KÖK
Kök, bir sözcüğün parçalanamayan, anlamlı, en küçük parçasıdır. Bir kelimenin anlamlı en küçük yapı birimidir. Köklere çeşitli eklerin getirilmesiyle oluşan anlamlı birliğe ise gövde denir.
İSİM KÖKÜ
Varlıkların ismi olan köklere isim kök denir. Varlıkları ve kavramları karşılayan yani isim olan köklerdir. İsim kökleri -mek, mak ekini alamazlar.
*Dünya, kömürlük, kulaklık,gözlük,tuzluk,Türkçe
Arkadaş, ağaçlık,şekerci,anne,öfke,yazlık,yolcu
FİİL KÖKÜ
Varlıkların yaptığı işi hareketi veya durumu, oluşu bildiren köklerdir.Fil kökleri -mek, mak ekini alabilirler.
*Gelmek,temizlemek,yürümek,söylemek,gezmek,silmek,özlemek,dökmek,uzanmak,sürmek,örmek
SESTEŞ KÖK
Yazılışları aynı anlamları farklı olan köklere sesteş kök denir. Hem isim hem fiil kök olma özelliğine sahip köklerdir.
* Çocuklar kavgadan sonra barıştı.
* Barış ülkeler arasındaki dostluğu pekiştirir.
* Adresimi hemen bir kenara yaz.
*Bu yaz yurtdışına çıkmayı düşünüyorum.
* Depodaki bidonlar ağzına kadar dolu.
*Bu mevsimde buralarda dolu yağar.
ORTAK KÖK
Aralarında anlam ilişkisi bulunan ve hem isim hem fiil kök olabilen köklere ortak kök denir.
Sesteş kökler arasında anlam ilişkisi bulunmazken ortak kökler arasında belirgin bir anlam ilişkisi vardır.
*Bu yoğurt çok ekşimiş.
*Ekşi ayranı bir yudumda içmiş.
*Tavandan su damlıyor.
*Su damlalarının sesi çok yakından geliyordu.
*Kuşlar artık sıcak memleketlere göçüyor.
*Göç sonucu ilimizin nüfusu azaldı.
EKLER ekler
EK
Sözcüklerin cümle içindeki görevlerini belirtmek ya da sözcüklerde yeni sözcük üretmek amacıyla kullanılan seslere denir.
ÇEKİM EKLERİ
İSİM ÇEKİM EKLERİ
İsimlere gelerek anlamını ve yapısını değiştirmeyen eklere isim çekim ekleri denir.
ÇOĞUL EKLERİ
İsimlere gelerek onlara çoğul anlamı kazandıran eklerdir. Bunlar -lar -ler ekleridir.
*Evler, arabalar, çöpler, saatler, sehpalar, kuşlar
*Akşama Receplere misafirliğe gideceğiz. (Aile anlamı)
* Bu kervansaray Selçuklular döneminde yapılmıştır. (Soy anlamı)
*Ali Beyler daha teşrif etmediler. (Saygı)
* Beyefendiler henüz sofraya oturmadılar. (Alay)
* Yirmi yaşlarında bir genç kızdı. (Yaklaşık)
* Yaşlı kadın ateşler içinde yanıyordu. (Abartma)
* Bu ülkede Mustafa Kemal’ler tükenmez. (Benzerleri)
*Sabahları mutlaka meyve suyu içerim. (Her anlamı)
*Özel isimlere eklenen çekim eklerinden önce kesme işareti konur.” kuralı çoğul eki için geçerli bir kural değildir.
İYELİK EKLERİ
Bir varlığın kime ait olduğunu veya neye ait olduğunu bildiren isim ve isim soylu sözcüklere gelen eklere denir.
Kalem-im – Benim
Kalem-in – Senin
Kalem-i – Onun
Kalem-imiz – Bizim
Kalem-iniz– Sizin
Kalem-leri – Onların
*Ev+imiz+in çok büyük bir manzarası var.
*Sabahtan beri baş+ım ağrıyor.
*Çoraplar+ın+ı nerede çıkardıysan oradadır.
*Yemek yedikten sonra çay+ımız+ı içip yola koyuluruz.
*Gürültü+nüz diğer müşterileri rahatsız ediyor.
*Öğrencilerin kıyafet+leri aynı renk olmalıdır.
HAL EKLERİ
İsim soylu sözcüklere gelerek onlara yönelme, belirtme, bulunma, ayrılma anlamları katan eklerdir.
Silgi — Yalın Hali
Silgi-ye — Yönelme Hali
Silgi-yi —Belirtme Hali
Silgi-de—Bulunma Hali
Silgi-den —Ayrılma Hali
*Anlattıklarımı deftere mutlaka yazın.
*Adam çöpten kâğıt toplayarak geçiniyormuş.
*Bu hafta sonu pazara giderek üzüm aldım.
*Balığı bir çırpıda yakalan avcı çok sevindi.
