KONULARINA GÖRE ŞİİR TÜRLERİ
Konu ve Tema: Şiirin anlattığı duygu, durum ya da olaya konu denir. Her duygu ve durum şiirin konusu olabilir. Bir deniz manzarası, sokakta simit satan adam, insanın iç dünyası, savaş vb. her durum şiirde anlatılabilen konulardır . Vurgu ve tonlamalara dikkat edilerek okunan bir şiir etkili olur. Konularına göre şiir türleri aşağıdaki gibidir:
1. LİRİK ŞİİR:
İçten gelen heyecanları coşkulu bir dille anlatan duygusal şiir türüdür. Lirik şiir’in konusu yada konuları, toplumsal mutluluk ya da felâketlerden duyulan sevinç ya da acı gibi ortak duygular; ya da aşk, ayrılık, özlem, ölüm acısı, vb. gibi bireysel duygular.
Örnek: ÇOCUKLUĞUM
Çocukluğum, çocukluğum…
Uzakta kalan bahçeler,
O sabahlar, o geceler,
Gelmez günler çocukluğum.
Çocukluğum, çocukluğum…
Gözümde tüten memleket,
Artık bana sonsuz hasret,
Sonsuz keder çocukluğum.
2. PASTORAL ŞİİR:
Doğa güzelliklerini, orman, yayla, dağ, köy ve çoban yaşamını ve bunlara karşı duyulan özlemleri anlatan şiir türüdür. Eğer şair doğa karşısındaki duygulanmasını anlatıyorsa “idil”, bir çobanla karşılıklı konuşuyormuş gibi anlatırsa “eglog” adını alır.
Örnek: KAR YAĞMIŞ
Bu gece yine kar yağmış, ne güzel!
Bembeyaz oluvermiş bahçeler yollar.
Sanki yerlere serilmiş bulutlar,
Bir gecede ihtiyarlamış heykel.
Ne olmuş, çiçek mi açmış ağaçlar?
Nereye gitmiş bu kadar hayvan?
Bu ne göz alan beyazlık böyle,
Basmaya kıyamıyor insan…. Şükrü Enis REGÜ
3. DİDAKTİK ŞİİR:
Belli bir düşünceyi aşılamak ya da belli bir konuda öğüt, bilgi vermek, ahlaki bir ders çıkarmak amacıyla öğretici nitelikte yazılan şiir türüdür. Manzum hikayeler ve fabllar bu türe girer.
Örnek: DİNLE VATANDAŞ
Kulak ver sözüme, dinle vatandaş
Uyma lâklak edip gülüşenlere.
Seni meşgul eder, işinden eğler,
Karışır tembel perişanlara.
Adım at ileri, geriye bakma,
Bir sağlam iş tut da elden bırakma,
Saçma sapan sözler hep delip takma
Allah’ın yardımı çalışanlara. Âşık Veysel
4. EPİK ŞİİR:
Konusu savaş, kahramanlık, yiğitlik ve yurt sevgisi olan ya da tarihsel bir olayı coşkulu bir anlatımla işleyen uzunca şiirlere denir.
Örnek: ZAFER TÜRKÜSÜ
Yaşamaz ölümü göze almayan,
Zafer, göz yummadan koşana gider.
Bayrağına kanının alı çalmayan,
Gözyaşı boşana boşana gider!
Kazanmak istersen sen de zaferi,
Gürleyen sesinle doldur gökleri,
Zafer dedikleri kahraman peri,
Susandan kaçar da koşana gider.
Faruk Nafiz ÇAMLIBEL
5. SATİRİK ŞİİR:
Kişilerin ve toplumun aksak yanlarını hicveden, yeren şiir türüne denir.
Örnek:
ORMANDA BÜYÜYEN ADAM AZGINI
Ormanda büyüyen adam azgını
Çarşıda pazarda insan beğenmez
Medrese kaçkını softa bozgunu
Selâm vermek için kesen beğenmez
Elin kapısında kul kardaş olan
Burnu sümüklü hem gözü yaş olan
Bayramdan bayrama bir tıraş olan
Berbere gelir de dükkân beğenmez
Kazak Abdal
- DRAMATİK ŞİİR:
Toplumdaki acıklı olayları dile getiren şiir türüne denir.
Örnek:
GELİNLİK KIZIN ÖLÜMÜ
Salâ verilirken kalktık kahveden,
Kızın babası yanımızda, boyu uzun,
Zayıf, ağzı mırıltılar.
On köylü, iki subay, bir tezkereci er,
Sıralandık ahşap mescidin avlusunda,
Aldık cenazeyi sarsmandan, iğreti
Ve hafif, gözlerimiz yerde,
Kayıp bir tayın izini süreriz sanki….
