HAKLI NEDENLE FESİH HALLERİ VE HAKSIZ FESİH
Taraflar arasındaki iş ilişkisini çekilmez hâle getiren ve dürüstlük kuralı gereği bu iş ilişkisinin sürdürülmesi beklenemeyen nedenlerin ortaya çıkması durumunda bekleme sürelerine uyulmadan, sözleşmenin derhâl sona erdirilmesine haklı nedenlerle iş sözleşmesinin feshi denilmektedir.
HAKLI NEDENLE İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİ (SÜRESİZ FESİH BİLDİRİMİ İLE FESİH)
İşçi Açısından Haklı Nedenle Fesih Hâlleri
Sağlık sebepleri, Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hâller ve benzerleri
İşverenin işçiyi yanıltması
İşveren, iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek ya da sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltırsa bu durum işçi açısından haklı nedenle fesih hâlidir
İşçinin veya aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler sarfedilmesi ve cinsel taciz
Sataşma, tehdit ve suç işleme
Cinsel tacize karşı gerekli önlemlerin alınmaması
İşçinin ücretinin ödenmemesi
Eksik iş verme veya çalışma koşullarını uygulamama
Zorlayıcı nedenler
İşveren İçin Haklı Nedenle Fesih Hâlleri
Sağlık sebepleri
İşçinin kendi kastından, derli toplu olmayan yaşayışından, içkiye düşkünlüğünden doğacak bir hastalığa veya sakatlığa uğraması hâlinde, bu sebeplerden dolayı devamsızlığın ardı ardına üç iş günü veya bir ayda beş iş gününden fazla sürmesi, işveren için haklı nedenle fesih hâlidir
Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hâller ve benzerleri
İşçinin işvereni yanıltması
İşçinin, şeref ve namusuna dokunacak söz veya davranışları, şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ihbar ve isnatları
İşverenin başka işçisine cinsel tacizde bulunma
Sataşma, içki veya uyuşturucu madde kullanma
İşçinin sadakat borcuna aykırı davranışları
İşçinin hapis cezasına mahkûm edilmesi
İşçinin işine devamsızlığı İşçi, işverenden izin almaksızın veya haklı bir nedene dayanmaksızın ardı ardına iki iş günü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü yahut bir ayda üç iş günü işine devam etmez ise, bu işçinin iş sözleşmesi, işveren tarafından haklı nedenle feshedilecektir
İşçinin işini yapmaması
İşçinin, iş güvenliğini tehlikeye düşürmesi ve işverenin malına zarar vermesi
Zorlayıcı nedenler işçiye ilişkin zorlayıcı neden hâlinde işveren, iş yerine ilişkin zorlayıcı neden hâlinde de işçi, bildirimsiz fesih yetkisini kullanacaktır.
İşçinin tutuklanması İşverenin haklı fesih hakkının doğabilmesi için, işçinin gözaltı veya tutukluluk süresinin İş Kanunu’nun 17. maddesinde yer alan ihbar sürelerini(2, 4, 6, 8) aşması gerekmektedir.
Haklı Nedenle Fesih Hakkının Kullanılma Süresi
24 ve 25. maddelerde gösterilen ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hâllere dayanarak işçi veya işveren için tanınmış olan sözleşmeyi fesih yetkisi, iki taraftan birinin bu çeşit davranışlarda bulunduğunu öbür tarafın öğrendiği günden başlayarak altı iş günü geçtikten ve her hâlde fiilin gerçekleşmesinden itibaren bir yıl sonra kullanılamaz. Ancak işçinin olaydan maddi çıkar sağlaması hâlinde, bir yıllık süre uygulanmaz”. maddi çıkar sağlayan, yolsuzluk yapan işçinin bu davranışının üzerinden bir yıl geçse bile, iş sözleşmesinin tazminatsız ve ihbarsız olarak feshine engel teşkil etmeyeceği belirtilmiştir.
Haklı Nedenle Feshin Hukuki Sonuçları
İş Kanunu’nun 24 ve 25. maddeleri uyarınca, iş sözleşmesi haklı nedenle feshedildiğinde işçiye, ücreti ile kanundan ve sözleşmeden doğan para ve parayla ölçülmesi mümkün olan menfaatlerin tam olarak ödenmesi zorunludur (İş K m.32/5). Haklı nedene dayanarak iş sözleşmesini fesheden taraf, bu davranış sonucu zarara uğramışsa karşı taraftan genel hükümlere göre tazminat talep edebilir. İş Kanunu’nun 24 ve 25. maddelerine dayanarak iş sözleşmesini fesheden tarafın diğer taraftan ihbar tazminatı talebine imkân yok ise de bir yıldan fazla çalışması olan işçinin kıdem tazminatı talebi mümkün bulunmaktadır. Fakat işçinin iş sözleşmesi, işveren tarafından iyi niyet ve ahlak kurallarına aykırılık sebebiyle sona erdirilmişse bu durumda işçi, kıdem tazminatına da hak kazanamaz.
