İŞ SÖZLEŞMESİNİN HÜKÜMLERİ
İŞ SÖZLEŞMESİNİN HÜKÜMLERİ
İşçinin Borçları
İşçinin en temel borcu, iş görme borcudur. Bu borcun yanında işverene karşı bazı temel yan borçları da bulunmaktadır.
İşçinin işi şahsen ifa (yerine getirme) borcu Sözleşmeden veya durumun gereğinden aksi anlaşılmadıkça işçi, işi bizzat yapmakla yükümlüdür.
İşçinin işini özenle yapma borcu İşçi, işveren tarafından kendisine verilen işi özenle yapmak zorundadır. Buna göre işçi, her olayın özelliğine göre ve yaptığı işin niteliğine uygun objektif bir özeni göstermesi gerekmektedir. İşçi, işverene kusuruyla verdiği her türlü zarardan sorumludur
İşçinin çalışma koşullarına uyması borcu kanunlara uygun (vardiya)
İşçinin fazla çalışma borcu Normal süreden daha fazla çalışmayı gerektiren bir işin yerine getirilmesi zorunluluğu doğar, işçi bunu yapabilecek durumda bulunur ve aynı zamanda kaçınması da dürüstlük kurallarına aykırı olursa işçi, karşılığı verilmek koşuluyla fazla çalışmayı yerine getirmekle yükümlüdür
İşçinin sadakat borcu
Sadakat borcu; işçinin, işverenin ve iş yerinin çıkarlarını koruma, işverene ekonomik, ticari ve mesleki bakımdan zarar verebilecek her türlü davranışlardan kaçınma yükümlüklerini içerir. Dolayısıyla bu borç, işçinin karşısına yapma ve yapmama borcu olarak çıkar.
İşçinin teslim ve hesap verme borcu İşçi, üstlendiği işin görülmesi sırasında üçüncü kişiden işveren için aldığı şeyleri ve özellikle paraları derhâl ona teslim etmek ve bunlar hakkında hesap vermekle yükümlüdür
İşçinin talimatlara uyma (itaat) borcu İtaat borcu; işverenin, yönetim hakkına dayanarak işin yapılması ve iş yerinin ve işin düzeniyle ilgili olarak verdiği talimatlara işçinin uyması olarak algılanmalıdır.
İşçinin rekabet etmeme borcu Rekabet etmeme borcunu doğuran sözleşmenin geçerli olabilmesi için, yazılı olması gerekir. Bu sözleşme, işçinin iktisadi geleceğini hakkaniyete aykırı olarak tehlikeye düşürecek biçimde yer, zaman ve işlerin türü bakımından uygun olmayan sınırlamalar içeremez ve sözleşmenin süresi, özel durum ve koşullar dışında iki yılı aşamaz.
Özel hâller
İşverenin yönetim hakkına dayanarak verdiği talimatların sınırlarının belirlenmesi yönünden giriş‐çıkış kontrolü ile iş yerinde sigara içme yasağı, uygulamada önem taşıyan iki konu olarak göze çarpmaktadır.
İşverenin Borçları
İşverenin borçları arasında en önemlisini, kuşkusuz ücret ödeme borcu teşkil etmektedir.
İşverenin ücret ödeme borcu
Ücret çeşitleri Ücretin, çalışma süresinin uzunluğuna göre hesaplanması hâlinde, zamana göre ücret söz konusu olur. Yapılan işin sonucuna göre hesaplanan ücrete ise “akort ücret” denir.
Götürü ücret Yapılan işin sonucuna göre hesaplanan bir ücret şeklidir. Bu ücret bazı özellikleri bakımından akort ücretten ayrılabilir. Hukuki nitelik yönünden ise götürü ücret ile akort ücret arasında bir fark yoktur.
Yüzdeye göre ödenen ücret Otel, lokanta, eğlence yerleri ve benzeri yerlerle içki verilen ve hemen orada yenilip içilmesi için çeşitli yiyecek‐içecek satışının yapıldığı yerlerde yüzdeye göre ücret ödenmektedir. Tabi bu ücret, zorunlu olmayıp zamana göre ücret veya her ikisi birlikte ödenebilir. İşçi ücretlerinin bahşiş olarak ödenebileceği, Yargıtay tarafından da kabul edilmiştir. Fakat bu durumda, bahşişlerin toplamı asgari ücretin altında olamaz.
Prim İşçinin bireysel olarak veya bir grup içinde üstün çaba göstererek başarılı Primin amacı, işçiyi daha iyi ve verimli çalışmaya özendirmektir.
İkramiye İkramiye, asıl ücrete ek olarak bazı vesilelerle (Yılbaşı, iş yılının sona ermesi, bayram, doğum gibi) verilen özel bir ücrettir. Prim, işçinin bireysel olarak veya bir grup içinde üstün çaba göstererek başarılı bir şekilde yapmış olduğu işi ödüllendirmek için kendisine ödenen ek bir ücretken ikramiye, belli başlı özel vesilelerle ödenmektedir.
Komisyon ücreti Sosyal Sigortalar Kanunu’nda sözü edilen komisyon ücreti, yani provizyon, iş sözleşmesi ile bir işverene bağlı olarak çalışan işçiye, işverene sağladığı menfaat ölçüsünde, genellikle belirli bir yüzdeye göre ödenen paradır.
Kârdan pay alma Bu ücret şeklinde işletmenin kârından bir kısım çalışanlar yararlandırılır.
