İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
Türk kelimesi ;türeyen,çoğalan,miğfer,güçlü,erdemli,olgun anlamına gelir.Türk kelimesi Çin ,Bizans, Arap, Pers (İran) kaynaklarında geçer.
TÜRK GÖÇLERİNİN NEDENLERİ
- Çin ve Moğol baskısı
- Kuraklık (iklim değişikliği )
- Yeni yerler görme isteği
- Nüfusun artması
- Türk cihan hâkimiyeti iddiası
- Boylar arası mücadele
- Göç eden bir boyu diğerinin de takip etmesi
TÜRK GÖÇLERİNİN SONUÇLARI
- Kültürel etkileşim yaşanmıştır.
- Göç eden Türklerin dil ve din yapısında değişiklikler olmuştur.
- Türk tarihinin bir bütün içinde incelenmesi zorlaşmıştır.
- Gidilen bölgelerde Türkler devlet kurmuşlardır.
- Bilinen ilk Türk boyu İskitler’dir. Günümüzde Rusya’da yaşayan Yakut Türkleri İskitlerin torunları olarak kabul edilir. Bozkırın Kuyumcuları olarak bilinirler.
- Bilinen ilk Türk devleti ise Asya Hun Devleti’dir.
ASYA HUN DEVLETİ
- Başkenti Ötüken’dir. Türklerin milli başkentidir.
- En bilinen hükümdarı Mete Han’dır.
- Türk tarihinde bütün Türk boylarını bir bayrak altında toplayan ilk devlettir.
- Mete Han bulduğu onluk sistem sayesinde kalabalık ve düzensiz Çin ordularını mağlup edip onları vergiye bağlamıştır.(Milli benliklerini kaybetmemek kalabalık Çin nüfusu içinde asimile olmamak için)
- Metehan ‘ın ölümünden sonra devlet ikiye ayrılmıştır.
KAVİMLER GÖÇÜ SONUÇLARI
- Doğu imparatorluğu ikiye ayrıldı.
- Avrupa’nın bugünkü milletleri oluştu.
- Avrupa da Hristiyanlık yayıldı.
- Avrupa da feodalite rejimi (derebeylik)ortaya çıktı.
- Avrupa Hun devleti kuruldu.
- İlk Çağ kapandı Orta çağ açıldı.
AVRUPA HUN DEVLETİ
- En önemli hükümdarı Attila’dır.
- Attila Doğu Roma üzerine yaptığı seferler sonucu bu devleti Margos ve Anatolyus Antlaşmaları ile vergiye bağladı. Daha sonra ise Roma’ya kadar gelmiştir. Ancak;
- Papa’nın ricası,
- Doğu’da Sasani tehlikesinin bulunması,
- Roma’nın Hıristiyanlarca kutsal kabul edilmesi,
- Batının gücünü kırdığına inanması gibi sebeplerden dolayı Roma’yı almaktan vazgeçti.
- Atilla’ya bu olaydan sonra Hıristiyanlar tarafından Tanrı’nın Kamçısı unvanı verildi. Ayrıca Almanların Nibelungen Destanı’nda Attila “ Etzel” olarak geçmektedir. Nibulengen destanı Hun-Burgond mücadelesini anlatmaktadır.
AVARLAR (JUAN JUAN)
- İstanbul’u kuşatan ilk Türk devletidir.(Sasaniler ile birilikte)
- Avarlar Hunlar gibi hem Orta Asya’da hem de Avrupa da devlet kurmuşlardır.
PEÇENEKLER
- Devlet kuramamışlardır.
- 1071 Malazgirt Savaşı sırasında taraf değiştirerek savaşın kazanılmasını sağlamışlardır.
- Bizans’ta ücretli askerlik yapmışlardır.
KUMANLAR
- Oğuzlar ile yaptıkları mücadeleler Dede Korkut hikâyelerine, Ruslarla yaptıkları mücadelelerle İgor destanına konu olmuştur.
SİBİRLER
- Bugünkü Sibirya’ya adını veren Türk boyudur. Sibir veya Sabar “Yolundan sapan” demektir.
BULGARLAR
- İtil Bulgarları: İslamiyeti kabul ettiler. İlk Müslüman Türk Devleti’dir.(Almış Han zamanında)(2015 Müfredat Değişikliğidir.)
