı söndürme işlemidir.
Öncelikle yapılması gereken olumsuz davranışların belirlenmesidir. Davranışlar belirlendikten sonra ortadan kaldırılması mümkündür.
Tedavide kullandıkları belli başlı teknikler,
Sistematik duyarsızlaştırma: Korkulan uyarıcının en azdan en çoğa doğru verilmesidir.
Biçimlendirme: Her doğru adımda pekiştirilerek bir davranışı öğretmedir.
Taşırma: Duyarsızlaştırmanın tersi – korku yaratan uyarıcı çokça verilir
Atılganlık eğitimi: Cesaret gösterme – duygularını göstermeye teşvik etmedir
Kaçındırma: Davranış ortaya çıktığında hoş olmayan uyarıcı vermedir.
Model gösterme: Modelin davranışları taklit edildikçe pekiştirmedir.
Bilişsel yapılandırma: Hatalı davranışın gerisinde hatalı bir bilişsel yapının yattığı düşüncesinden kaynaklanır.
3. Hümanist yaklaşım
Hümanist yaklaşıma göre insanın doğası iyidir. Birey özgürdür. Ve değerlidir. Kendini yönetme, karar verebilme ve kendini denetleme gücüne sahiptir. Bireye seçme özgürlüğü sağlandığında iyiyi, doğruyu ve gelişmeye götüren davranışları kendisi seçer.
Toplumsal kurallar bireyin doğal gelişimini engellediğinde ruhsal rahatsızlıklar ortaya çıkar.
Psikolojik danışmada bireye saygı duyulma ve onu birey olarak kabul etme gereklidir.
4. Akılcı – Duygusal yaklaşım
Ellis’e göre insanlarda doğuştan akılcı davranma gizil gücü vardır. Fakat çocuklukta akıl dışı bazı inançları irdelemeden, eleştiri süzgecinden ge&c

İlgili Kategoriler

Psikoloji Ders notları



Yorumlar 1

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir