YANSITICI DÜŞÜNME
Okulların temel amaçlarından biri bireyleri yaşama hazırlamaktır. Bu bağlamda bireyden beklenen, okulda öğrendiklerini yaşamda uygulayabilmesidir. Günümüz okulları bireylerin etkili, tutarlı, duyarlı, dikkatli düşünmelerine olanak sağlayarak bunu başarmanın gayreti içindedirler. Dewey, yansıtıcı düşünme diye tanımlanan bu düşünme biçiminin doğasını ve felsefi temellerini “How We Think” adlı eserinde incelemiştir.
Dewey’e göre yansıtıcı düşünme “bir inancın, bilginin oluşumunu bilinçli bir şekilde inceleme, sorgulama ve bunu yaparken varsayımlar ileri sürme, problemi fark etme, hipotezler geliştirme, düşünme ve hipotezleri test etme sürecini uygulamaktır”. Bu düşünme biçiminin uygulanması sonucunda eğitim – öğretimi sorgulamak, elde edilen veriler doğrultusunda kararlar alabilmek ve bunları değerlendirmek mümkün olabilmektedir.
Bunu başarabilen birey aslında kendi öğrenme biçimini sorgulamaktadır. Buna göre yansıtıcı düşünme şöyle tanımlanabilir. Yansıtıcı düşünme bireyin kendini tanıyarak, düşünme biçimini sorgulaması, öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini farkına vararak, etkili öğrenmenin yollarını bulması ve öğrenme – öğretme sürecine eleştirel bakabilmesidir.
Eğitim – öğretim sürecinde yansıtıcı öğretim uygulamalarına yer verilebilmesi için yansıtıcı düşünmeye uygun ortam tasarımı gereklidir. Uygun ortamların düzenlenmesi ve yansıtıcı düşünme uygulamalarının gerçekleştirilmesini kapsayan yansıtıcı öğretimde ise öğretmen öğrenci arasında etkili iletişimi ön plana almak, öğrencileri etkili öğrenmeye güdülemek ve sürekli sorgulayarak etkili öğrenmeyi sağlayacak düzenlemeler yapmak gereklidir.
Bunun için öncelikle öğretmenler, yansıtıcı öğretim esasları açısından iyi yetişmiş olmalı ve bu kapsamda uygun etkinlikler planlayarak uygulamalıdırlar. Buna göre yansıtıcı öğretimi uygulayacak öğretmenin öncelikle ne yaptığının bilincinde olması gereklidir. Bu bilinç öğretmenin bir anlamda öğrenme – öğretme sürecine olan felsefi bakış açısını da yansıtır.
Öğretmenler için yansıtıcı düşünmeyi geliştirici yansıtıcı öğretim uygulamaları
Öğretmenler;
Derslerdeki deneyimlerini yazabilir.
Derslerle ilgili kayıtlar tutabilir, notlar alabilir.
Bazı araştırmalar yapar, gözlemlerde bulunur.
Öğrencilerden yansıtıcı bazı yazılar yazmasını ister (Neler öğrendim?, Neler öğrenmeliydim?,).
Öğretim sürecinde görüntülü, sesli kayıtlar tutarak sonra bunları inceleyebilir.
Öğrencilerin birbirlerini değerlendirmelerini sağlayabilir.
Öğrencilerin sorulan sorulara verdikleri cevaplar ve öğrencilerin sordukları soruları yansıtıcı düşünme ürünleri açısından inceleyebilir.
Öğretim uygulamalarında işbirlikli öğrenme yaklaşımlarına yer verebilir
Kavram haritaları, zihin haritaları gibi uygulamalara yer verebilir.
Öğrencilerin gelişimlerine ilişkin kayıtlar (portfolyo – gelişim dosyası) hazırlayabilir.
Hazırladığı ve uyguladığı planı hem kendisi değerlendirir, hem de meslektaşları tarafından değerlendirilmesini sağlar.
Öğrencilere sürekli dönütler verebilir.
Öğrenme – öğretme sürecinde yansıtıcı düşünmeyi geliştirici düzenlemeler yapmak eğitim programının amaçlarına ulaşmayı kolaylaştırıcı bir unsur olduğu gibi, aynı zamanda programın etkililiğini sorgulama şansı da verebilmektedir. Çünkü yansıtıcı düşünme sürecinden geçen bireyler kendilerinin düşünme biçimlerini sorgularken, program hakkında aslında geri dönüt de vermektedirler. Bu nedenle eğitim programlarının yansıtıcı düşünmeyi geliştirici biçimde organize edilmesi gereklidir.
Böyle bir programda, programın amaçları öğrencilerin ilgi istek ve yeteneklerine göre oluşturulmalıdır. İçerik ihtiyaçlara dönük, gerçek yaşamla bağlantılı olmalı, öğrenme öğretme süreci öğrencinin aktif katılımım gerektirecek yöntemlere göre planlanmalıdır. Değerlendirmenin ise bireylerin bedensel, sosyal, duygusal ve bilişsel gelişim özelliklerini ortaya çıkaracak biçimde planlanması gereklidir.