HAKSIZ FESİH
İş sözleşmesinin feshinde ileri sürülen nedenlerin gerçek olmadığı ispatlanır veya nedenler haklı olmasına rağmen 26. maddede belirtilen süre içerisinde fesih gerçekleştirilmezse, haksız fesihten söz etmiş oluruz. Haksız fesihlerde, iş güvencesi kapsamına giren işçilerin bu güvenceden yararlanmaları mümkün olabilecektir. İş güvencesi kapsamı dışındaki işçilerin iş sözleşmeleri 25. madde hükmüne aykırı olarak feshedilirse, bu tür fesihlere usulsüz feshe ilişkin hükümler uygulanır.
Belirli süreli iş sözleşmesinin haksız feshi
İşçi-işveren arasında yapılan iş sözleşmesi belirli süreli bir sözleşmeyse, bu sözleşmenin sonlandırılmasında iş güvencesi hükümleri uygulanmayacaktır. Ancak belirlenen sürenin bitiminden önce sözleşmenin sonlandırılması durumunda, işçinin işini ifaya yönelik edimini kabul etmeyen işveren, ifaya imkân vermediğinden, işçinin sözleşme süresinin sonuna kadar olan dönemde ücretini tazminat olarak ödemek zorundadır
İspat yükü
Fesih hakkının kötüye kullanılması durumunda ispat yükü kime ait olacaktır? Bu; hukuk sistemimizde yer alan düzenlemeye göre, iş güvencesi kapsamı dışında kalan iş ilişkilerinde işverenin fesih hakkını kötü kullandığının ispatı, bunu iddia eden işçiye ait olacaktır. Aksi durumda, yani işçinin fesih hakkını kötüye kullandığı iddia ediliyorsa, bu durumda ispat yükü işverene ait olacaktır.
İşveren açısından fesih hakkının sınırlandırılması
İşverenin fesih hakkı mutlak olmayıp sözleşme ve toplu iş sözleşmeleriyle zaman zaman sınırlandırılmaktadır. Bu sınırlandırılmayı aşağıdaki başlıklar altında incelemek yerinde olacaktır.
Haklı nedenle derhâl fesih hakkının sınırlandırılması
İş güvencesi kapsamı dışında kalan işçilerin sözleşmelerinin feshi; makul nedenlerin varlığına bağlanabileceği gibi daha ağır tazminat, cezai şart, yapılan feshin geçersizliği gibi düzenlemeler de yapılabilir.
Süreli fesih hakkının sınırlandırılması
İş güvencesi kapsamına giren iş yerlerinde ve bu yerlerde işveren tarafından kanuna ve sözleşme hükümlerine aykırı bir tarzda gerçekleştirilen süreli veya süresiz iş sözleşmesi fesihleri geçersiz olduğundan, netice itibarıyla 21. maddede öngörülen hukuki sonuçlar doğacaktır.
İşçinin fesih hakkının cezai şart yoluyla sınırlandırılması zaman zaman işçinin feshi hakkını önleyen birtakım sınırlamaların yer aldığı sözleşmelere rastlamaktayız. Bunun amacı da işçinin fesih hakkını kötüye kullanmasını önlemektir. İşçiye işveren tarafından yurt içi veya yurt dışında eğitim yaptırılması, bilgi ve görgüsünün arttırılması maksadıyla harcamalar yapılması durumunda iş sözleşmesine tek taraflı olarak konulan cezai şart, hem doktrin ve hem de Yargıtay tarafından uygun görülmüştür.
ÖZET
- İşçinin Haklı Nedenle Derhâl Fesih Hakkı(madde 24)
- I. Sağlık sebepleri:.
- II. Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hâller ve benzerleri:.
- III. Zorlayıcı sebepler:
- İşverenin Haklı Nedenle Derhâl Fesih Hakkı(madde 25)
- I- Sağlık sebepleri:
- II- Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hâller ve benzerleri:
- III- Zorlayıcı sebepler:
- IV- İşçinin gözaltına alınması veya tutuklanması hâlinde, devamsızlığın 17′ nci maddedeki bildirim süresini aşması.
- İşçi, feshin yukarıdaki bentlerde öngörülen sebeplere uygun olmadığı iddiası ile 18, 20 ve 21’inci madde hükümleri çerçevesinde yargı yoluna başvurabilir.
- 24 ve 25’inci maddelerde gösterilen ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hâllere dayanarak işçi veya işveren için tanınmış olan sözleşmeyi fesih yetkisi, iki taraftan birinin bu çeşit davranışlarda bulunduğunu diğer tarafın öğrendiği günden başlayarak altı iş günü geçtikten ve her hâlde fiilin gerçekleşmesinden itibaren bir yıl sonra kullanılamaz. Ancak işçinin olayda maddi çıkar sağlaması hâlinde, bir yıllık süre uygulanmaz.
- İş sözleşmesinin feshinde ileri sürülen nedenlerin gerçek olmadığı ispatlanır veya nedenler haklı olmasına rağmen 26. maddede belirtilen süre içerisinde fesih gerçekleştirilmezse, haksız fesihten söz etmiş oluruz. Aynı şekilde fesih hakkı doğmadığı hâlde, taraflardan herhangi birisi tarafından iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda haksız fesih durumu ortaya çıkar.
- Fesih hakkının kötüye kullanılması durumunda ispat yükü kime ait olacaktır? Bu; hukuk sistemimizde yer alan düzenlemeye göre, iş güvencesi kapsamı dışında kalan iş ilişkilerinde işverenin fesih hakkını kötü kullandığının ispatı, bunu iddia eden işçiye ait olacaktır.