- Tuna Bulgarları: Hıristiyanlığı kabul ettiler. Çar Unvanını kullanan ilk Türk devletidir.
ORTA ASYA’DA KURULAN TÜRK DEVLETLERİ VE BOYLARI
KÖKTÜRKLER
- Kurucusu Bumin Kağan’dır.İl kağan Unvanıyla başa geçmiştir.
- Türk adıyla kurulmuş ilk Türk devletidir.
- Orta Asya’dan Bizans’a ilk elçi gönderen (yani ilk diplomasiyi başlatan) devlettir. Elçinin adı Manyak’tır.
- Asya Hunları’ndan sonra Orta Asya’da siyasi birliği kuran ikinci Türk devletidir.
- İpek yoluna hâkim olabilmek için Akhunlar’a karşı Sasanilerle, Sasaniler’e karşı Bizans’la işbirliği yapmıştır. Zamanla Çin Devleti tarafından yıkılmışlardır.
Bu esaret döneminde Çin e karşı ilk istiklal hareketini Kürşad başlatmıştır.(İlk milli istiklal ayaklanmasıdır.) Kürşad’dan hariç Nişufu denilen bir askerde isyan etmiştir.
KUTLUKLAR (II.KÖKTÜRK)
- Orhun Abideleri bu devletin zamanında yazılmıştır.
- Batılıların “Türklerin Bismarc’ı” dedikleri Vezir Tonyukuk bu dönemde yetişmiştir.
UYGURLAR
- Türk tarihinde ilk kez din değiştiren devlettir. (Budizm, Manihaizm )
- İlk defa yerleşik hayata geçen Türk devletidir.
- Zamanla savaşçılık özelliklerini kaybettiler.
- Harf hareketli matbaayı kullandılar.
- Türk tarihinde ilk defa kütüphane kurdular.
- İlk örgün eğitim kurumlarını oluşturdular.
- İlk defa Türk tiyatrosunun temelleri attılar. Yine şan, opera ve pandomim sanatlarında ileri gittiler.
- Moğolları devlet yönetiminde etkilediler. Moğollar Uygurlar için “ Hocam” ifadesini kullanmışlardır.
- Töreleri yazılı hale getirdiler.
- Türk tarihinde bankacılığın temellerini attılar.
- Çinlilerin Uygur veya Tatar tuzu olarak nitelendirdikleri Nişadır denilen madeni kullandılar.
KIRGIZLAR
- Dünyanın en uzun destanı olan Manası oluşturdular.
- Cengiz Han’a itaat eden ilk Türk devletidir.
- Ölülerini yakan tek Türk kavmidir.
OĞUZLAR
- Büyük ve Anadolu Selçuklu ile Osmanlı yı kuran boydur.
- Müslüman olanına Türkmen denir.
- Oğuz adından ilk defa Orhun Abideleri’nde bahsedilir.
- Hristiyan Oğuza “Uz” denir. Günümüzde Uzlar Romanya’nın Dobruca bölgesinde Gagauz Türkleri olarak yaşamlarını sürdürmektedir.
KARLUKLAR
- İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyudur
- Karahanlılar devletinin kurulmasında ve Talas Savaşı’nın kazanılmasında etkili olmuşlardır.
HAZARLAR
- Museviliği kabul eden ilk ve son Türk devletidir.
- Kürk Yolu’nu kullanarak zenginleşmişlerdir.
- Ordularına ücretli askerler almışlardır.
- Hazar denizine ismini vermişlerdir.
- Yaşadıkları döneme Hazar Barış Çağı denilmiştir.
- Müslüman Araplarla savaşarak İslamiyet’in Kafkasya da yayılmasını bir süreliğine engellediler.
- Hazarların içinde yaşayan Müslümanları yönetenlere Hazz adı verilmiştir.
- Günümüzde Polonya’da Karaim veya Karaçay Türkleri olarak varlıklarını sürdürmektedirler
TÜRGİŞLER
- Baga Tarkan kendi adına para bastırdı.
- Hazarlar gibi Müslüman Araplarla savaşarak İslamiyet’in Orta Asya’da yayılmasını bir süreliğine engellediler.
AKHUNLAR ( EFTALİTLER)
- Afganistan’da kurulmuştur.İranlılar tarafından Eftalit olarak isimlendirilmişlerdir.
- Bir süre İpek yoluna hakim olmuşlardır.Hindistan bölgesine ilk egemen olan Türk devletidir.
BAŞKURTLAR
- 1736-39 yılları arasında Rusya’ya başkaldırmışlardır. Günümüzde Rusya’ya bağlı Başkurdistan Devleti olarak yaşamlarını sürdürmektedir.
İSLAM ÖNCESİ KÜLTÜR VE MEDENİYETİ
- DEVLET YÖNETİMİ
- HÜKÜMDAR
- Sembolleri
- Otağ (çadır)
- Nevbet (davul)
- Örgün(taht)
- Asa
- Kotuz (sorguç)
- Ordu
- Toy (ziyafet)
- Kama
- Kemer
- Tuğ (sancak)
- Yay
- Kılıç
- Unvanları
- Kağan
- Hakan
- Han
- Erkin
- İlig
- İdikut
- İlteber
- İlteriş
- Yabgu
- Tanhu
- Şanyü
- Hükümdarın görevleri
- Ülkenin bağımsızlığını korumak
- Kurultaya başkanlık etmek
- Törelerin değişmesi için kurultaya istek göndermek
- Ordunun başında sefere çıkmak
- Töreleri uygulamak
Gök tanrının hükümdarı donattığı yetkiler:
- Kut: Siyasi Küç (güç): Askeri Ülüş (ülüg): Ekonomik kuvvet
- DEVLET GÖREVLİLERİ
- Ayuki: hükümet
- Ayguci: vezir
- Apa: sivil yönetici
- Tudun: vergi memuru
- Tamgacı: yazıcı
- Ağılığ: hazineden sorumlu
- Tarkan: komutan
- Sübaşı: Oğuzlar’da komutan
- Yargan: yargıç
- Yarlığ: hakanın emri
- Tigin: hükümdarın oğlu
- Ataman (İnanç)( İnal) Tiginlerin eğitiminde sorumlu devlet görevlisi.
- Şad: hanedan üyesi komutan
- Tutuk: askeri vali
- Otacı: tabip
- Böri: kağan muhafızları
- İKİLİ TEŞKİLAT (FEDERATİF DEVLET ANLASYIŞI )
Batı: Yabgu batı kanadı sorumlusu Doğu: Hakan
Federatif devlet anlayışı bulunur. Yani batı içişlerinde serbest dış işlerinde doğuya bağlıdır.
- KURULTAY (TOY,KENGEŞ)
- Hükümdarı seçer ve törelere uymayan hükümdarları görevinden azleder.
- Hükümdarın isteği ile töreleri değiştirir.
- Savaş barış antlaşma gibi devlet ve toplumsal kararlar alır.
Üyeleri şunlardır;
- Hakan
- Hatun: Elçi kabul eder, asker ve sarayı var, devleti yönetir.
- Hanedan üyeleri
- Boy beyleri
- İleri gelenler
- Komutanlar
Kurultay’a katılan tüm üyelere Toygun adı verilir.
- HUKUK
- Sözlü hukuk kurallarına töre denir.
- Töreleri yazıya geçiren Uygurlar’dır.
- Töreler hakanın isteği ile kurultayın kararıyla değişir.
- Göçebe yaşamdan dolayı hapis cezaları kısadır.
- Töreye hakan da dâhil herkes uymak zorundadır.
- SOSYAL HAYAT
- Managomi tipi evlilikler görülür
- Halkın kaldığı çadırlara yurt adı verilir
- Toplumsal sıralama şöyledir.(Yukarıdan aşağıya)
- İl : devlet
- Budun : millet
- Boy: bod
- Urug: sülale
- Oguş : aile
Göçebe yaşamın sonuçları;
- Savaşçılık özelliği artmıştır.
- Yazı geç kullanılmıştır.
- Sınıf farklılıkları görülmez.
- Hayvan üslubu kullanılır.
- Mimari bulunmaz.
- Sanat eserleri taşınabilir malzemeden yapılır.
- Hapis cezaları kısadır.