“-i” ekini alan sözcüğün başına “ONUN” getirin ve cümleyi o sözcükten itibaren okumaya başlayın. Eğer cümle anlamlı oluyorsa bu ek “iyelik eki”, anlamsız oluyorsa bu ek “belirtme hali eki”dir. Neyi, kimi sorusuna cevap verirse belirtme ekidir.
*Sular+ı bakkaldan değil toptancıdan alıyor.
*Evinde okuduğu kitab+ı kaybolmuş.
İLGİ EKİ
Bir ismin bir varlığa bağlantısını göstermek üzere getirilen ektir.
*Pencerenin kenarından çok soğuk hava geliyor.
*Işıkların uyumu çok hoşumuza gitti.
*Bebeğin emziği kaybolduğu için çok ağladı.
*Kapının kolunu yerinden çıkarmış.
FİİL ÇEKİM EKLERİ
KİP EKLERİ
HABER KİPLERİ
*Sınavlar haftaya başlayacak.(Gelecek zaman)
*Geçen hafta pikniğe gitmişler.(Geçmiş zaman)
DİLEK KİPLERİ
*Bu sınavı kazanmalıyım.(Gereklilik kipi)
*Bir an önce buradan gidelim.(İstek kipi)
ŞAHIS EKLERİ
Şahıs ekleri sonuna geldiği eylemin kim tarafından yapıldığını bildiren eklerdir.
Gitti+m Gitti+k
Gitti+n Gitti+niz
Gitti Gitti+ler
YAPIM EKLERİ
Yapım ekleri,isim ve fiil köklerinden farklı ve yeni anlamlı kelimeler türetmeye yarayan eklerdir.
YAPIM EKLERİ DÖRT GRUBA AYRILIR
A) İsimden İsim Yapan Ekler
B) İsimden Fiil Yapan Ekler
C) Fiilden Fiil Yapan Ekler
D) Fiilden İsim Yapan Ekler
İSİMDEN İSİM YAPAN EKLER
İsim kök ve gövdelerine gelerek onlardan yeni isimler yapan eklerdir.
Türkçe, oyuncu, evcil, arkadaş, sabahleyin, taşlı, odunluk, yaşıt, bilgisiz, kitapçık, gürültü
*Yol+cu etrafına bakınarak otobüsü arıyordu.
*Yaptığı yemek çok tuz+suz olmuş.
İSİMDEN FİİL YAPAN EKLER
İsim kök veya gövdelerine gelerek fiil oluşturan eklerdir.
Yaşa-,düzel-,azımsa-,gözle-,dertleş-,garipse-incel-,acık-,azal-,gürülde-
* Bir haftadır çiçekleri su+la+madık.
* Cam kesince parmağı uzun süre kan+a+dı.
FİİLDEN FİİL YAPAN EKLER
Fiil kök veya gövdelerine gelerek yeni fiiller türeten eklerdir.
Güldür-,kavala-,gülümse-,gezin-,içir-,görüş-,korkut-,sevin-,
*Çocuğun oyuncağını alınca çocuğu ağla+t+tı.
*Adamın cüzdanı cebinden çal+ın+mış.
FİİLDEN İSİM YAPAN EKLER
Fiil kök veya gövdelerine gelerek isim türeten eklerdir.
Düşünce, yakacak,durak,süpürge,unutkan,sevgi,
bilgiç,bitkin,yapı,satıcı,göçük,sayım,yığın,gülünç,
esinti, okur, yürüyüş, geçit, gülme, kızartı, gelmek
*Öğret+men olmak için çok çalıştı.
*Büyüklerine her zaman say+gı gösteriyordu.
YAPI BAKIMINDAN SÖZCÜKLER
BASİT SÖZCÜKLER
Yapım eki almamış sözcüklerdir. Bu sözcükler çekim eki alabilir.
*Deniz, masa, saz, duvar, göz, taş, gitti, gelmiş
Ev+in+e dün akşam hırsız gir+miş+ti.
Ç.E Ç.E Ç.E Ç.E
TÜREMİŞ SÖZCÜKLER
Kök durumdaki ad ya da fiile yapım eklerinin getirilmesiyle yeni kelimelerin oluşturulmasına Türemiş sözcük denir.
*Kapıcı, kitaplık, gözlük, yetiştirmek, gözetlemek
Türk+çe sev+gi+sini aşı+la+mak önem+li+dir.
Y.E Y.E Y.E Y.E
BİRLEŞİK SÖZCÜKLER
Birden fazla kelimenin (en az iki kelime) bir araya gelmesiyle oluşan kalıplaşmış yeni kelimelere Birleşik sözcükler denir.
*Hanımeli, gökkuşağı, ipucu, ayakkabı, şekerpare,gecekondu, bilgisayar, gökyüzü, aşçıbaşı, başıboş, soğukkanlı, mirasyedi, reddetmek, bakabilmek, alıvermek, affetmek, tercih etmek, mutlu olmak
çok teşşekkürler