OSMANLI DEVLETİ DAĞILMA DÖNEMİ
Dönem aralığı, >> 1792 Yaş anlaşması (Osmanlı x Ç.Rusya) ile başlar
> 1922 Saltanatın kaldırılması ile Osmanlı devleti ve dönem sona ermiştir.
Osmanlı Devleti’ nin bu dönem Genel Amaçları;
++ Avrupa devletleri arasında sürtüşmeler ve rekabetten faydalanarak ayakta kalmaya çalışıldı. Denge Politikası izlendi.
++ çok uluslu bir yapıdan dolayı milliyetçilik akımının etkisinden ıslahatlarla kurtulmaya çalışıldı.
DAĞILMA DÖNEMİ SİYASÎ GELİŞMELER
MİLLİYETÇİLİK İSYANLARI
Sırp İsyanı
✎ Rusya nın Balkanlar da Panslavizm etkisiyle ilk isyan Sırplar tarafından 1804’de çıkarılmıştır.
✎ Osmanlı-Rus savaşları sonrasında Sırplar;
❆ 1812 Bükreş Antlaşması ile imtiyaz
❆ 1829 Edirne Antlaşması ile özerklik elde etmişlerdir.(ilk millet)
❆ 1878 Berlin Antlaşması ile bağımsızlık
Yunan (Rum) İsyanı
✎ İlk isyan 1820’de Eflâk’ta çıkmış, Mora’da tekrar isyan etmeleri üzerine, Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’dan yardım istenmiştir.
✎ Mehmet Ali Paşa, Mora ve Girit valiliğine karşılık yardım ederek isyanı bastırmıştır.
BİLGİ NOTU:Osmanlı ilk kez kendi valisinden şartlı yardım alıdı.
NOT: İsyanın bastırılması sonucu Navarin’de Osmanlı donanmasını yakıldı Edirne Antlaşması ile Yunanistan bağımsızlığını ilan etmiştir. (ilk Millet)
MISIR SORUNU (KAVALALI MEHMET ALİ PAŞA İSYANI)
✎ Mora ve Girit valiliği karşılığında Yunan (Rum) isyanını bastıran Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın, isteklerinin yerine getirilmemesi üzerine başlattığı isyandır.
✎ Osmanlı Devleti’nin bir iç sorunu iken Avrupalı devletlerin karışması nedeniyle uluslararası bir sorun hâline gelmiştir.
✎Kütahya Antlaşması (Osmanlı & Kavalalı Mehmet Ali Paşa) yapıldı
YORUM:Osmanlı Devleti’nin bir valisi karşısında onun güçsüz olduğunu göstermektedir. Osmanlı, Mehmet Ali Paşa’nın tekrar isyan etmesinden endişe duymuş ve “denize düşen, yılana sarılır” diyerek Rusya’ya yaklaşmıştır.
Hünkâr İskelesi Antlaşması (Osmanlı x Rusya)
✎ Rusya herhangi bir saldırıya uğradığında, Osmanlı Devleti Boğazları Rusya lehine kapatacak ve bu antlaşma sekiz yıl geçerli olacaktı.
✎ Bu antlaşma ile Rusya’ya birtakım hakların verilmesi İngiltere ve Fransa’yı rahatsız etmiş, böylece Boğazlar Sorunu ortaya çıkmıştır. (ilk)
NOT: Hünkâr İskelesi Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin Boğazlar üzerinde egemenlik haklarını kullanarak imzaladığı son antlaşmadır.
Balta Limanı Ticaret Antlaşması (Osmanlı x İngiltere)
++ İngiltere Osmanlı iç ticaretine katılabilecek,
++ İngilizler, “Rüsûmât-ı Dâhiliye” denilen iç gümrük vergisinden muaf tutulacak,
++ % 3 olan gümrük vergisi oranları; ithalâtta % 5, ihracatta % 12 olacaktı.
NOT: Osmanlı Devleti, 1838 Balta Limanı Ticaret Antlaşması (Sözleşmesi) ile Avrupa’nın pazarı hâline gelmiş ve yarı sömürge durumuna düşmüştür.
MISIR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ
❆ Londra Konferansı (1840)
✎ Mısır Meselesi’ni uluslararası alanda çözmek isteyen İngiltere öncülüğünde toplanan konferansa; Rusya, İngiltere, Avusturya, Prusya ve Osmanlı Devleti katılmıştır.
Konferansta;
** Mısır’ın Osmanlı toprağı sayılması, ancak yönetiminin babadan oğula geçmesi (Hıdivlik) koşuluyla Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya verilmesi,,
** Suriye, Adana ve Girit valiliklerinin Osmanlı’ya bırakılması kararları alınmıştır.
NOT: Mısır Meselesi 1840 Londra Konferansı ile uluslararası alanda çözümlenmiştir.
BOĞAZLAR SORUNUNUN ÇÖZÜMLENMESİ
❆ Londra Boğazlar Sözleşmesi (1841)
✎ Hünkâr İskelesi Antlaşması’ndan rahatsız olan Fransa ve İngiltere’nin girişimleriyle imzalanan bir sözleşmedir. Bu sözleşme ile;
** Boğazların durumu ilk kez uluslararası bir konferansta belirlenmiştir.
** Osmanlı’nın Boğazlar üzerindeki mutlak egemenliği sona ermiştir.
** Rusya Hünkâr İskelesi’yle elde ettiği hakları kaybetmiş, böylece İngiltere ve Fransa Akdeniz’deki güvenliklerini sağlamışlardır.
