hukukun temel kavramları ders özeti

HUKUKUN TEMEL KAVRAMLARI

SOSYAL HAYATI DÜZENLEYEN KURALLAR

• İnsanlar, toplumsal hayat içinde belli kural ve kaidelere göre yaşamaktadır. Sosyal hayatı düzenleyen bu kurallar, zamanla gelişen ve toplumların ihtiyaçları doğrultusunda şekillenen kurallar bütünü olarak karşımıza çıkmaktadır.
• Sosyal düzel kurallarına uymamanın sonucunda yaptırım ( müeyyide ) uygulanır.

SOSYAL HAYATI DÜZENLEYEN KURALLAR

• 1- Din Kuralları: Toplumları ve kişileri belli emir ve yasaklara sevk eden, ilahi bir güce dayanan kurallar bütünüdür. Kötülük yapmamak, yalan söylememek vs. Din kurallarına uymamanın yaptırımı günahkar sayılmaktır. Manevi yaptırıma sahiptir.
• 2- Ahlak Kuralları: Kişinin iyi yada kötü davranışları yapması veya yapmaması şeklindeki sorumluluklarla yüklenmesini ifade eden kurallar bütünüdür.
• Kişinin kendi nefsine karşı sorumlu oldukları ahlak kurallarına Sübjektif, başkalarına karşı sorumlu oldukları ahlak kurallarına Objektif ahlak kuralları denir.
• Yaptırımı ayıplama şeklinde ortaya çıkmaktadır. ve manevidir.
• 3- Görgü Kuralları: Nezaket Kurallarını içeren ve toplumu bu yönde düzenleyen kurallar bütünüdür. Yaptırımı kınama, dışlanma şeklinde ortaya çıkar ve manevidir. Yazılı olmayan kurallar bütünü olarak ortaya çıkan görgü kuralları genel ve soyut nitelikte değil, bölgesel ve dönemsel olarak ortaya çıkmaktadır.
• 4- Hukuk Kuralları: Hukuk Kuralları maddi yaptırıma sahip olan davranış kurallarıdır. Hukuk kuralları diğer kurallara nazaran cebri müeyyideye sahiptir. Hukuk kurallarında toplumun otokontrolü ortadan kalkar ve devreye devlet girer. Bu kurallar herkes için geçerli, ve bağlayıcı ve devamlıdır.

YAPTIRIM

Sosyal düzen kurallarına uymamanın sonucu olarak karşılaşılan tepkiye yaptırım, bir diğer adıyla müeyyide denilir. Müeyyide maddi ve manevi olarak ikiye ayrılır.

Yaptırımlar kendi içinde beş başlık altında toplanabilir;

1- Ceza: Kanunun suç saydığı fiillere karşı öngörülen yaptırım türüdür. Kanunsuz suç ve ceza olmaz, yani suçlar ve cezalar ancak kanunla konulur ve kanunla kaldırılır.

• 2- Cebri İcra: Sorumluluklarını yerine getirmeyen kişilere karşı öngörülen yaptırım türüdür. Devlet eliyle kişinin yükümlülüğünü yerine getirmesi sürecidir.
• 3- Tazminat: Kişiye verilen zarar karşılığında öngörülen yaptırım türüdür. Maddi ve manevi olarak ikiye ayrılır.
• 4- İptal: İdarenin yapmış olduğu yanlış bir işlem veya eylem sonucunda öngörülen yaptırım türüdür.
• 5- Hükümsüzlük: Hukuki işlemelerin kanunun öngördüğü şekillerle yapılmaması sonucu ortaya çıkan yaptırım türüdür. Yokluk, butlan ve tek taraflı bağlamazlık şeklinde ortaya çıkar.
• Yokluk: Hukuki işlemin kurucu unsurlarından birinde var olan eksiklik sonucu ortaya çıkan yaptırım türüdür. ( Resmi nikah memuru karşısında yapılmayan evlilikler)
• Butlan: Hukuki işlemin var olduğu, ancak geçersiz olduğu durumlarda ortaya çıkan yaptırım türüdür. ( ayırtım gücü olmayan kişilerin yaptığı evlilikler)
• Tek Taraflı Bağlamazlık: Hukuki işlemi yapan taraflardan birisinin sözleşme ehliyetinin olmaması durumunda ortaya çıkan yaptırım türüdür.