Ücretin ödendiğinin ispatı İşveren tarafından işçilere ödenen nakdi ve ayni ücret niteliğindeki tüm ödemelerde, zaman aşımı süresi beş yıl olarak belirlenmiştir.
Ücretin ödenme zamanı İş Kanunu’na göre ücretin, işin işçi tarafından yapılmasını müteakip en geç ayda bir ödenmesi gerekir. Ancak bu süre, iş veya toplu iş sözleşmeleri ile bir haftaya kadar indirilebilmektedir
Ücret miktarı TBK’nın 401. maddesine göre işveren, işçiye sözleşmede veya toplu iş sözleşmesinde belirlenen, sözleşmede hüküm bulunmayan hâllerde ise, asgari ücretten az olmamak üzere emsal ücreti ödemekle yükümlüdür.
Ücret güvencesi İşçi ücretleri imtiyazlı alacaklardandır. İşverenin iflası hâlinde, işçinin ücret alacağının öncelikle ödenmesini sağlamak için, kanun ve sözleşmelerden doğan ücret ve para ile ölçülebilen menfaatler, ihbar ve kıdem tazminatları, amme alacakları ve rehinle temin edilen alacaklardan sonra birinci sırada gösterilmiş ve ancak bunların tam olarak ödenmesinden sonra arta kalanların adi alacaklılara ödeneceği hükme bağlanmıştır
Ücretin ödenmemesi
Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. Bu nedenle kişisel kararlarına dayanarak iş görme borcunu yerine getirmemeleri, sayısal olarak toplu bir nitelik kazansa dahi grev olarak nitelendirilemez. Gününde ödenmeyen ücretler için, mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır
İşçiyi gözetme borcu İşverenin bu borcu, işçinin sadakat borcunun karşısında yer almaktadır. Yani nasıl ki işçi, iş görme edimini yerine getirirken işverene zarar verecek olan bütün davranışlardan kaçınması gerekiyorsa, işveren de aynı şekilde işçiyi iş görme edimini yerine getirirken uğrayabileceği zararlardan korumak zorundadır.
İşçi sağlığı ve iş güvenliği tedbirlerini alma borcu
İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununa göre her işveren; iş yerinde çalışan işçilerin sağlığını korumak, iş güvenliklerini sağlamak, gerekli tedbirleri almak, yapacakları işle ilgili gerekli eğitimleri vermek, bunları denetlemek, lüzumlu olan alet ve edevatı bulundurmakla yükümlüdür. Kanunun bu hükmü, emredici ve genel nitelikli bir hükümdür. İşçiler de alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uymak zorundadır. Her işçi, işveren tarafından yaşına, cinsiyetine ve sağlık durumuna uygun işlerde çalıştırılacaktır. Bunlara aykırı davranışlar, işverenin hukuki ve cezai sorumluluğunu doğurur.
İşçinin kişiliğini koruma borcu Eşit işlem yapma borcu
İş yerinde çalışan işçilere eşit davranma ve eşit değerdeki işlerde çalışan işçilere eşit çalışma koşullarını uygulama, çağdaş iş hukukunun tanıdığı, genellikle hakkaniyet ve adalet düşüncesine dayandırılan bir borçtur.
Malzeme temin etme borcu Aksine anlaşma veya yerel adet yoksa işveren, işçiye bu iş için gerekli araçları ve malzemeyi sağlamakla yükümlüdür
ÖZET
- İşçinin en önemli borcu, işi şahsen ifa borcudur. Fakat aksi kararlaştırılmışsa işçi, ifa yardımcısı kullanabilecektir. Bu işçinin ayrıca işi özenle yapma, çalışma koşullarına uyma,fazla çalışma , talimatlara uyma, hesap verme ve sadakat borcu bulunmaktadır.
- İşçinin, aynı zamanda işverenden öğrendiği sırları saklama borcu da olup bu borç sadakat borcu kapsamında değerlendirilmektedir.
- İşçinin son borcu, işverenle rekabet etmeme borcu vardır. Fakat bu borç, diğer borçlar gibi sözleşme devam ederken değil, sözleşme sona erdikten sonra söz konusu olmaktadır. Ayrıca rekabet etmeme borcundan bahsedebilmek için, bunun sözleşmede yazılı olarak düzenlenmesi ve 2 yılı geçmemesi gerekir.
- İşverenin en temel borcu, ücret ödeme borcudur. Ücret, nakdi veya ayni olarak ödenebilmektedir. Fakat prim ikramiye ve kârdan pay alma, ücret eki olarak düzenlenmesi gerekmekte olup ücret yerine kararlaştırılamaz.
- İşçiye asgari ücrettten az üzret ödenemez.
- İşçinin ücreti, en geç aydan aya ödenir. Fakat iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile bu süre, bir haftaya kadar indirilebilir.
- İşçi ücertinin 20 gün ödenmemesi durumunda, işçinin çalışmama hakkı vardır ve bundan dolayı işveren, işçiyi içten çıkaramaz. Ayrıca, işçinin haklı nedenle fesif hakkı da bulunmaktadır.
- İşverenin diğer en önemli borcu, işçiyi gözetme borcudur. Bu borç ise, iş sağlığı ve güvenliği önlemleri almak ve işçinin kişiliğinin
korumak borçlarından oluşmaktadır.
- İşverenin diğer borçları ise; eşit davranma,malzeme temin etme
borcudur.