XVIII. YÜZYIL GERİLEME DÖNEMİ ISLAHATLARI
GENEL ÖZELLİKLERİ
++ Islahatlarda Avrupa örnek alınmıştır.
++ Daha çok askerî alanda ıslahat yapılmıştır.
++ Lâle Devri’nde ise bundan farklı olarak askerî alanda ıslahat yapılmamıştır.
++ Kişilere bağlı kalmış, bir devlet politikası haline gelemedi ve halkın desteğini alamadı.
++ Islahatlar yeniçerilerin ve Ulema’nın (ilmiye) tepkisiyle karşılaşmıştır.
BİLGİ NOTU: XVIII. yüzyılda yönetim ve hukuk alanlarında ıslahat yapılmamıştır
LÂLE DEVRİ (III. AHMET DÖNEMİ) ISLAHATLARI (1718-1730)
✎ 1718 Pasarofça Antlaşması ile başlayıp Patrona Halil İsyanı’na kadar süren döneme “Lâle Devri” adı verilmektedir. Padişah III. Ahmet, sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa’dır.
ISLAHATLAR
++ İbrahim Müteferrika tarafından İstanbul da ilk Türk matbaası kuruldu.
Not: Hattat ve dini çevrelerin tepkilerinden çekinildiği için ilk dönemlerde dini kitapların basımı yasaklanmıştır.
++ Avrupa da başkentlerde geçici elçilikler açıldı. Not: batının üstünlüğü kabul edilip yakından takip edilmek istenmiştir. Ayrıca reis-ülküttaplık ve kalemiye sınıfının önemi artmaya başlayacaktır.
++ Yeniçerilerden tulumbacılar ocağı adıyla ilk kez itfaiye teşkilatı kuruldu.
++ İlk kez çiçek aşısı uygulandı. Not: aşı İran dan(doğu) getirildi.
++ Kağıt(Yalova), kumaş ve çini(İstanbul) fabrikaları kuruldu.
++ Doğu ve batı eserlerini incelemek için tercüme büroları kuruldu. Yeni kütüphaneler açıldı.
++ Avrupa dan barok ve rokoko tarzı mimari eserler yapıldı.
I. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI
✎ Avrupa’nın askerî üstünlüğü ilk kez bu dönemde kabul edilmiştir.
✎ Comte de Bonneval (Humbaracı Ahmet Paşa) Humbaracı ocağını kurmuştur.
✎ Osmanlı ordu sistemi bölük, tabur, alay sistemine göre yeniden düzenlenmiştir.
✎ Subay yetiştirmek amacıyla Avrupa tarzı ilk teknik okul olan Hendesehâne (Kara Mühendishanesi) kurulmuştur.
✎ Askeri ıslahatlar başarıya ulaşmış ve Osmanlı Devleti yapılan savaşlarda başarı elde etmiştir.
✎Avrupa mimarîsinin ilk örneği olan Nur-u Osmâniye Camii’nin inşasına başlanmıştır.
III. MUSTAFA DÖNEMI ISLAHATLARI
Bu dönemde Sadrazam Koca Ragıp Paşa ve Macar asıllı Baron dö Tott ile birlikte önemli ıslahatlar gerçekleştirilmiştir.
Bu dönemde;
✓Mali teşkilatlarda düzenlemeler yapılarak devletin gelirleri artırılmaya çalışılmıştır. ✓ Sürat Topçuları Ocağı kurulmuştur.
✓ Deniz subayı yetiştirmek amacıyla Deniz Mühendishanesi (Mühendishane-i Bahr-ı Hümayun) açılmıştır.
✓ Esham senetleri çıkarılarak ilk kez iç borçlanma sistemi uygulanmıştır.
NOT: Amaç, devlet bütçesinde oluşan açığın gidermek. Ayrıca temsili kâğıt paraya geçişin ilk aşamasıdır.
III. SELİM DÖNEMİ (NİZÂM-I CEDİT) ISLAHATLARI
++ III. Selim ıslahatlara ilk kez plânlı ve programlı olarak başlayan padişahtır. Islahatlarının geneline Nizâm-ı Cedit (Yeni Düzen) adı verilmektedir.
++ Bu dönemde danışma meclisi (Meşveret Meclisi) toplanarak yapılacak ıslahatlar için raporlar (layihâlar) hazırlanmaya başlanmıştır.
++ Nizâm-ı Cedit adı ile ilk kez Batılı tarzda bir ordu kurulmuş masraflarını karşılamak için “İrâd-ı Cedit” adlı bir hazine kurulmuştur.
++ Ordunun eğitimi için Levent ve Selimiye Kışlaları yaptırılmıştır.
++ Askerî okullarda ilk Fransızca eğitimi başlamıştır
++ Kara ordusu subay ihtiyacını karşılamak için Mühendishâne-i Berr-i Hümâyun kurulmuştur
++ Avrupa’da ilk kez daimî elçilikler açılmıştır. İlk daimi elçilik Londra’da açılmış.
++ İlk devlet matbaası Matbaa-i Âmire kurulmuştur.
++ Ülke parasının değerini korumak amacıyla ilk kez “yerli malı” teşvik edilmiştir
++ III. Selim’in ıslahatlarına yeniçeriler ve ulema tepki göstermiştir.
BİLGİ NOTU: Osmanlı tarihinde III. Selim (Nizâm-ı Cedit) Dönemi, 1807 Kabakçı Mustafa İsyanı ile sona ermiştir. III. Selim bu isyan sonrasında “İsyancıların padişahı olmak istemem” diyerek tahtan çekildi.
I. ABDÜLHAMİT DÖNEMİ ISLAHATLARI
>> III. Mustafa döneminde hazırlanan esham senetleri uygulamaya konmuştur. NOT: Osmanlı Devleti, ilk iç borcu “Galata Sarrafları” adı verilen Rum ve Ermeni tüccarlardan almıştır.
> Avrupa’dan getirilen danışman ve uzmanların, “Müslüman olmaları ve Osmanlı kıyafeti giymeleri” şartını kaldırmıştır.
> Subay yetiştirmek amacıyla İstihkâm Okulu açılmıştır.
> İlk kez “Yeniçeri Sayımı” yapılmıştır.
> İlk kez “Ulûfe alım satımı” yasaklanmıştır.
>> Cülus bahşişi kaldırılmıştır. (Yeniçerileri olumsuz etkilemiştir.)