- DİN VE İNANIS
- DİNLER
- Gök tanrı
- Hrıstiyan
- Musevilik
- Maniheizm
- İslamiyet
- Budizm
- İNANÇ
- Atalar kültü: Öldükten sonra ataları ziyaret etme.
- Doğalar kültü: Doğadaki bazı varlıkların kutsal olduğuna inanma.
- Şamanizm : Büyü,sihir.
- Totem :
- KAVRAMLAR
- Kült: İnanç
- Kurgan: Mezar
- Balbal: Mezartaşı (bengütaş)(Akkoyunlular ve Karakoyunlular bu geleneği sürdürmüşlerdir.)
- Kam(baksı): Din adamı
- Şaman: Din adamı
- Tamu: Cehennem
- Uçmağ: Cennet
- Eşük: Kefen
- Yuğ: Cenaze töreni
- ORDU
Onlu sistem sıralaması
- On takım onbaşı
- Yüz bölük yüzbaşı
- Bin tabur binbaşı
- Onbin tümen tümenbaşı
Türklerin onlu sistemi kullanılmasıyla beraber hemen hemen bütün Türk ve dünya devletleri bu sistemi kullandı.
- Türkler dünyayı en çok askerlik alanında etkiledi.
- Ordu-millet anlayışı bulunur.
- Savaş öncesi düşmanın durumunun öğrenilmesi amacıyla Yelme adı verilen keşif birlikleri gönderilir.
- Ordu, Hilal (turan),Sahte Ricat (geri çekilme) Kurt Kapanı ve Pusu taktikleri kullanmıştır.
- EKONOMİ
PARA | CİNSİ | DEVLET |
Yarmak | Bez | Köktürkler |
Kamdu | Bez | Köktürkler |
Kuanpoyu | Bez | Uygurlar |
Çav | Kağıt | Uygurlar |
Böz | Bez | Uygurlar |
Not: Türk tarihinde parayı ticarette bir değişim aracı olarak kullanan ilk devlet Köktürkler’dir.
- SANAT
- Minyatür
- Fresko:duvar resmi (Bu resimle uğraşanlara Bedizci denir.)
- Çadırcılık
- Dokumacılık
- Halıcılık
- Maden işlemeciliği
- Çinicilik
- Heykel (balbal taşlarının yontulması)
- YAZI DİL VE EDEBİYAT
- Alfabe;
- Köktürk (Orhon)
- Uygur
- Çin
- Soğd (İran)
- Kiril
- Fars
- Arap
- Latin
- EDEBİYAT
YAZILI EDEBİYAT
1.ORHUN ABİDELERİ
- yy yazılmıştır.
- Moğolistan’da bulunur.
- Türk tarihi ve edebiyatının ilk yazılı örneğidir.
- Thomsen tarafından okunmuştur.
- Hükümdarın halka karşı görevleri anlatılır.
- Vezir Tonyukuk (725) Bilge Kağan (732) ve Kültigin (735) adına Yollug Tigin tarafından dikilmiştir.
- İlk Türk tarihçisi ve yazarı vezir Tonyukuk’dur.
- Runik yazı çeşidindeki işaretler kullanılmıştır
- Bir tarafı Türkçe bir tarafı Çince’dir.
- Kutluklar zamanında dikilmiştir.
2.Şine Uşu ,Karabalgasun Moyen-Çur ve Taryat (Terhin): Uygurlara aittir.
- Yenisey Yazıtları: Kırgızlara aittir.
SÖZLÜ EDEBİYAT
- Sav: Atasözü
- Koşuk: Kopuz (saz) eşliğinde söylenen şarkılar)
- Sagu: Ağıt
- Hikaye : Dede korkut (Oğuz –Kıpçak mücadelesi)
- Destanlar
- ALPER TUNGA/ŞU : İSKİTLER
- ERGENEKON/BOZKURT: KÖKTÜRKLER
- OĞUZ KAĞAN: ASYA HUN
- TÜREYİŞ VE GÖÇ : UYGURLAR
- ATTİLLA /SİHİRLİ GEYİK: AVRUPA HUN
- MANAS : KIRGIZLAR
İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ
TALAS SAVAŞI:
Orta Asya’ya egemen olabilmek için Çinliler ile Abbasiler arasında yapılan savaşı Karlukların yardımı ile Abbasiler kazanmıştır.