Hukukun Kaynakları

• Hukukun kaynaklarını üç ana başlık altında toplayabiliriz. Bunlar; Yazılı Kaynaklar, Yazısız Kaynaklar ve Yardımcı Kaynaklardır.
• 1- Yazılı Kaynaklar: Devletin yetkili makamları tarafından oluşturulmuş hukuk kurallarıdır. Bu kuralların bir diğer adı Mevzuattır. Anayasa, Kanun Hükmünde Kararname, Kanun, Tüzük ve Yönetmelik örnek olarak gösterilebilir.
• Anayasa: Anayasa devletin temel yapısını, yönetim biçimini, devlet organlarının birbirleriyle olan ilişkilerini, kişilerin temel hak ve hürriyetlerini düzenleyen temel metindir.
• Kanun: Anayasanın yetki verdiği organ tarafından( TBMM ) yazılı bir şekilde oluşturulan, genel, sürekli ve soyut hukuk kurallarından ibarettir. Kanunlar geriye yürütülemez. Kanunların genel olması demek herkese aynı şekliyle uygulanması demektir.
• Kanun Hükmünde Kararname: TBMM’nin bir kanunla yetki vermesi üzerine Bakanlar Kururlu tarafından, belli konuları düzenlemek amacıyla çıkarılan yazılı hukuk kurallarıdır. KHK’ler aynı kanunlar gibi resmi gazetede yayımlanır ve yürürlüğe girer. KHK’ler, Kanunlar kadar bağlayıcılık arz eder. KHK çıkarma yetkisi, ülkemizde ilk defa 1961 Anayasasında 1971 yılında yapılan bir değişiklikle ortaya çıkmıştır.
• Tüzük: Tüzük herhangi bir kanunun uygulanmasını göstermek veya kanunun emrettiği işleri belirtmek üzere, kanunlara aykırı olmamak şartıyla Danıştay’ın incelemesinden geçirilerek Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılırlar. Cumhurbaşkanı tarafından imzalanır ve Kanunlar gibi resmi gazetede yayımlanır. Tüzük çıkartma yetkisi Anayasamızca sadece Bakanlar Kuruluna tanınmıştır.
• Yönetmelik: Başbakanlık, Bakanlıklar, Bakanlar Kurulu ve Kamu Tüzelkişilerinin kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve tüzel kişilerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla çıkarttıkları yazılı hukuk kurallarıdır.
• 2- Yazısız Kaynaklar: Toplumda uzun yıllar uygulana gelen ve herkesçe kabul gören, bu kurallara uyulmasının mutlak kabul edildiği örf ve adetler, hukukun yazısız kaynaklarını oluşturmaktadır.
• 3- Yardımcı Kaynakları: Bunlarda Yargı içtihatları ve Doktrin ( Bilimsel Görüşler ) olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır.

Hukukun kaynakları

Yargı organları, görevleri itibarıyla kararlarını hu­kuka dayandırırlar. Dolayısıyla kararlarını, huku­ka dayanan, hukuktan kaynaklanan, hukukun gerektirdiği kararlar olarak sunarlar. Bu açıdan yargı kararlarına gerekçe olabilen her şey hukuk kaynağıdır. Bununla birlikte hukukun bazı kay­nakları, vazgeçilmez ve zorunlu niteliktedir. Yar­gı organlarının bu kaynakları ihmal etmesi, biza­tihi hukuka aykırılık oluşturur. Söz konusu kay­naklar ‘asli kaynaklar’ olarak adlandırılır. Asli kaynaklar öncelikle yazılı hukuk kuralları­dır.

Yazılı hukuk kuralları, anayasa, kanunlar, uluslararası antlaşmalar, kanun hükmünde karar­nameler (KHK), tüzükler ve yönetmeliklerdir. Bu kurallar bir hiyerarşi oluşturur. Anayasa, hukuk kurallarının temelinde yer alır. Kanunlar meclis tarafından çıkarılan kurallardır. Usulüne uygun bir şekilde yürürlüğe girmiş uluslararası andlaşmalar kanun hükmündedir. İnsan hakları alanın­daki uluslararası andlaşmalar ile kanunlar arasın­da bir çatışma yaşandığında, uluslararası andlaşmaya öncelik tanınır.

KHK’lar, Bakanlar Kurulu tarafından meclisten alınan yetki kanununa da­yanılarak çıkarılan kanun hükmündeki düzenle­melerdir.

Tüzükler ve yönetmelikler kanunların düzenlediği alanlarda ihtiyaç duyulan daha ay­rıntılı düzenlemeleri içerir. Tüzükler Bakanlar Kurulu tarafından Danıştay incelemesinden geçi­rilmek suretiyle çıkarılır. Yönetmelikler ise Baş­bakanlık, bakanlıklar ve kamu kurumları tarafın­dan kanunlara uygun olarak çıkarılır.

Yargı kararları oluşturulurken bazı kaynaklar yar­dımcı niteliktedir. Bağlayıcı olmadıkları gibi, ka­rarlara gerekçe yapılmamaları mümkündür. Bu kaynaklara ‘tali kaynaklar’ adı verilir. Tali kay­naklar içtihatlar ve bilimsel görüşlerdir. İçtihatlar, mahkemelerin alışılmış uygulamanın dışında ka­rar vermek durumunda kaldıkları ilke niteliğin­deki kararlardır. Bilimsel görüşler ise hukukçu bilim insanlarının görüşleridir.

İlgili Kategoriler

Hukuk Ders Notları