• BİLİM FELSEFESİ ÜNİTE 1

• bilim felsefesi :ontolojik epistemolojik ve metodolojik olmak üzere üç ayrı boyutu vardır.

• ontolojik: amacına ilişkin olanların
• epitemolojik: yöntemine ilişkin olanların
• metodolojik: boyutunun işlevi ağır basar

• Bilimin konusuna ilişkin en temel sorun: bilimin konusuna giren hangi türden nesne, olay ve olgunun var olduğu sorunudur.

• Bilimin konusu: üretilmek istenen bilginin konusu olan varlıklardır. Bu varlıklar evrende şimdiki zamanda var olan ,geçmişte var olmuş ve gelecekte var olacak tüm somut nesneler ve olaylar ile bunlara ilişkin olgulardır.

• bilim konusu: somut nesneler, kitleler ve bireylere ayrılır.

• kitle: kitle sözcüğü ”madde miktarı” veya madde parçası anlamında kullanılır. Buna göre belli bir madde aynı türden kitlelerin tümüdür.

• Gerçekçi denilen filozoflar, ”bilim dilinde sözü edilen her şey vardır”savını,

• Bu görüşe karşı çıkanlar ise ” yalnız gözlemlenebilir şeyler vardır” sanını ileri sürmüştür.

• olgular: Doğru olan önermeleri doğru kılan varlıklardır. her önermenin karşılığı olan bir durum bulunur. olgu gerçek olan durumdur.

• Gerçek olmayan duruma SALT OLANAKLI DURUM

• Olgular,

• doğru yalın önermelerin karşılığı olan yalın olgular
• doğru yalın-olmayan önermelerin karşılığı olan yalın-olmayan olgulara ayrılabilir.

• Buna göre yalın olgu bir somut nesnenin belli bir özellik taşıması veya birden çok sayıda nesne arasında belli bir bağlantının bulunması demektir.
• bilimin konusu olan varlıkları tüm somutlukları ile incelemez.
• Bilimin asıl konusu, bu varlıklardan soyutlama ve idealleştirme yoluyla elde edilen NESNE DİZGELERİDİR.
• Nesne dizgeleri: Belli bazı özelliklerden soyutlanmış olup, kalan özellikleri ise idealleştirilmiş somut nesnelere nesne dizgesi ya da (fiziksel denge)
• Basınç, hacim, mutlak sıcaklık derecesi gibi termodinamik özellikleri olan nesne dizgeleridir.
• ” Nesne dizgesi” kavramını açıklamak için de önce ”belirlenebilir özellik” ile ”belirlenmiş özellik” kavramlarını aydınlatmak gerekir.
• Genel olarak bir nesne dizgesinin bir belirlenebilir özelliği taşıması, söz konusu belirlenebilir altındaki bir belirlenmiş özelliği taşıması demektir.
• Nesne dizgeleri belirlenmiş özellikleri yaklaşık olarak değil de tam tamına taşırlar

• NESNE DİZGESİ ÖRNEKLERİ OKUYUN:)

BİLİMİN AMACI

• Bilimin amacı, konusu olan varlıklar üzerine sağlam bilgi vermektir. Bu tür bilgiye BİLİMSEL BİLGİ
• Bilimsel bilgi nesnelere yada olaylara ilişkin olguların bilgisidir.
• Bilimde bir yalın olmayan olgu türü olan tümel-koşullu olgunun özel bir önemi vardır.
• Bilim insanları bir (yalın veya yalın olmayan ) olgunun bilgisine eriştiklerinde bu olgunun karşılığı olduğu bir bilimsel önermeyi ortaya koymalıdır.
• Bir önermenin karşılığı olan olgu bulunuyorsa önerme ‘ doğru ‘ yoksa ‘yanlış ‘olur.
• Yalım olguları ifade eden ve az sayıda gözlem veya deneyle doğru olup olmadığı saptanabilen önermeye GÖZLEM ÖNERMESİ
• Gözlem önermeler genellikle yalın önerme ya da az sayıda yalın önermenin tümel-evetlemesi biçimidir.
• Bir bilimsel önermenin bir olgunun bilgisini ifade edebilmesinin şu üç epistemolojik koşulu vardır:
  • Kabul koşulu: önerme ilgili bilim insanları topluluğunca kabul edilmelidir.
  • Gerçeklendirme koşulu :Önerme gerçeklendirilmeli yani kabul- edilebilir bilimsel yönteme dayanarak ortaya konulmalıdır.
  • Doğruluk koşulu: önerme doğru olmalıdır.