Melih Cevdet ANDAY
Şiir: Duygu ve düşüncelerin ahenkli bir şekilde anlatılmasına şiir denir. Şiiri oluşturan öğeleri birlikte inceleyelim:
Hece Ölçüsü
Bir şiirdeki dizelerin hece sayısı bakımından eşit olmasıdır. Hece ölçüsü, şiirimizin ulusal ölçüsüdür.. Hece ölçüsünün daha çok 7’li, 8’li ve 11 ‘li kalıpları kullanılır.
Bu vatan toprağın kara bağrında ->11 hece
Sıra dağlar gibi duranlarındır ->11 hece
Bir tarih boyunca onun uğrunda ->11 hece
Kendini tarihe ve renklerindir ->11 hece
Serbest Ölçü
Şiirde dizelerin herhangi bir kurala bağlanmamasına ve şiirin serbest bir şekilde yazılmasına serbest ölçü denir.
Nazım (şiir) biçimindeki yazılara “manzum”; Nazım parçalarına da “manzume” denir.
MISRA (DİZE):Ölçülü ve anlamlı, bir satırlık nazım birimidir.
NAZIM BİRİMİ: Şiiri oluşturan mısra kümelerine nazım birimi denir. Dörtlük,bend,beyit…
BEYİT (İKİLİK): Aynı ölçüde olan ve anlamca bir bütünlük oluşturan ve iki dizeden oluşan nazım birimidir.
UYAK (KAFİYE)
Şiirde dize sonlarında yazılışları, okunuşları aynı, anlamları ve görevleri farklı olan sözcük ya da ek benzerliğine uyak denir.
UYAK (KAFİYE) ÇEŞİTLERİ
Yarım Uyak: Dize sonlarında tek ses benzerliğine dayanan uyaktır.
Örnek:
İnsanları sevmesini bilir
Yaşamayı sevdiği kadar
Yukarıdaki örnekte “r” sesleri tek ses benzerliğine dayandığından yarım uyak oluşturmuştur.
Tam Uyak: Dize sonlarında iki ses benzerliğine dayanan uyak türüdür.
Örnek:
Mercan adalarda bir liman
Beyaz bulutların ardından
Yukarıdaki dizelerde “an” sesleri tam uyak oluşturmuştur.
Zengin Uyak: Dize sonlarında ikiden çok ses benzerliğine dayanan uyaktır.
Örnek:
Yüce dağ başında nasıl olur yurt
Ak sürüden kuzu alan olur kurt
Yukarıdaki dizelerde “urt” sesleri zengin uyaktır.
Tunç Kafiye: En az üç sesten oluşan bir ya da daha çok kelimenin diğer mısraların içinde geçmesiyle oluşan kafiye türü olarak tanımlanır.
Örnek: İnsan bu, su misali kıvrım kıvrım akar ya
Bir yanda akan benim öbür yanda Sakarya
mısralarında bu özellik görülebilmekte ama zengin kafiyeden bir farkı olmadığı açık..
Cinaslı Kafiye: Okunuşları ve yazılışları aynı ancak anlamları farklı olan kelimelerle yapılan kafiye çeşididir. Tunç kafiye sesteş kelimelerle yapılır.
Örnek: Niçin kondun a bülbül
Dalımdaki asmaya
Ben yârimden vazgeçmem
Götürseler asmaya
Yukarıdaki şiirde, ikinci mısrada asma kelimesi “üzüm veren bir bitki”; dördüncü mısrada ise “öldürmek” anlamında kullanılmıştır.
REDİF
Dize sonlarında yazılışları, okunuşları, anlamları ve görevleri aynı olan sözcük veya eklerin oluşturdukları ses tekrarına redif denir.
Not: Bir dizede hem uyak hem de redif varsa, redif her zaman en sonda bulunur.
Örnek: Sonbaharın zevki hoştur.
Düşünme âlemi boştur.
Yukarıdaki dizelerde altı çizili ekler aynı görevli olduğundan rediftir.
Örnek: Denizlerimiz var, güneş içinde
Ağaçlarımız var, yaprak içinde
Yukarıdaki dizelerde altı çizili sözcükler aynı sözcük olduğundan rediftir.
UYAK DÜZENİ (KAFİYE ÖRGÜSÜ)
Uyak düzeninin, dizelerin son seslerine göre şu çeşitleri vardır:
Düz Uyak: Kafiyenin, dizelerde art arda sıralanmasıyla oluşur: aaaa, bbbb, cccc…
a……………………..var
a……………………..sar
a……………………..dar
a……………………..kar
Çapraz Uyak: Dörtlükte birinci dize ile üçüncü, ikinci dize ile dördüncü dizelerin birbirleriyle kafiyeli olmasıdır: abab.
a……………………..yaz
b……………………..bul
a……………………..kaz
b……………………..kul
Yukarıdaki dörtlükte birinci ve üçüncü dizelerdeki “az” sesleri ikinci ve dördüncü dizelerdeki “ul” sesleri tam uyak oluşturmuştur. Görüldüğü gibi dörtlüğün uyak düzeni çapraz uyaktır.
