ARAŞTIRMA MODELLERİ
PARADİGMA: Olay ve olgulara kapsamlı bir bakış açısı sağlayan düşünsel çerçeveye paradigma denir.
– Doğadaki ve toplumdaki her olay ile ilgili paradigmalar bulunur.
– Bilimsel çalışmalarda bu paradigma belirli bir bilim felsefesinden kaynaklanır.
– Bilimsel çalışmalarda bu paradigma işe koşulacak araştırma modeline kaynaklık eder.
– Her paradigmanın ideolojik bir dayanağı vardır.
MODEL: Belirli bir gerçekliği temsil eden yapıya model denir.
– Evrensel fiziksel modeller ve düşünsel modeller bulunmaktadır.
– Modeller şematik olarak gösterebilirler
– Modeller sözel açıklamalarla betimlenebilirler.
– Araştırma modelleri uygulamada paradigmaları temsil ederler.
DESEN: Desen işlevsel uygulamalar için kullanıcı ile ürün arasındaki etkileşimi yapılandıran somutlaştırılmış bir durum etkinlik veya süreçtir.
– Günlük yaşamda özellikle sanat ve mühendislik alanlarında desen sıkça kullanılır.
– Bilimsel araştırmalarda desen, kullanılan modelin hangi türünün tercih edildiğini gösteren bir işleve sahiptir.
– Araştırma desenleri parçası olduğu modellerden ayrı düşünülemez
– Faktöryel desen denildiğinde araştırmacının deneme modelinde bir çalışma yaptığı anlaşılır.
AUGUSTE COMTE:
– Bilimsel gelişime evrimci bir bakış açısıyla yaklaşan’’Üç hal Yasası’’ olarak bilimin sınıflamaya göre bilimsel süreci tanrıbilimsel çağ, metafizik çağ ve pozitivist çağ olarak inceleyen bilim adamı AUGUSTE COMTE’dur.
– Hayal hal, soyut hal ve bilimsel hal üçlemesi ile pozitivizmi geliştiren ve bilimsel bilginin ancak görgül yolla ele edebileceğini savunan bilim adamı AUGUSTE COMTE’dur.
KARL POPPER: Pozitivizm doğrulanabilirlik ilkesine karşı yanlışlanabilirlik ilkesini ortaya atan bilimsel ilerlemenin doğruların biriktirilmesiyle değil yanlış bilgilerin ayıklanması yoluyla sağlanacağını savuna bilim adamı KARL POPPER’dir.
KARL POPPER GÖRÜŞLERİ:
– Pozitivizmde yaşanan sıkıntıların giderilebilmesi için yanlışlama gerekir.
– Yanlışlama ile oluşturabilecek yeni kuramlar sayesinde bilimsel ilerleme gerçekleşir
– Bilimselliğin temel ölçütü sınama ve yanlışlamadır.
– Doğru olmadığı kanıtlanan bilgiler ve düşünceler düzeltilmeli ya da onlardan vazgeçilmelidir.
THOMAS KUHN: Paradigma değişimi kavramını ortaya atan ve pozitivizm görüşü benimsemekle birlikte Comte’un bilimsel bilginin doğrusal ve birikimli bir ilerleme gösterdiği anlayışına karşı olan bilim adamı THOMAS KUHN’dır
THOMAS KUHN YAPTIĞI DÖNEM SIRALAMASI:
– Bilim öncesi – Normal bilim
– Bunalım devri – Yeni normal bilim – Yeni bulanım devrim
THOMAS KUHN GÖRE PARADİGMANIN TAŞIMASI GEREKEN ÖZELLİKLER
– Uzlaşılan belirli bir anlayışının olması – Uzlaşılan değerlerin olması
– Uzlaşılan tutumların ve kapsamının olması – Uzlaşılan yöntem ve kuralların olması
ANOMALİ: Kuhn zamanla paradigmada öngörülemeyen ve yerleşik anlayışta tam açıklanamayan bazı eksikliklerin belirmesiyle başlayan duruma Anomali denir.
– Anomalilerin artması; Bunalım- devrim dönemine denk gelmektedir.
PARADİGMA DEĞİŞİMİ KAVRAMI: Pozitivist paradigmanın yetersiz olduğu durumlarda karşıt bir paradigmanın gelişebileceğini savunan bilim adamı THOMAS KUHN’ dur.
PARADİGMA KAYNAMASI: Bilimsel ilerlemenin köklü dönüşüm, patlama veya sıçramalarla gerçekleşmesine paradigma değişimi veya paradigma kayması denir.
PARADİGMANIN BARINDIRDIĞI UNSURLAR
– Araştırmaya kaynaklık eden değerler – Bakış açısı
– Kurallar – Sınırlar
EPİSTEMOLOJİ: Bilginin elde edilme yolu doğması biçimleri, kaynağı, doğruluğu ve sınırlarını inceleyen bilim dalıdır.