 

• Bu üç koşulun şöyle bir şemantik ön koşulu olduğunu söyleyebiliriz:
• Kabul edilen önermede geçen her terimin belirsizlikten arındırılmış tek bir anlamı olup, ilgili bilim insanları topluluğun her üyesince tam olarak bilinmeli ve bu anlam iletilebilir ve paylaşılır olmalıdır.
• Kabul Koşulu: Bilim insanlarının bir bilimsel önermeyi kabul etmeleri, bu önermeyi bilimsel çalışmalarında kullanmaya, daha açık olarak, her türlü bilimsel çıkarımların öncülleri olarak kullanmaya karar vermeleri demektir.
• Bilim insanları kullandıkları bilim diline ait her gözlem önermesini değil, yalnız bilimsel çalışmalar için yararlı olacağını düşündükleri sınanmaya – değer gözlem önermelerini sınanmak amacıyla geçici olarak kabul ederler.
• Sınanma sonucunda doğrulanan gözlem önermeleri kalıcı olarak kabul edilir.
• Gerçeklendirme koşulu: Gerçeklendirme koşulu metodolojik ve epistemolojik olmak üzere iki ayrı açıdan ele alınabilir.
• Metodolojik açıdan bakıldığında, bilim felsefesinin amacı bilim insanlarının kabul ettikleri bilimsel önermelerin bilimsel gerekçelerini araştırıp gün ışığına çıkarmaktır.
• Epistemolojik bakış açısını inceleyelim: Bu açıdan her bilimsel önermenin gerekçesini oluşturan bilimsel pekiştirmenin bu önermeyi gerekçesini oluşturan bilimsel pekiştirmenin bu önermeyi güvenilir kılıp kılmadığını araştırılır.
• Güvenirliğin ölçütleri konusunda değişik görüşler vardır;
• güvenirliğin ölçütü
  • doğruluk,
  • deneyimsel uygunluk,
  • pragmatik
  • teknolojik yarardır.

 

• Doğruluk koşulu : Bir önermenin doğru olması, bu önermenin karşılığı olan bir olgunun bulunması demektir.
• ’’karşılık’’ sözcüğü ontolojik karşılık anlamındadır.
• Nitekim olgu, karşılığı olduğu önermeyi doğru kılan varlıktır. Bu varlığa doğru kılıcı denir.
• Özellikle yalnız gözlem önermelerinin doğruluk değeri olduğunu, öbür türlü önermelerin doğruluk değerinden yoksun olduğunu savunan bir görüş vardır.
• Bu görüşe göre yalnız yalın önermelerin yada tümel evetlemeli önermelerin karşılığı olan olguların olduğunu söyleyebiliriz.
• Bilimsel bilgi olgu bilgisi ile sınırlı değildir.
• Özellikle gelişmiş bilimler bilgisine erişen olguları açıklamayı, yani bu olguların nedenlerini araştırıp ortaya koymayı da açıklar.
• Bilim felsefesinin tarihine bakarsak 19.yüzyıl ve 20. yüzyılın ilk yarısındaki pozitivist filozoflar, bilimsel bilgiyi olguların betimlemesine sınırlandırmışlardır.
• Aristotales ise tam tersine bilimsel bilgi anlamına gelen epistemenin nedenlerin bilgisi olduğunu yani bilimsel bilgi olabilmesi için bilimsel açıklamaya gereksinim olduğunu ileri sürmüştür.
• Ancak Bilim felsefesinin günümüzde pozitivizmin aksine Aristotalesin ön gördüğü biçimde geliştiğini görüyoruz.
• Bir olgunun doğru kıldığı bilimsel önerme önceden ilgili bilim insanları topluluğunca doğrulanmış veya pekiştirilmiş olmalıdır.