Sarma Uyak: Birinci dize ile dördüncü, ikinci dize ile üçüncü dizelerin birbirleriyle uyaklı olmasıdır: abba.
a………………yak
b………………saç
b………………taç
a………………çak
Yukarıdaki dörtlükte birinci ve dördüncü dizelerde “ak” sesleri; ikinci ve üçüncü dizelerde “aç” sesleri tam uyak oluşturmuştur. Dörtlüğün uyak düzeni sarma uyaktır.
ŞİİR BİLGİSİ SINAVI
1- “Durun, durun bir dünya iniyor tepemizden
Çatırtılar geliyor karanlık kubbemizden.”
Yukarıdaki mısraların kafiye çeşidi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Yarım Kafiye C) Zengin Kafiye
B) Tam Kafiye D) Cinaslı Kafiye
2- Herhangi bir olay veya şahsın tenkit edildiği şiir türü aşağıdaki seçeneklerden hangisidir?
A) Pastoral B) Satirik C) Didaktik D) Lirik
3- Aşağıdakilerin dizelerin hangisinde farklı bir sanat vardır?
A) Dinle yolcu, bu ses onundur.
Sinsi adımlarla akşam yürüyor.
B) Eskici dükkânındaki asma saat,
Çelik bir sal almış omuzlarına.
C) Ay, zeytin ağaçlarından yere damlıyordu.
Açtım avucumu, altına tuttum.
D) Tarihin dilinden düşmez bu destan.
Nehirler gazidir, dağlar kahraman.
4- Ahlâk yolu pek dardır
Tetik bas önün yardır
Sakın hakkım var deme
Hak yok vazife vardır.
Yukarıdaki dörtlük aşağıdaki şiir türlerinden hangisine örnek olabilir?
A) Lirik B) Epik C) Didaktik D) Pastoral
5- “Gönül bir deva-yi mutlak ister hem kabul etmez
Felekten sah-i darı verseler bir dem kabul etmez.
Yukarıdaki beyitte hangi kafiye vardır?
A) Yarim kafiye C) Cinaslı kafiye
B) Zengin kafiye D) Tam kafiye
6- Aşağıdakilerin hangisinde zengin kafiye vardır?
A) Eliyor dört bir yana sakin bir günü
Bir rüyadan arta kalmanın hüzünü
B) Ömrümün timsali beyaz nilüfer
Türbeler, camiler, eski bahçeler
C) Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak!
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak
D) Bursa’da bir eski cami avlusu
Küçük şadırvanda sakırdayan su.
7- Aşağıdakilerden hangisi pastoral şiirin özelliklerine uygundur?
A) Konusunu kahramanlıklardan alır.
B) İçten gelen duyguları coşkulu bir dille anlatır.
C) Tabiat ve doğa güzelliklerini, çobanların yasayışlarını anlatır.
D) İnsanlara bir şeyi öğretmek için yazılır
8- Zamanla nasıl değişiyor insan!
Nerde o günler, o şevk, o heyecan?
Yalandır kaygısız olduğum yalan!
Yukarıdaki kıtada hangi tür uyak kullanılmıştır?
A) Yarım Kafiye C) Zengin Kafiye
B) Tam Kafiye D) Cinaslı Kafiye
9- Madem çoban değildin
Ardındaki sürü ne?
Beni yardan ayıran
Sürüm sürüm sürüne
Yukarıdaki kıtada koyu olarak yazılmış sözcükler arasında hangi tür uyak kullanılmıştır?
A) Yarım Kafiye C) Zengin Kafiye
B) Tam Kafiye D) Cinaslı Kafiye
10- Aşağıdakilerden hangisi manzum yazılarla ilgili değildir?
A) Dörtlük B) Satır C) Mısra D) Kıta
12- Gümüş bir dumanla kapandı her yer
Yer ve gök bu akşam, bu akşam yayla dumansız,
Sürüler, serçeler, sarı çiçekler,
Beyaz kar, yeşil çam, yayla dumanı.
Yukarıdaki dörtlük aşağıdaki şiir türlerinden hangisine örnek olabilir?
A) Lirik B) Epik C) Didaktik D) Pastoral
13- İlim kula açılmış bir kucaktır,
Aydınlık, meşaledir, ocaktır,
İlim yüzü samimidir, sıcaktır,
Cehaletin yüzü soğuk, buz oğul…
Yukarıdaki dörtlük aşağıdaki şiir türlerinden hangisine örnek olabilir?
A) Lirik B) Epik C) Didaktik D) Pastoral
1-a 2-b 3-c 4-c 5-d 6-c 7-c 8-b 9-d 10-b 11-b 12-d 13- b