NİCEL ARAŞTIRMA PARADİGMASI: Bilginin bireyin dışında olduğunu, tek ve kesin olduğunu öne süren araştırma paradigması dır. Nicel araştırmalar temelde Pozitivizme dayanmaktadır.
– Tek geçerlilik nesnelliği zorunlu kılar
– Tüm araştırmacılar aynı sonuca ulaşmalıdırlar
– Nicel araştırmacılar REALİZMİ benimsemişleridir.
– Araştırmacılar araştırmanın dışında kalmaya özen gösterirler.
NİTEL ARAŞTIRMA PARADİGMASI: Gerçeğin tek olmadığını bireyler arasındaki farklılıkların gerçekliği de etkileyebileceğini, dolayısıyla herkesin gerçeğinin farklı olabileceğini savunan paradigma dır.Nitel araştırmacılar Realizmi değil İdealizmi benimsemişlerdir.Nitel paradigmada çoğu zaman benzersiz olaylar araştırma konusu olarak belirlenir.
– Tek ve mutlak bir gerçeklik yoktur.
– Öznellik ön plana çıkar
– Gerçeği ancak bireyler oluşturabilir.
– Farklı kişisel özellikler farklı gerçekliklerin ortaya çıkmasına neden olur
YÖNETİMSEL AÇIDAN NİCEL ARAŞTIRMA TARAFINDAN BENİMSENENLER
– Tümden gelimci bir yaklaşım benimsenmiştir.
– Kuramsal temelin kurulması ve alanyazın taraması yapılması önem arz etmektedir
– Her araştırma yeni araştırmalara yeni kapı açmaktadır
– Veri toplama ve çözümleme süreçleri çoğu zaman sayısal süreçlerdir.
YÖNETİMSEL AÇIDAN NİTEL ARAŞTIRMA TARAFINDAN BENİMSENENLER
– Tüme varım cı bir yaklaşıma dayanır
– Kuram geliştirmeye yönelik araştırmalar yapılır
– Veri toplama sürecinde bireysel özellikler yorumlar, algılar, izlenimler ve bağlamlar üzerine yoğunlaşır.
– Çözümleme sürecinde bireysel özellikler, yorumlar, algılar, izlenimler ve bağlamlar üzerine yoğunlaşır.
POZİTİVİST EPİSTEMOLOJİNİN ÖZÜ: Pozitivist yaklaşıma göre bilim ilerledikçe insan algısına ve dolaysız gözlemlere dayanan kaba olgulardan ve öznellikten uzaklaşır.Sonuçta doğada niteliksel halde bulunan pek çok şey nicel ölçümlerle ifade edilir.
– Bilimsel bilgi niteliklerin, niceliklere dönüştürüldüğü bilgi türüdür.
– Bilimsel bilgi deneysel çeşitliliğin yerine akılcı birliğin geçirildiği bilgi türüdür.
– Varlıların yerine ilişkilerin ortaya konulduğu bilgi türüdür.
– İlişkiler kavranarak ve örüntülenerek kuramlar oluşturulur.
MODEL KAVRAMI: Örnek olmaya değer kimse ya da şey olarak ta tanımlanan kavram model kavramıdır.
ARAŞTIRMA MODELİ: Araştırma açısından model kavramının anlamı, bir bütünün genel hatlarıyla çerçevelenmiş özelliğidir.
– Araştırma modeli sayesinde araştırmacı nasıl bir yol izleyeceğini belirler.
– Araştırma modelleri bilimsel çalışmaların belli bir sistematikle sınıflandırılmasına olanak sağlar
– Öznel ve sözel verilerden hareket edilecekse nitel paradigma ya dayalı modeller seçilmelidir.
– Nicel araştırmalarda sıkça kullanılan modeller tarama ve deneme modelleridir.
TARAMA MODELİ: Araştırılan olguya ilişkin dağınık verilerin toparlanması, sınıflandırılması, düzenlenmesi ve çözümlenmesi tarama modelleri sayesinde sağlanır.
– Tarama modelleri kendi içinde genel tarama modelleri ve örnek olay tarama modelleri olarak ayrışmaktadır.
TEKİL TARAMA MODELİ: Araştırmayı tek değişkene odaklayarak onun belirli bir andaki veya belirli bir dönemdeki değişimini inceleyen model tekil tarama modelidir.
KESİT ALMA: Belirli gelişim dönemlerini temsil eden yaklaşımla örnekleme yapılamasına kesit alma denir.
SÜREKLİ İZLEME: Örneklemin belirli bir dönemdeki gelişiminin izlenmesine sürekli izleme denir.
İLİŞKİSEL TARAMA: Birden çok değişken arasındaki etkileşimlerin belirlenmesinde kullanılan tarama modeli ilişkisel tarama modelidir.