BİLİMİN YÖNTEMİ

• Bilimin yöntemine bilimsel yöntem
• Bilimsel yöntem, bilim insanlarının bilimin konusuna giren olgulara ilişkin bilimsel bilgiyi üretmek ve bu olguları açıklamak amacıyla yaptıkları işlemlerin tümünden oluşur.
• Bu işlemler fiziksel ile düşünsel olmak üzere ikiye ayrılır
• Fiziksel işlemler: gözlem deney ve ölçmedir
• Düşünsel işlemler: tümden gelimsel ve tüme varımsal çıkarım işlemleri birde hipotez kurma işlemleridir.

 

• Tümdengelim :

• Geçerli bir tümden gelimsel çıkarım bilgi artıran bir çıkarım değildir.
• Öncülleri doğru ise, sonucu zorunlu olarak doğrudur.
• Öncüllerini değiştirmeden yeni bir öncül eklediğimizde çıkarımın geçerliliği değişmez. (monotonik olma özelliği )
• tümdengelimsel geçerlilik dereceli değildir;tümdengelimsel çıkarım ya tamamen geçerlidir yada tamamen geçersizdir.

 

• Tümevarım :

 

• Geçerli bir tüme varımsal çıkarım bilgi artıran bir çıkarımdır.
• Geçerli bir tüme varımsal çıkarımın öncülleri doğru olup sonucu yanlış olabilir.
• Yeni öncüllerin eklenmesi tüme varımsal çıkarımın geçerliliğini tamamen değiştirebilir.(monotonik olmama özelliği)
• Tümevarımsal çıkarım derecelidir.Bazı tümevarımsal çıkarımların öncülleri sonucu fazla desteklerken, diğer bazılarının öncülleri sonucu daha az destekler.

• Bilimsel yöntemin işlevini şöyle özetleyebiliriz:

 

• Bilimsel yöntem bir yandan bilimsel bilgi üretimi için hangi bilimsel (fiziksel ve düşünsel) işlemleri uygun olduğunu, öbür yandan yapılan işlemlerin sonucuna ve önceden kabul edilmiş önermelere bağlı olarak hangi yeni önermelerin kabul edilebilir olduğunu belirler.

• Bilim insanları bilimsel yöntemin bilgisine sahip olmaları, bu yöntemin öngördüğü işlemleri yapma becerisi biçimindedir.

• Bu beceriğe dayandığı örtük metodolojik ön dayanakların aydınlatılması bilim felsefesinin en önemli sorunudur.

• Bilimsel hipotez sınanmaya yada kurmaya ilişkin betimleme sorunu, bilim felsefesinde farklı görüşlere yol açmıştır.

• Bu görüşler dört çeşide ayırabiliriz:

• Salt Tümevarımcı Görüş,
• Hipotez Pekiştirmesi Görüşleri,
• Salt Tümdengelimci Hipotez
• Yanlışlamacı Görüş ve Hipotez Buluşu Görüşü

 