BİLGİ NOTU:Londra Boğazlar Sözleşmesi ile Osmanlı Devleti’nin Boğazlar üzerindeki egemenliğine ilk kez kısıtlama getirilmiştir. Ayrıca bu sözleşme ile Boğazlara ilk kez uluslararası bir statü getirilmiştir.
KIRIM SAVAŞI (Osmanlı & Rusya)
✎ En önemli sebebi, Rusya’nın sıcak denizlere inme isteğidir.
✎İngiltere – Fransa – Piyemonte krallığının desteğiyle Rusya yenildi. Paris Antlaşması imzalanmıştır.
BİLGİ NOTU: Osmanlı Devleti ilk dış borcu Kırım Savaşı sırasında, 1854’te İngiltere’den almıştır.
Paris Antlaşması
✎ İngiltere, Fransa, Avusturya, Piyemonte, Prusya, Rusya ve Osmanlı Devleti arasında imzalanmıştır.
Bu antlaşma ile;
— Osmanlı Devleti Karadeniz’deki haklarını kaybetmiştir.
— Osmanlı Devleti bir Avrupa devleti sayılmıştır.
— Boğazların 1841 Londra Sözleşmesi’ne göre yönetilmesi kararlaştırılmıştır.
BİLGİ NOTU: Paris Konferansı esnasında Osmanlı Devleti Islahat Fermanı’nı hazırlayarak konferansa sunmuştur. (iç işlerine karışılmasını önlemek amacıyla)
YORUM: Osmanlı Devletinin kendi topraklarını koruyamayacak kadar güçsüz olduğu ortaya çıkmıştır.
NOT: Osmanlı Devleti Paris Antlaşması ile ilk kez bir Avrupa devleti sayılmıştır.
NOT: Osmanlı Devleti, Kırım Savaşı’nı kazandığı halde Paris Antlaşması ile “yenik” duruma düşürülmüştür.
1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞI (93 HARBİ)
✎ Rusya’nın Panslavizm (Slav Birliği) politikası sonucu Balkanlarda ortaya çıkan isyanlarla ilgili sorunu çözmek amacıyla, 1876’da İstanbul (Tersane) Konferansı toplanmıştır. Ancak Osmanlı Devleti konferansta alınan kararları kabul etmemiştir.
BİLGİ NOTU :Osmanlı Devleti, 1876 İstanbul (Tersane) Konferansı’nın toplanma amacını ortadan kaldırmak için, konferansın toplandığı gün (23 Aralık 1876’da) Meşrutiyet yönetimini kabul etmiştir. Ancak Avrupalı devletler, bu gelişmeyi dikkate almamıştır.
✎ Tersane Konferansı sonuçsuz kalınca Avrupa Devletleri, 1877’de Londra’da bir konferans daha düzenlemişler. Fakat Osmanlı Devleti bu konferansta öne sürülen şartları da kabul etmeyince, Rusya Osmanlı’ya savaş ilan etmiştir.
✎93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı başlamıştır.
✎ Savaşta ağır bir mağlubiyet alan Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kalmıştır.
Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması (osm x Rusya)
— Büyük Bulgar krallığı kurulacak
— Sırbistan Romanya Karadağ a bağımsızlık verilecek
— Kars Ardahan Batum ve Doğubeyazıt Ruslara verilecek
— Girit ve Ermenilerin bulunduğu yerlerde ıslahat yapılacak
NOT: anlaşma maddeleri Avrupalı büyük devletlerin işine gelmediği için kabul etmediler. Yerine Berlin anlaşması imzalandı.
Berlin Antlaşması
✎ Rusya’nın güçlenmesinden rahatsız olan İngiltere, Avusturya ve Almanya’nın baskısıyla imzalanmıştır. Özellikle İngiltere, sömürgelerini düşünerek XIX. yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruma politikası uygulamıştır.
Anlaşmanın Önemi,
— İngiltere ile Avusturya en kârlı çıkan devletler olmuştur.
— Ermenilerle ilgili bir madde ilk kez resmî bir antlaşmada yer almıştır.
— Romanya, Sırbistan ve Karadağ bağımsızlıklarını kazanmıştır.
— Osmanlı açısından Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşmasında önemli bir değişiklik olmamış, sadece Rusya’nın Osmanlı’yı parçalama ve uygulamak istediği Panslavizm emellerine set çekilmiştir.
NOT: Antlaşmada yer alan “Doğu Anadolu’da yaşayan azınlıklar için ıslahat yapılacak.” maddesi ile “Ermeni Sorunu” ilk kez Berlin Antlaşması ile ortaya çıkmıştır.
✎ Berlin Antlaşması’ndan sonra İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti’nin toprak bütünlüğünü koruma siyasetini terk etmiştir. Nitekim İngiltere’nin bu amaçla işgal ettiği ilk Osmanlı toprağı Mısır olmuştur.