SOSYAL BİLİMLERDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ
BİLİMSEL YÖNTEME GİRİŞ
BİLİMSEL YÖNTEM: Bilimin bilgi üretme yolu olarak bilinen yöntem bilimsel yöntemdir. Bilimsel sorunun belirlenip sınıflandırılması ve tanımlamasını, o sorunla ilgili geçici çözüm yolları toplanarak analiz edilmesi için verilerin bir araya getirilerek analiz edilmesini ve sonuca ulaşılmasını içeren yönteme bilimsel yöntem denir.
Darwing’in evrim kuramını oluşturma sürecinde tümdengelime dayalı ve tümevarıma dayalı akıl yürütme sürecini birleştirerek yeni bir bilgi edinme yolu olarak benimsediği yöntem bilimsel yöntemdir.
YANSITICI DÜŞÜNME: Herhangi bir düşünce olay ya da durum ve onun doğruları üzerinde derinliğine ve genişliğine düşünme yöntemidir.
BİLİM VE FELSEFEYE İLİŞKİN İFADELER:
– Felsefe gerçeği arama yöntemi olarak sistemli ve tutarlı bir akıl yürütme süreci ön palandadır.
– Bilimde sorunlarla ilgili hipotezler öne sürme gözlemler yaparak onları test etme ve sonuca ulaşma yöntemi ön plandadır.
– Bilim ve felsefenin gerçeği anlama yolundaki farklı bakış açıları sorunları nasıl bir yöntemle yanıtlanacağıdır.
– Bilimin bilgi üretme yolu olarak bilinen ve kabul edilen yöntemi bilimsel yöntemdir.
SORUN ÇÖZME YOLU OLARAK BİLİM
Ary Jacobs, Razavieh ve Sorensen insanların sorunlarının çözümü için kullandıkları bilgi kaynaklarını gruplandırdıkları sınıflama içinde
– Sezgi – Tümden gelime dayalı akıl yürütme – Tümevarıma dayalı akıl yürütme
– Bilimsel yöntem – Otorite – Deneyim
DENEYİM:
– Deneyimler üzerinde düşünmedikçe bilgiye dönüşmez
– Kişisel deneyimler sadece kişinin kendisiyle sınırlıdır.
– Kişisel deneyimler sadece kişilerin yaşantılarıyla sınırlıdır.
– Kişisel deneyimler tek başına sorunların çözümü için doğru bilgiye ulaşmada yeterli değildir.
SEZGİ: – Sezgiler deneyim sonunda elde edilmiş olabilir. Örneğin; Bir pazarlamacı satış yaptığı müşterilerin yüz ifadesini anımsayarak, daha sonra karşılaştığı müşterilerin yüz ifadelerine bakarak pazarladığı malı satın alıp almayacaklarını sezgi yoluyla tahmin etmesi.
OTORİTE: Kişinin sorunu çözme konusunda gerekli deneyime sahip kişilerin bilgisinden yararlanması, yararlanılan kişinin o konu hakkında gerekli deneyim ve uzmanlığa sahip olan kişi ya da istatistik veri tabanı veya ansiklopedi otorite olarak tanımlanır.
Örneğin; Hukuksal bir sorunla karşılaşıldığında hukukçuya sağlıkla ilgili bir sorunla karşılaşıldığında bir doktora başvurulması Otoriteye örnek olarak verilebilir.
TÜMDENGELİME DAYALI AKIL YÜRÜTME
Eski Yunan Filozofların katkısı olarak ortaya çıkan kişisel deneyim ve otoriteye göre sorunların çözümüne daha sistematik yaklaşım getiren yaklaşımdır.
Tümdengelime dayalı akıl yürütme sürecinin temel basamakları
– Genel önerme: Bütün kuşların kanadı vardır.
– Özel önerme: Saksağan bir kuştur
– Sonuç(çıkarım): O halde saksağanın kanadı vardır.