• Bilgi üretmeyi amaçlayan bir uğraş olan bilimin konusu evrende , var olmuş ve var olacak somut nesneler ve olaylar ile bunlara ilişkin olgulardır.
• Bilim,tam-somut olan gerçek nesneleri doğrudan inceleyecek yerde,bu gerçek nesnelerden soyutlama ve idealleştirme yoluyla ortaya çıkan yarı-somut nesne dizgelerini inceler.
• Her nesne dizgesi türüne özgü belirlenebilir özellikler vardır.
• Örneğin;gaz kitlelerinin basınç,hacim ve sıcaklık gibi belirlenebilir özellikleri vardır.Her belirlenebilir özelliğin altında genellikle birden çok sayıda belirlenmiş özellikler bulunur.Bir nesne dizgesinin belli bir zaman ve yerde belli bir belirlenmiş özelliği taşımasına”YALIN DURUM“denir.
• Gerçek olan yalın duruma “OLGU”
• Örneğin;a gaz kitlesinin t anında ve u yerinde basıncının 1 atmosfer olması bir yalın durumdur,bu durum gerçek ise bir yalın olgu oluşturur.
• Bilimin amacı,konusu olan varlıklar üzerine sağlam bilgi vermektir.Bu tür bilgiye “BİLİMSEL BİLGİ”
• Bilimsel bilgi özellikle tümel-koşullu önermelerle ifade edilebilen evrendeki düzenliliklerin bilgisini kapsar.Bu düzenlilikler yalın olmayan olguların bir türüdür.Bilim insanları bir(yalın veya yalın olmayan)olgunun bilgisine eriştiklerinde,bu olgunun karşılığı olduğu bir bilimsel önermeyi ortaya koymalıdır.
• Bir önermenin karşılığı olan olgu bulunursa önerme doğru,yoksa yanlış olur.Yalın olgular ifade eden ve az sayıda gözlem ve/veya deneyle doğru olup olmadığı saptanabilen önermeye”GÖZLEM ÖNERMESİ”denir.Bir bilimsel önermenin bir olgunun bilgisini ifade edebilmesinin şu epistemolojik koşulu vardır.
  • Kabul Koşulu:Önerme ilgili bilim insanları topluluğunca kabul edilmelidir.
  • Gerekçelendirme Koşulu:Önerme gerekçelendirilmeli,yani kabul edilebilir bilimsel yönteme dayanarak ortaya konulmalıdır.
  • Doğruluk Koşulu:Önerme doğru olmalıdır.
• Bilimsel yöntem,bilim insanlarının konusuna giren olgulara ilişkin bilimsel bilgi üretmek ve bu olguları açıklamak amacıyla yaptıkları işlemlerin tümünden oluşur.
• Bu işlemler fiziksel ve düşünsel olmak üzere ikiye ayrılır.
• Fiziksel İşlemler;gözlem,deney ve ölçmedir.
• Düşünsel İşlemler;tümdengelimsel ve tümevarımsal çıkarım işlemleri bir de hipotez kurma işlemleridir.
• Bilim insanlarının bilimsel yöntemin bilgisine sahip olmaları,bu yöntemin öngördüğü işlemleri yapma becerisi biçimindedir.Bu becerinin dayandığı örtük metodolojik öndayanakların aydınlatılması bilim felsefesinin en önemli sorunudur.
• Kitaptaki sorulardan;
• örnek 1:Bir elektronun elektrik yükünün negatif olması veya venüs gezegeninin Güneşin etrafında dönmesi  yalın olgudur.Fakat,Güneşin satürn gezegeninin etrafında dönmesi  yalın olgu değildir.
• Örnek2:a bir kuğudur ve a siyahtır(Gözlem önermesidir)              a bir kuğudur ve a beyazdır(Gözlem önermesi değildir)
• ÜNİTE

• Gözlemin yapısı genellikle şu öğelerden oluşur:

• Gözlemci,
• gözlem aygıtı,
• gözlemlenen nesne dizgesi,
• gözlemin zaman ve yeri,
• gözlem verileri
• gözlem sonucu.