NOT: Değişkenlerden birisine ilişkin değerin artmasına karşılık diğerinin azalması durumunda ilişki değerinin işareti Negatif olur.
– Değişkene ilişkin değerin artması ya da azalması durumunda diğer değişkene ilişkin değerinde aynı yönde artması ya da azalması durumunda ilişki değerinin işareti Pozitif olur.
ÖRNEKOLAY TARAMA MODELİ: Belirli bir olguya ilişkin ayrıntılı betimleme yapma amacını taşıyan tarama modelidir.
TABAKALI TEK DURUM DESENİ: Duruma ilişkin tüm katman ve tabakaların ayrıntılı biçimde değerlendirilmesinin sağlandığı yöntemdir.
BETİMLEYİCİ ARAŞTIRMA: İnsanların yaş, cinsiyet, eğitim, görev, kıdem, statü, gelir ve benzeri özelliklerin belirlenmesidir.
NEDENSEL KARŞILAŞTIRMALI MODELİ: Bağımlı değişkeni oluşturan olası değişkenlerin belirlenmesi amacını taşıyan modeldir.
DENEME MODELİ: Bağımlı değişken üzerinde bağımsız değişkenlerin etkilerinin araştırıldığı modelleridir.
– Grupların yansız olarak oluşturulmadığı ya da deney ortamının tam anlamıyla kontrol edilemediği durumlarda kullanılır.
– Araştırmacı daha önceden oluşmuş grupları kullanıyorsa burada yarı deneysel bir çalışma söz konusudur.
– Denekler gruplara bağımsız bir biçimde atanamazlar.
– Kontrol grubu ve deneysel grupların rastgele seçilemediği durumlarda söz konusudur.
DENEME ÖNCESİ MODELİ: Kontrol grubunun olmadığı veya ölçümlerde dikkate alınmadığı araştırmalarda kullanılan modeldir.
NİTEL SAYILAN MODELLER
– Fenomonolojik çözümleme – Entnografik gözlemler
– Tarihsel araştırma – Dayanıklı kuram
OLGU: Duyularla alınabilen şey olarak ta tanımlanan kavram olgu kavramıdır.
ETNOGRAFİ: Bir yada daha çok yerel birimde yoğun bir alan çalışmasıyla belirli kültürel gruplar yada olgular üzerinde yapılan sistematik çalışmadır.
FENOMOLOJİK ÇÖZÜMLEME: Algılar ,duygular gibi olgulara odaklanarak özü görmek ,sezmek,hedefleri taşıyan modeldir.
TARİHSEL ARIŞTIRMA: Bir olayın önceki dönemlerle ilişkisini araştırılmasında yada önceki dönemlerde olan bir olayın,şimdiki olaylara etkisinin incelenmesinde kullanılan yöntemdir.
DAYANIKLI KURAM: Nitel bir araştırma sırasında toplanan verilerden ortaya çıkan kurama denir.
EYLEM ARAŞTIRMASI: Uygulamada yaşanan sorunlara etkin çözümler üretmek amacı ile uygulayıcıların kendi başlarına ya da araştırmacıların yardımıyla uygulama sürecini incelemelerine denir.
KARMA MODELLER :
– Karma modeller birbirlerini yineleyecek teknikler yerine birbirine güçlendirecek teknikler kullanmalıdır.
– Önemli olan birbirini destekleyen güçlendiren nitel ve nicel yöntemleri seçmek ve kullanmaktır.
– Benzer veriler sağlayan yöntemler tercih edilmemelidir.
– İkam etmek yerine tamamlamak ön plana çıkmalıdır.
açıları, konuyu olası yaklaşımlar, kullanılan tanımlar, yapılmış çalışmalar, yeni keşifler, temel nitelikli sorular ve yöntemsel boyutlara yer verilir.
Genel anlamda şu kısımlara dikkat etmek gerekir;
*Nicel/nitel yaklaşımlar, ulaşılan sonuçlar, araştırma amaçları, tarihsel sıralama gibi ortak paydalardan hareketle, araştırma çalışmaları ve alanyazındaki öteki tür çalışmaları gruplama
* Alanyazında taşıdıkları öneme bağlı olarak ve öngörülen alanyazın raporunun uzunluğunu dikkate alarak, bireysel çalışmaları ve makaleleri özetleme
3-Sonuç
Alanyazın taramasının ulaştığı önemli bilgiler belirgin hale getirilir.
Genel olarak şu noktalara dikkat edilmelidir.
*Araştırmanın kendi konusunu unutmadan önemli görülen araştırmalar ve makalelerin var olan bilgi birikimine temel katkılarını özetleme
*Yöntemsel açıdan gözlenen zayıflıkları ve yapılmış araştırmaların açık bıraktığı konuları, bulgulardaki çelişkileri ve gelecek araştırmalar için beliren yeni konuları saptayarak incelenmiş olan bilgilerin güncel durumunu değerlendirme.