TÜMEVARIMA DAYALI AKIL YÜRÜTME
Tüm örneklerin gözlenip sonuçların birlikte değerlendirilip karara varılmasına dayanan yöntem Tümevarıma dayalı akıl yürütme yöntemidir.
DOĞMA: Araştırmaya gerek duymadan doğruluğu denemesiz ve tartışmasız kabul edilen ve değişmez sayılan düşünceye Doğma denir.
ÖNERME: Dile getirilmiş doğru yada yanlış tez yada yargılara Önerme denir.
EKSİK TÜMERVARIMA DAYALI AKIL YÜRÜTME
Tüm örneklerin gözlenmesi mümkün olmadığında, büyük grup içinden seçilen küçük bir grubun gözlenmesi ve bu gözlemlerin değerlendirilmesi sonucunda bir karara varılması şeklinde akıl yürütmedir.
HİPOTEZ(DENENCE): Karşılaşılan bir sorunun çözümü için daha önceki bilgi ve deneyimlere dayalı olarak önerilmiş ancak doğruluğu henüz sınanmamış önermeye hipotez denir.
BİLİMSEL YNTEMİN ADIMLARI
Bilimsel yöntem birbirini izleyen altı adımda gerçekleşmektedir.
Bilimsel yöntemin bu temel adımlarına Karasar (2007) bir de raporlaştırmayı eklemiştir.
– Sorunun belirlenmesi
– Sorunun tanımlanması
– Hipotezlerin(Denencelerin) oluşturulması
– Hipotezlerin test edilebilmesi için verilerin toplanması
– Verilerin Analiz Edilmesi
– Sonuç
BİLİM ANALİZİ YÖNTEMİ
Bilim olgusal verilerin bir araya getirilip toplanması değil, onlardan bir anlam çıkarılması süreci olarak tanımlanması Bilimin Analiz Yöntemidir.
VERİ: Bir sorun hakkında toplanan ve henüz çözümlenmemiş bilgi topluluğudur.Metinsel, sayısal ve görsel olabilir.
ÜRÜN OLARAK BİLİM:
– Bilimsel yöntemle oluşturulmuş sistematik bilgiler bütünüdür.
– Nesnel sağlamlığı olan bilgiler bütünüdür.
– Neden sonuç ilişkilerinin ifade edildiği sistematik bilgilerdir.
– Örgün bilgiler bütünüdür.
– Genel, güvenilir, bilinen en geçerli bilgidir.
SÜREÇ OLARAK BİLİM: Gerçeği arama ya da bir sorunun çözümü için bilimsel yöntemi kullanma sürecidir.
PARADİGMA: Bir bilim çevresine belirli bir süre egemen olan model ya da düşünsel çerçevedir.
SÜREÇ OLARAK BİLİM
– Gerçeği arama etkinliğidir.
– Her türlü düzenden yosun duyu verilerin ile mantıksal olarak düzenli düşünme arasında uygunluk sağlama çabasıdır.
– Gözlem ve gözleme dayalı aklı yürütme yoluyla önce dünyaya ilişkin olguları, sonra bu olguları birbirine bağlayan yasaları bulma çabasıdır.
– Denetimli gözlem ve gözlem sonuçlarına dayalı mantıksal düşünme yolundan giderek olguları açıklama gücü taşıyan denenceler bulma ve bunları doğrulama yöntemidir.
EİNSTEİN: Her türlü düzenden yoksun duyu verileri ile mantıksal olarak düzenli düşünme arasında uygunluk sağlama çabası olarak tanımlanan bilim tanımıdır.
BİLİMİ NİTELEYEN ÖZELLİKLER
– Bilim Bir Bilgi Toplama Yolu Değil Bir Analiz Yöntemidir; Bilim üründen farklı bir etkenlik ya da süreçtir. Bilim olgusal verilerin bir araya getirilip toplanmasına değil, onlardan bir anlam çıkarılması sürecidir.