-Bu savaş sonunda Abbasilerin hoşgörüsünden etkilenen Karluklar topluca İslamiyet’e girdi. Bu olay Türk-İslam tarihinin başlangıcı sayılır.
-Ayrıca ilk defa kağıt Çin dışında Semerkant’ta (Şehirlerin şahı) üretimine başlanmıştır.
ORTA ASYA DA KURULAN İLK MÜSLĞMAN TÜRK DEVLETLERİ
- KARAHANLILAR
- Orta Asya’da kurulan ilk Müslüman Türk devletidir.
- Satuk Buğra Han (Abdülkerim) zamanında İslamiyet devletin resmi dini haline geldi.
- Yöneticisi ve halkı tamamen Türk’tür.
- Resmi dilleri Türkçe’dir.
- Türk tarihinin ilk sistemli posta teşkilatını kurdular.
- İlk Türk-İslam medresesini yaptılar. (Tamgaç Buğra Han zamanında yapılan Semerkant Medresesi.)
- Dünyanın ilk burslu öğrencilik sistemini başlattılar.
- İlk Türk –İslam hastanesini (Bimarhane) yaptılar.
- İlk defa gulam sistemini uyguladılar.
- İlk Türk-İslam edebi eserlerini verdiler.
- Ribat adı verilen kervansaraylar yaptılar.
- GAZNELİLER
- Afganistan’ın Gazne kentinde kuruldu.
- Kurulduğu yerden ismini almıştır.
- En önemli hükümdarı Gazneli Mahmut’tur.
- Abbasileri Şii Büveyhoğlu tehlikesinden kurtardığı için halife tarafından kendisine Sultan unvanı verildi.
- Hindistan’a 17 sefer yaparak İslamiyet yaydı. Böylece Hindistan’daki kast sistemi zayıfladı. Bugünkü Pakistan ve Bangladeş devletinin Müslüman olmasında etkili oldu. Bu seferlerin dördüne Biruni’de katılmıştır. Bunun üzerine Sultan Mahmut Biruni için “ Sarayımın en değerli hazinesi.” demiştir.
- 1037 Serash 1038 Nesa ve 1040 Dandanakan Savaşı sonucu Selçuklulara yenilip yıkılma sürecine girmiştir.
MISIRDA KURULAN TÜRK İSLAM DEVLETLERİ
- TOLUNOĞULLARI
- Mısırda kurulan ilk Türk İslam devletidir. (Abbasilerden ayrılıp yine Abbasiler tarafından yıkılmıştır.)
- Yöneticileri Türk halkı Arap olduğu için çabuk yıkıldılar.
- Maristan adında hastaneler inşa ettiler.
NOT: Abbasilerin zayıflamasıyla ortaya çıkan küçük devletçiklere Tevaif mülük denir.
- İHŞİTLER (AKŞİTLER)
- Kutsal topraklara (hicaz) egemen olan ilk Türk-İslam devletidir.
- İhşid; “Prens” demektir. Akşit ise “Nur yüzlü” demektir.
- EYYUBİLER
- 1187 yılında Hıttin savaşıyla haçlıları mağlup edip Mısır a egemen olmuşlardır. Eyyubilerde yetişmiş en ünlü tıp bilgini İbni Meymun’dur. Ayrıca Avrupalı şövalyeler arma sistemlerini Eyyubiler’den almışlardır.
- MEMLÜKLER
- Veraset sistemi tek değişik olan Türk devletidir.(Her komutan sultan olabilir.)
- 1260 Ayn Calud ve 1277 Elbistan savaşları ile Moğolları dünyada ilk defa yendiler.
- 1258 yılında İlhanlı devletinin Abbasileri yıkmasıyla halifelik Memlüklere geçmiştir.
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ
- Oğuzların Kınık Türklerinin kolu tarafından kuruldu
- 1040 Dandanakan savaşı sonrası İran’da kuruldu. Yurt bulmak için Anadolu’ya keşif hareketlerinde bulundu
- 1048 yılında Bizans devleti savaşı olan Pasinler savaşı kazanıldı
- 1055 Bağdat seferine çıkan Tuğrul Bey Şii Büvehyoğullarını yıktı.(Doğunun ve batının sultanı unvanı Tuğrul beye verildi.)
