İSİMLER (ADLAR)

Canlı cansız bütün varlıkları, kavramları, tanımaya, birbirinden ayırmaya yarayan kelimelere isim (ad) denir. Varlıkları ve kavramları karşılayan sözcüklere isim denir.

*Ağaç, su, deniz, Hasan, Anadolu, çiçek, vazo, hüzün, sevinç

A-Varlıklara Verilişlerine Göre Adlar

Tür (Cins) İsmi

Aynı türden varlıkları karşılayan sözcüklere denir. Aynı cinsten olan varlıkların ortak isimleridir.

*Şehir, ülke, dil, nehir, kitap, insan, taş, yol, ağaç, ırmak, kitap, dergi, yaprak, ev, çocuk, su, sıra, hayal, düşünce, sıla, özlem, papatya, karanfil, aslan, şahin

Özel İsim

Bir tür içinde sadece tek bir varlığı karşılayan sözcüklerdir. Kâinatta tek olan, tam bir benzeri bulunmayan varlıkları karşılayan kelimelere denir.

*Ankara, Türkiye, İngilizce, Kızılırmak, Yaban, Ahmet

Yavuz, Hasan, Kayseri, Acıpayam, Akdeniz, Alanya, Yavuz Sultan Selim, Hatice, Küçük Ağa, Türkçe, Türk Dil Kurumu, Tekir, Karabaş, Mars, Jüpiter, Everest Tepesi, Çukurova, Ege, Marmara

*İnsan isimleri

*Kurum, kuruluş, müessese, makam, üniversite isimleri

*Millet, kavim, din, mezhep isimleri

*Dil isimleri

*İl, İlçe, Semt, mahalle, cadde, bulvar, sokak isimleri

*Ülke ve bölge isimleri

*Kıta isimleri

*Deniz, okyanus, göl, akarsu, boğaz, geçit isimleri

*Dağ, tepe, ova, yayla isimleri

*Gezegen ve yıldız adları

*Dünya, güneş ve ay kelimeleri terim olarak (astronomi ve coğrafya terimi) kullanılıyorsa özel isimdir.

*Kitap, gazete, mecmua, eser isimleri

*Hayvanlara takılan özel isimler

Not: “Güneş, ay, dünya” sözcükleri, astronomi, coğrafya terimi olarak kullanıldığında özel addır. Diğer kullanımlarda ise tür adıdır. Bütün özel isimler büyük harfle başlar.

*Mars, Dünya’ya göre Güneş’e daha yakındır.

Özel İsim Özel İsim

*Doktor, güneşte fazla kalmamasını istedi.

Cins İsim

 

Bazı tür adları, özel ad olarak kullanılabilir.

*Deniz, bugün masmaviydi, (tür adı)

*Deniz, arkadaşlarıyla maça gidecek, (özel ad)

*Boncuk beni havlayarak karşıladı. (özel ad)

*Annem bana nazar boncuğu almış. (tür adı)

*Lale bize ödev yapmaya geldi. (özel ad)

*Belediye görevlileri laleleri suladılar. (tür adı)

*Ozan ödevini yapmadan gelmiş. (özel ad)

*Kitaptan birkaç ozanımızı inceledik. (tür adı)

B-Varlıkların Oluşuna Göre Adlar

Somut İsim

Beş duyudan herhangi biriyle algılayabildiğimiz, kavrayabildiğimiz varlık ve kavramların isimleridir.

Bu isimler, herkes tarafından görülen, bilinen, hissedilen, cismi olan, varlığı kişiden kişiye değişmeyen varlıkları karşılarlar.

*Su, toprak, ağaç, ses, televizyon, rüzgâr, sarı, mavi, duman, koku

Soyut İsim

Beş duyudan herhangi biriyle algılanamayan, madde hâlinde bulunmayan ve zihnimizle kavradığımız veya var olduğuna (akla, ruha, sezgiye, inanca bağlı olarak) inandığımız varlıkların isimleridir.

*Mutluluk, sevgi, akıl, ruh, melek, heyecan, korku, cesaret, keder,

Not: Somut anlamlı bir sözcük, anlam genişlemesi yoluyla soyut anlam kazanabilir.

*Ağacın gölgesinde dinlendik.

*O, her zaman amcasının gölgesinde kaldı.

C-Varlıkların Sayısına Göre Adlar

Tekil İsim

Çoğul eki almayan ve bir varlığı karşılayan adlardır.
*Çocuk, kalem, defter, kitap, gazete, okul, masa, kalem, telefon, bardak, terlik, yastık

Çoğul İsim

Çoğul eki “-lar, -ler” alarak birden fazla varlığı karşılayan adlardır.

* Evler, fikirler, merkezler, dünyalar, kuşlar, böcekler, kelebekler

Topluluk İsmi

Biçimce tekil olduğu halde çoğul anlam içeren adlara topluluk adı denir.

*Ordu, sürü, orman, sınıf, okul, millet, buket, demet, meclis, takım, bölük, kurul, düzine, alay, tümen

*Kanalizasyon temizliği yapacak olan ekip henüz gelmedi.

*Gelirken bir demet maydanoz al da peynirli poğaça yapayım.

Adlarda Küçültme

Adlar “-cık, -cik, -cuk, cük, -ce, -ca, -cağız, -ceğiz, -cak, -cek” gibi ekler alarak küçültme, acıma, sevgi anlamı kazanabilirler.

* Büyükçe  bir salona koşarak girdi.

* Elmanın ekşimtırak (ekşi gibi) bir tadı vardı.

* Çocukcağız, soğukta dışarıda kalmış.

Not: Bu ekler her zaman küçültme anlamı vermez. Bazen sevgi, acıma anlamı katar.

*Anneciğimi çok özledim. (Sevgi)

*Hayvancağız açlıktan öldü. (Acıma)

Yapısına Göre İsimler

Herhangi bir yapım eki almamış, kök hâlindeki isimlere Basit isimler denir. Gölge, yaprak

İsim veya fiil kök ve gövdeleriyle yansıma kelimelere bir yapım ekinin getirilmesiyle oluşturulmuş isimlere Türemiş isimler denir.

Türkçe, kiracı

Birden fazla kelimenin bir araya gelerek oluşturduğu isimlere Birleşik isim denir.

Denizaltı, suçiçeği

İlgili Kategoriler

-6.Sınıf Ders Notları 6.Sınıf Türkçe Ders Notları