– BİLİM OLGUSALDIR: Bilimsel önermelerin tümü ya da doğrudan ya da dolaylı olarak gözlenebilir olguları dile getirir. Dolayısıyla, doğa-ötesilik ve metafizik bilimsel alanın dışındadır.
– BİLİM MANTIKSALDIR: Bilimin ulaştığı sonuçların her türlü çelişkiden uzak kendi içinde tutarlı olmasını istemesi, bir hipotezin ya da kuramın doğrulama işleminde mantıksal düşünme ve çıkarım kurallarında yararlanması bilim mantıksaldır.
– BİLİM NESNELDİR: Bilimsel bulguların uzman olan herkes tarafından göz önünde gizli olmadan test edilebilmesi bilim nesneldir özelliğidir.
– BİLİM ELEŞTİRİCİDİR: Bilim hatalarının görerek doğruya ulaşmasını sağlayıcı özelliği bilimin eleştirici özelliğidir.
– BİLİM GENELLEYİCİDİR: Bilimin tek tek olgularla değil tüm olguları içeren genellemelerle uğraşması bilimin genellemeci olduğunu açıklar.
– BİLİM SEÇİCİDİR: Bilim her şeyi gelişi güzel araştırmaz.Bir olgunun bilime veri niteliği olması için ya inceleme konusu bir soruna ilişkin olması yada kuramın test edilmesinde kanıt değeri taşıması gerekir.
– BİLİM EVRENSELDİR: Bilimsen veriler yer ve zamana göre değişmeyen ilişkileri içerir. Yerel ve ulusal değildir. Anlamacı, yorumlamacı, paradigma bu ilkeye eleştirel bakmaktadır.
– BİLİM KAYITLIDIR: Bilimin araştırma bulguları sonunda raporlaştırılması ve yayınlaması gerektiği, kamuoyuyla paylaşılmayan bilginin bilim olmadığı bilim kayıtlı olma özelliğidir.
– BİLİM BİRİKİMLİDİR: Bilim daha önceki bilgilerin üzerine onların tekrar gözden geçirilmesi sonucu yığmalı bir şekilde oluşması bilimin birikimli olma özelliğidir.
– BİLİM SİSTEMATİKTİR: Bilimin birbiriyle bağıntılı uygun ve mantıkla örgütlenmiş uyumlar seti olarak tanımlanması bilimin sistematik olduğunun özelliğidir.
VARSAYIM(SAYILTI): Bir araştırmada var olan araştırma sürecini ve sonucunu önemli ölçüde etkileyeceği düşünülen araştırıcının test etmeden doğru olarak kabul ettiği denenmeyen yargılara varsayım denir.
BAĞIMLI DEĞİŞKEN: Başka bir değişkene bağlı olan o değişkende meydana gelen değişikliklere göre değişmeler gösteren değişkene bağımlı değişken denir.
KURAM: Olayları ve olguları açıklamak için birbirleriyle ilişkili bilgilerin bütünleştirildiği sistematik bilgiler bütününe Kuram denir.
Kuramlar, amaçlarını tam olarak yerine getirebilmesi için bazı özellikleri taşıması gerekir;
– Kuramlar bir sorunla ilgili gözlenen olguları açıklayabilme özelliğine sahip olması gerekir. Bu açıklamalar oldukça basit olmalıdır.Bu kural bilimde basitlik kuralı olarak adlandırılır.
– Bir kuram daha önce oluşmuş bilgiler bütünüyle ve gözlenen olgularla tutarlı olmalıdır.
– Bir kuram doğrulanabilmesi için araçlar sunmalıdır.
– Bir kuram yeni keşifler doğurmalı ve araştırılması gereken yeni sorunları belirtmelidir.
YORDAMA: Var olan bilgilere dayalı olarak incelenen konuyla ilgili gelecekte neler olabileceği hakkında tahminde bulunmaya yordama denir.
