POLİTİKA VE PROGRAM ANALİZLERİ
Politika ve program analizleri kamu kesiminde karar almayı kolaylaştırmak için kullanılmaktadır. Kamusal hizmetlerle ilgili, devletin ne yaptığının ve devletin yaptıklarının maliyetlerinin bilinmesi isteğinden ortaya çıkmıştır. Politika ve program analizleri politika oluşturmada oldukça kullanışlı ve faydalıdır. Politika analizleri politikaların amaçlarının belirlenmesinde ve sınıflanmasında da kullanılabilmektedir. Politika analizleri politikaların amaçlarının belirlenmesinde ve sınıflanmasında da kullanılabilmektedir. Politika analizleri, bütçelerle birlikte kullanıldığında, kamu fonlarını kullananların performans denetimlerini de sağlamaktadır. Bir başka deyişle istenen sonuçlara verilen kaynaklarla ulaşılıp ulaşılmadığının belirlenmesine yardımcı olur. Program analizleri aynı zamanda hizmetlerin sunum alternatiflerinin belirlenmesinde de kullanılabilmektedir.
Analizlerde Karar Almada Kullanılan Ölçüler
Analizciler; program ve politika kararlarının alınmasında kullanılacak bilgileri toplarlar, değerlendirirler ve özetlerler. Politikalarda değişiklikler, yeni bir programa başlama veya başlamama gibi kararlar belirli ölçülere dayalı olanak alınabilir. Bunlar; “etkinlik” (efficiency), “etkenlik” (effectiveness), “verimlilik” (productivity) ve “eşitlik” (equity) ölçüleridir.
*Etkinlik ve etkenlik ölçüleri kamu kesiminde karar almada oldukça yaygın bir biçimde kullanılan ölçülerdir. Etkenlik belirli bir kamu programının istenen hedefi ile gerçekleşen arasındaki ilişkidir.
*Etkinliğin ölçümü ise alternatişer arasında karşılaştırmayı veya dolaylı olarak kamusal fonların özel kesimde bırakılması hâlinde ortaya çıkacak fayda ile kamu kesiminin kullanılması hâlinde ortaya çıkacak faydanın karşılaştırılmasını gerektirmektedir.
*Verimlilik ise bir programda kullanılan girdi çıktı ilişkisidir. Verimlilik ölçüsü, kamu kesiminde daha çok girdilerle yapılan işler arasındaki ilişkiyi kurmaya çalışır.
*Eşitlik ölçüsü ise kamu programından elde edilen net kazançların bireyler arasındaki dağılımı ile ilgilidir.
Program Analiz Teknikleri
* Fayda Maliyet Analizi (Benefit Cost Analysis)
Belirli bir kamu hizmetinin veya kamu yatırım projesinin sosyal faydaları ile sosyal maliyetlerinin karşılaştırılması ile bir sonuca ulaşmaya çalışmak, fayda maliyet analizi ile mümkündür. Bu teknikte, projenin veya hizmetin öncelikle faydalarının ve maliyetlerinin belirlenmesi, bunların yıllar itibariyle değerlerinin tahmin edilmesi daha sonra ise yıllar itibariyle fayda ve maliyetlerin bugünkü değerlere indirgenmesi ve son olarak da karar alınması gerekir. Bu teknik, maliyetlerin ve faydaların para birimi cinsinden ifadesini gerektirmektedir.
*Maliyet Etkenlik Analizi (Cost Effectiveness Analysis)
Bu teknik, belirli bir kamu hizmetinin veya projesinin maliyetini parasal olarak ifade eder ancak sonuçları veya projenin çıktılarını parasal olarak ölçmez. Fayda maliyet analizinin, maliyet etkenlik analizine göre üstün yanı, alternatif projeler arasında karşılaştırma yapabilmesidir.
*Yöneylem Araştırması (İşlem Analizi, Operations Research)
Yöneylem araştırması bir sorunun çözümünde farklı yolların sonuçlarını analiz eder. Sürekli tekrarlanan işlerdeki insan-makine sistemleri ile ilişkili olarak bilimsel yöntemlerle karar alma tekniği olarak tanımlanabilir.
* Stratejik Analiz (Strategic Analysis)
Yukarıda sayılan tüm analizler niceliksel iken stratejik analiz nitelikseldir. Stratejik analize örnek olarak senaryo yazma gösterilebilir. Senaryo yazma gelecekteki olası olayların spekülatif değerlendirmelerini yapar ve bunlara göre analizleri farklılaştırır. Senaryo yazma tekniği en iyi askerî olaylarla açıklanabilir.
Program ve Politika Analizlerinde Ortaya Çıkabilecek Sorunlar
*Politika analizlerinde, kamu kesimine özgü ortaya çıkan temel sorunlardan biri, programların birden çok amaca hizmet etmesi ve bunların analizlere dâhil edilememesidir.
*İkinci bir sorun, nedensel ilişkilerdir. Alternatişerin incelenmesinde belirli etkilerin birden çok nedeni olabileceği göz ardı edilmemelidir. Analist bu nedenlerin hepsini dikkate alamamaktadır. Dolayısıyla elde edilen sonuçlarda eksiklikler ve hatalar bulunacaktır.
*Üçüncü bir sorun fayda ve maliyetlerin tanımlanmasında yaşanmaktadır. Genellikle devlet muhasebe sistemleri kuruluşlar bazında kayıt tuttukları için, programlar düzeyinde maliyet hesaplamaları yapılamamaktadır.
*Dördüncü olarak kamusal programların faydalarının belirlenmesinde de oldukça önemli sorunlar yaşanmaktadır. Çünkü birçok kamusal hizmetin faydaları ölçülemez niteliktedir.
*bir başka sorun, belirli bir kamusal hizmetin dışsal faydalar veya maliyetler üretmesi hâlinde ortaya çıkmaktadır.
*bir başka sorun, kamusal programların gelir veya refah dağılımına etkileriyle ilgilidir. Zaman zaman bu tür etkiler oldukça önemli olmaktadır.
*Özellikle fayda maliyet ve maliyet etkenlik tekniklerinde ortaya çıkan bir sorun, kaynakların özel sektörden kamu sektörüne geçmesinin alternatif maliyetiyle iligilidir. Kamu projelerinden getiriler (sosyal faydalar), proje için gerekli kaynağın özel sektörde bırakılması hâlindeki getirisinden yüksek ise anlamlıdır. Bu alternatif maliyetin hesaplanmasında da güçlükler çıkmaktadır.