- 1058 Abbasi halifesi törenle siyasi yetkilerini Tuğrul Bey e devretti. İslam’ın koruyuculuğu Türklere geçti.
- 1064 Sultan Alparslan Hıristiyanlarca kutsal kabul edilen Ani şehrini fethederek halifeden “Ebul Feth” (fetihlerin babası) unvanını almıştır.
- 1071 Sultan Alparslan ile Romen Diyojen arasında Malazgirt Savaşı yapıldı.
MALAZGİRT SAVAŞININ SONUÇLARI
- Anadolu’nun kapısı Türklere açıldı.(1176 Miryakefalon Savaşı ile Anadolu’nun Türk yurdu olduğu kesinleşti.
- Türkiye tarihi başladı.
- Türkleri tek başına yenemeyeceğini anlayan Bizans Avrupalı devletlerden yardım isteyerek Haçlı seferlerine neden olmuştur.
- Anadolu’da ilk Türk devletleri kurulmuştur.
- İlk defa bir Bizans imparatoru Türklere esir düşmüştür.
- Bizans da paralı askerlik yapan Peçenekler ve Uzlar Selçuklular tarafına geçmiştir. Buda savaşın kazanılmasında önemli rol oynamıştır
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİNİN YIKILMA NEDENLERİ
- Haşhaşilik hareketinin ortaya çıkması (Bâtınilik faaliyeti)(Hasan Sabbah hareketi (Hasan Sabbah dünyanın ilk teröristi sayılır.)
- Abbasilerin gizli faaliyetleri
- Oğuzların devlete küsmesi
- Taht kavgaları
- 1141 yılında Karahitaylar ile yapılan Katvan Savaşı’nın kaybedilmesi
- Melik ve atabeylerin bağımsızlık çalışmaları
ANADOLUDA KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ (DSMAÇ)
- DANİŞMENTLİLER
- Sivas ve Tokat çevresinde kuruldu.
- Kayseri Ulu camii
- Tokat Çukur Medrese (2014’te bulundu.)
- Yağıbasan medresesi (Niksar/Tokat) (Anadolu’da kurulan ilk medresedir.)
- Anadolu Selçuklu Devleti’ni en çok uğraştıran beyliktir.
- Anadolu Selçuklu Devleti son verdi.
- SALTUKLULAR
- Erzurum ve çevresinde kuruldu.
- Anadolu da kurulan ilk Türk devletidir.
- Mama hatun türbesi
- Tepsi minare
- Üç kümbetler
- Kale camii
- Anadolu Selçuklu Devleti son verdi.
- MENGÜCEKLİLER
- Erzincan ve Divriği çevresinde kuruldu.
- Divriği Ulu Camii ve Külliyesi
- Mengücekliler zamanında Davut Şah döneminin bilim insanı Muvaffakidün Abdüllatif (Tıp,fizik,bilim insanı) Erzincan sarayında yaşamıştır.)
- Mengücek eserleri Erzincan Depremleri yüzünden çoğu günümüze gelmemiştir.
- ARTUKLULAR
- Mardin, Diyarbakır, Batman çevresinde kuruldu.
- Hasankeyf
- Kızıltepe ulu camii
- Malabadi köprüsü
- Semanın medresesi
- Hüsreviye medresesi
- Koçhisar ulu camii
- Necmeddin külliyesi
- Hatuniye medresesi
- Robotik ve sibernetik biliminin kurucusu El Cezeri (İbnül İzz) bu dönemde yaşamıştır.
- Ünlü seyyah Marco Polo Artuklar Devleti’ni ziyaret etmiştir.
- Anadolu Selçuklu Devleti son verdi.
- ÇAKA BEYLİĞİ
- İzmir ve çevresinde kuruldu.
- İlk Türk denizcisi Çakan Bey’dir.
- 1081 yılında kurduğu deniz kuvvetleri günümüzde D.K.K’nın kuruluş yıl dönümü olarak kutlanır.
ilk müslüman türk devleti bulgarlar değil hazarlar . hiç beğenmedim yanlış notlar var birinin bu siteden çalıştığını düşünsenize boşa kürek çeker resmen rezalet
pardon karahanlılar olucaktı
İlk Müslüman Türk devletleri Avrupa’da İtil Bulgarları olarak bilinmektedir.