BİLİM İNSANININ TAŞIMASI GEREKEN BİLİMSEL TUTUM ÖZELLİKLERİ
– Bilim insanları bilimsel verilere karşı kuşkucu olmalıdırlar.
– Bilim insanları nesnel ve tarafsız olmalıdır.
– Bilim insanları değerlerle uğraşır.
– Bilimsel çalışmaların özünde dürüstlük kavramı yatar.
POZİTİVİZM BİLİM ANLAYIŞININ DAYANDIĞI TEMEL SAYILTILAR
– Bilimsel ilerleme birikimidir.
– Bilimsel bilgi tek ve meşru bilgidir.
– Meşru bilgiye ancak mantık, istatistik ve matematik kullanılarak ulaşılabilir.
– Bilimin amacı neden sonuç ilişkilerini açığa çıkarmak ve düzenliliklerini açıklayan yasalar ortaya koymaktır.
Pozitivizm anlayışını ilk ortaya atan kişi August Comte’dir.
POZİTİVİZM BİLİM ANLAYIŞININ ÖZELLİKLERİ
– Pozitivizm bilim anlayışının temeli bizim dışımızda bizden bağımsız olarak var olan gerçekliği nesnel bir şekilde ortaya çıkartmak böylece doğanın temel yasalarına ulaşmaktır.
– Pozitivizm bilim anlayışında araştırmacı ile araştıran konu arasında bir ilişki olmaması beklenir.
– Pozitivizm bilim anlayışının, bir özelliği de neden sonuç ilişkisini araştırmadır
– Pozitivizm bilim anlayışında, bilimsel araştırma süreci değerlerden bağımsız, önyargısız, ve nesnel olmalıdır.
–EMPİRİK(GÖRGÜL): Geçerliliği ve doğruluğu kişisel deneyimlere dayanan denemelerle edinilen bilgilere denir.
YENİ BİLİM: Pozitivizm bilim anlayışının eleştirilerine yanıt olarak ortaya çıkan postmodernist bilim anlayışına denir.
FRAKTAL GEOMETRİ: Doğayı doğal olmayan geometrik şekiller yerine doğanın kendi doğasına uygun girintili çıkıntılı olarak incelemeyi ve açıklamayı temel alan geometri disiplinine denir.
BİLİMİN TEMEL VARSAYIMLARI
– Gözlenebilen her olgu potansiyel inceleme konusudur.
– Her olay onu oluşturan gözlemlenebilir bir nedene sahiptir.
– Tüm karmaşıklığın altında bir basitlik yatar
– Olaylar genellenebilir özelliğe sahiptir.
BETİMLEME: Bilimsel kurama ulaşmanın ilk aşaması betimlemedir.Kuramların oluşturulmasında olguları saptama sınıflama ve dile getirme betimleme aşamasıdır.
AÇIKLAMA: Kuramların oluşturulması sürecinde olgunun oluş biçimi değil, oluş nedenini gösterme süreci olarak ifade edilen süreçtir.
GÖRECELİK KURAMI: Pozitivizm ötesi anlayışın doğmasına neden olan gelişmelerden biri olarak sayılan ve zaman ve uzayın bakan kişiye göre değiştiğini gösteren kuramdır.
KAOS KURAMI: Küçük nedenlerin büyük sonuçlara yol açabileceği olarak ifade edilen ve kelebek etkisi olarak adlandırılan etki kaos kuramıdır.
BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ
- Araştırma Sorunun Belirlenmesi Ve Sınırlandırılması
- Alanyazın Taranması
- Araştırma Amaçlarının Belirlenmesi
- Araştırma Modelinin Belirlenmesi
- Araştırma Verilerinin Toplanması
- Araştırma Verilerinin Analizi Ve Yorumlanması
- Araştırma Sonucunun Ve Doğurgularının İfade Edilmesi