• Deney,koşulları deneycinin müdahalesi yoluyla hazırlanmış bir gözlem demektir.
• Genellikle deney,”a nesne dizgesi tı anında Dı nesne durumunda ise,a nesne dizgesi t2 anında D2 nesne durumunda olur mu?”biçimindeki deneye yol açan soruyu yanıtlamak amacıyla yapılan bir işlemdir.Sözü geçen sorunun olumlu yanıtı,”a nesne dizgesi tı anında Dı nesne durumunda ise,a nesne dizgesi t2 anında D2 nesne durumunda olur.”biçimindeki koşullu gözlem önermesi biçimindedir.
• Ölçme,gözlem ve/veya deney konusu olan nesne dizgelerinin niceliksel özelliklerine sayısal değer verme işlemidir.
• Ölçme işlemi,gerçekçi ile gerçekçilik karşıtlığı görüşlerinde farklı biçimlerde belirlenir.
• Dönüştürme fonksiyonlarının türüne göre oran ölçeği,aralık ölçeği,sırasal ölçek ve adlandırıcı ölçek olmak üzere dört çeşit ölçek tanımlanır.
• Örnekler: Kimlik numarası;adlandırıcı ölçekte bir niceliktir. Sertlik;sırasal ölçekte bir niceliktir. Uzunluk,kütle,hız,kuvvet;oran ölçeğinde bir niceliktir. Renk benzerliği bağıntısı;yansımalı,bakışımlı ve geçişsizdir.
• ÜNİTE
• A Bilim konusu bir yalın olgu veya bir düzenlilik olduğunda “Niye A?” biçimindeki soruya bilimsel açıklamaya yol açan niye sorusu denir.”Niye A?”sorusunun yanıtı “A,çünkü B” biçimindedir.”A”önermesine;açı​klanan önerme,”B” önermesine;açıklayan önerme
• Yasacı açıklamada,”A” açıklanan önermesi ile “B” açıklayan önermesi şu koşulları yerine getirmelidir:
  • “A” doğru olmalı,yani A bir olgu olmalıdır.
  • “A”,”B” önermesinden tümdengelimsel ya da tümevarımsal çıkarımla türetilebilmelidir.
  • “B”bir tümel-evetleme önermesi olup en az bir bileşeni bir(gerekirci ya da olasılıksal)yasa-görünümlü önerme olmalıdır.
  • “B”,doğru olması da yanlış olması da olanaklı olan ve bilimsel yöntemle sınanabilen bir önerme olmalıdır.
• “B” doğru olmalıdır.Eğer “B” önermesinin bileşeni olan yasa-görünümlü önermelerin her biri gerekirci bir yasayı ifade ederse böyle bir yasacı açıklamaya tümdengelimsel-yasacı açıklama,bu önermelerden en az birisi bir olasılıksal yasayı ifade ederse,böyle bir yasacı açıklamaya olasılıksal tümdengelimsel-yasacı açıklama denir
• Yasacı açıklamada “A”,”B” önermesinden tümdengelimsel çıkarımla değil de tümevarımsal çıkarımla türetilebilirse ve “B” önermesinin en az bir bileşeni bir olasılıksal yasayı ifade ederse,yasacı açıklamaya olasılıksal tümevarımsal-yasacı açıklama
• Kitcher’in birleştirici açıklama modelinde yalnız düzenlilikler ve yasaların değil,yalın olgularında açıklanması sağlanır.Açıklamaların birleştirici gücü ise,açıklamaların dayandığı çıkarım tiplerinin sayısının azlığı ve bu az sayıda çıkarım tipine ait çıkarımların toplam sonuçlarının sayısının büyük olması ile tanımlanır.
• Van Fraassen’in pragmatik açıklama modelinde her bilimsel açıklama şu öğelerden oluşur:
  • “Niye A?” biçimindeki niye sorusu 2.”Niye A?” sorusunun (K,AK) biçimindeki bağlamı.
  • “K”,niye sorusunu soran kişinin bilgilerini ifade eden kabul edilen önermeler kümesidir.
  • A,niye sorusunun ilgi konusunu belirleyen alternatif açıklanan önermeler kümesidir.
  • “B” önermesinin A ‘ya göre bir olanaklı açıklayan önerme olması,”B” önermesi ile (“A”,A) sıralı ikilisi arasında k bağıntısının bulunması demektir.
• Salmon’un nedensel-düzeneksel açıklama modelinde her bilimsel açıklama,açıklanan olgunun gerçekleşmesine yol açan nedensel süreçler ve nedensel etkilemelerin ortaya konulması demektir.

İlgili Kategoriler

Anadolu AÖF AÖF Ders Notları