ELEŞTİREL DÜŞÜNME
Eleştirel düşünme, kusursuz ve eksiksiz düşünceyi ortaya çıkarmak için disiplinli ve özdenetimli düşünme şekli olarak tanımlanabilir.
Gözlem ve bilgiye dayanarak sonuçlara ulaşma olarak da tanımlanabilir.
Bu tür düşünme, açık, anlaşılır ve tutarlıdır.
Belirgin, eksiksiz, kendine özgü, konu ile ilişkilidir.
Konu değişince yaklaşım tarzı, bakış açıları değişebilir.
Bu tür düşünme derinlemesine bir inceleme ve tartışmanın tüm önemli öğelerini kapsar.
Eleştirel düşünme ile öğrenciler daha önceden bildikleri her şeyi uygular ve kendi düşüncelerine değer biçip onu değiştirebilir.
Eleştirel düşünme, temelde bilgiyi etkili bir biçimde elde etme, değerlendirme ve kullanma yeteneği ve eğilimine dayanır.
Eleştirel düşünmenin beş ana kuralı bulunmaktadır. Bunlar:
- Tutarlılık: Eleştirel düşünen, düşüncedeki tezatları ortadan kaldırabilmelidir.
- Birleştirme: Eleştirel düşünen, düşüncenin tüm boyutlarını ele alabilmelidir.
- Uygulanabilme: Birey anlayabildiklerini de ekleyerek anladıklarını bir modelde uygulayabilmelidir.
- Yeterlilik: Eleştirel düşünen kişi, deneyimlerini ve sonuçlarını sağlam bir şekilde oturtabilmelidir.
- İletişim kurabilme: Eleştirel düşünen kişi düşündüklerini birleştirerek anladıklarını çevresine anlaşılabilir bir şekilde iletebilmelidir.
Eleştirel Düşünme Becerileri
Duyuşsal Beceriler
- Bağımsız düşünme
- ben merkezli anlayışı fark etme
- adil düşünme: farklı görüşlere saygı gösterme
- duygu ve düşünce arasındaki ilişkiyi anlama
- peşin hükümlü olmama: yargıyı geciktirme
- sorgulama cesareti geliştirme
- iyi niyetli ve dürüst düşünme
- düşünme azmi geliştirme
- düşünme becerisine güven duyma
Bilişsel Beceriler
- Geçerli ve geçersiz genellemeleri fark etme
- öğrendiklerini transfer etme
- görüş geliştirme
- açık düşünme
- değerlendirme için ölçüt geliştirme
- bilgi kaynağının güvenirliğini sorgulama
- derinlemesine inceleme
- görüşleri analiz etme ve değerlendirme
- çözüm üretme ve değerlendirme
- uygulamaları analiz etme ve değerlendirme
- eleştirel okuma ve eleştirel dinleme
- disiplinlerarası ilişki kurma
- soru sorma
- farklı görüşleri karşılaştırma
- idealle gerçeği birbirinden ayırt etme
- kendi düşünme sürecini değerlendirme
- önemli benzerlikleri ve farklılıkları tespit etme
18. Varsayımları tespit etme ve değerlendirme
- geçerli olan ve olmayan bilgileri ayrıt etme
- mantıklı yorum yapma
- verileri açıklama ve değerlendirme
- tutarsızlıkları fark etme
- sonuç çıkarma ve değerlendirme
Eleştirel Düşünme-Örnek
Demokrasi konusu üzerinde eleştirel düşünme yapılacaksa, önce birey bu konuyla ilgili tüm ön yargılarından alabildiğince arınmalı, ona objektif, yani tarafsız bakabilmelidir. İkinci basamakta, bu düşünceyi çok boyutlu ele almalı, gelişimini ve uygulanmasını, karşılaştığı güçlükleri, zayıf ve güçlü yanları vb. incelemelidir. Sonuncu olarak, bu düşüncenin öğelerini incelemeli, öğeler arasındaki tutarlılıkları, tutarsızlıkları gerekçelerle sunmalıdır. Tüm bu etkinlikler sonunda tutarlı, özgün, olabildiğince çok boyutlu, mantıklı ve gerekçeli bir görüş ortaya koymalıdır.