İslamiyet Öncesi Türk Devletleri
*Türk adı, güçlü kuvvetli, türeyen, çoğalan vb. anlamlarda kullanılmıştır.
Uyarı:: Türk adını, ilk kez Göktürkler, ikinci olarak Türkiye Cumhuriyeti kullanmıştır.
*Türklerin ilk ana yurdu, doğuda Baykal Gölü ve Kingan Dağları, batıda Hazar Denizi ve Ural Dağları, kuzeyde Sibirya, güneyde Himalayalar ile çevrilidir.
Uyarı:: Orta Asya’nın iklim koşulları, Türklerin yaşantısını ve uğraşlarını doğrudan etkilemiştir. Bu koşullar Türklerin:
- Göçebe (konar-göçer, yaylak-kışlak) yaşam biçimini benimsemelerine
- Hayvancılıkla uğraşmalarına
- Savaşçı ve Teşkilatçı bir karakter kazanmalarına
- Bağımsızlık duygularının gelişmesine
Ortam hazırlamıştır.
*Türklerin ilk kültürleri, M.Ö. 4500’lere kadar uzanır. Bu Kültürler:
Avav, Kelteminar, Afanesyova, Andronova, Karasuk ve Tağar kültürleridir.
Yerleşik Hayatın Kanıtları
àHer türlü mimari eserler (Ev, Kütüphane, Kale, Burç, Sur, Şato, Tapınak vb.)
àTarım (tarım yapılan yerler yerleşik hayatı benimsemiştir.)
Sulama kanalları, tohumluk buğday ambarları, büyük değirmenler
àDuvar Resmi (Fresko)
àMatbaa ve basma eserler
Yerleşik Hayata Kanıt Olarak Gösterilemeyenler
àSilahçılık
àMadencilik
àResim (mağara resimleri)
àHalıcılık ve Dokuma
àEl değirmenleri
àTahıl ambarları (göçebeler de ekmek pişirmek zorunda yanlarında taşıyabilirler)
àÇanak-çömlek
àKoşum takımları vb
Uyarı:: Taşınabilir türden eserler yada aletler yerleşik hayata kanıt olarak gösterilemez.
Türk Göçleri
Göçlerin Nedenleri:
- Köklü iklim değişiklikleri. (Kuraklık, Otlakların azalması)
- Nüfus artışı
- Bulaşıcı hayvan hastalıkları
- Türk boyları arasındaki hâkimiyet mücadelesi
- Çin, Moğol ve Kitan gibi komşu devletlerin baskıları
- Türk Töresine göre yeni yerler fethetme arzusu. (Cihan anlayışı)
Uyarı:: Cihan anlayışı İslamiyet’ten sonra cihad anlayışına dönüşecektir.
Uyarı:: Türklerin göç edip yerlerini değiştirmelerinde bağımsızlıklarına düşkün olmaları önemli rol oynamıştır.
Uyarı:: Atı ve tekerleği kullanmaları, göçebe yaşantıya alışkın oluşları, göçleri hızlandırmış ve kolaylaştırmıştır.
Göçlerin Sonuçları
- Birçok bölgenin, siyasi, etnik ve kültürel yapısında değişmeler meydana gelmiştir.
- Türkler göç ettikleri bölgelerin halkına, hayvancılık ve madencilik ile ilgili bilgilerini aktarmışlar ve bazı toplumların çağ atlamalarında etkili olmuşlardır.
- Türk kültürü geniş bir alana yayılmıştır.
- Bazı Türk toplulukları göç ettikleri bölgelerin dini ve kültürel özelliklerini benimsediklerinden ulusal benliklerini kaybetmişlerdir.
İskitler (Sakalar)
*Türklerin etkin olduğu ilk siyasi topluluktur.
*Hazar Denizi ile Karedeniz arasındaki bölgede yaşamışlardır.
*Yönetici kadrosu Türk, halk farklı kavimlerden oluşmuştur.
* Atlı-göçebe uygarlığının kurucularıdırlar. Tarihte ilk defa at koşum takımlarını, pantolon, kemer ve kemer tokasını kullandılar.
Eşyalarını hayvan figürleriyle süslediklerinden, süslemelerinde hayvan üslubu hâkimdir.
*Alp Er Tunga önemli destanlarıdır. İran Milli destanı Şehname de adı geçer. Bu destanda İskitler ön Asya toplumlarıyla yapmış oldukları mücadeleleri anlatırlar.
* İskitler Falcılık, Büyücülük(hekimlik) ve maden işletmeciliğinde ileri gitmişlerdir. Altın ve Gümüş işletmeciliğinde oldukça ustaydılar.
Uyarı:: İskitler tarihte önemli rol oynayan ilk Türk topluluğudur.
İlk Türk Devletleri
Asya Hun Devleti
*Türk göçlerine katılmayan ve Orta Asya’da kalan Türkler tarafından, Orhun ve Selenga Irmakları çevresinde kurulmuşlardır. Başkentleri Türklerce kutsal sayılan Ötüken’dir.
*Yazıyı kullanmadıklarından dolayı ilk dönemleri hakkında bilgi edinilememiştir. Hunlarla ilgili en eski yazılı belge M.Ö. 318 tarihli Çince yazılan bir antlaşmadır.
*Bilinen ilk hükümdarları Teoman’dır.
Çinliler bu dönemde Hun saldırılarından korunmak amacıyla Çin Seddi’ni inşa etmişlerdir.
*En önemli hükümdarları Mete Han’dır.
Mete Han, askeri ve idari alanda güçlü bir devlet kurup, Türk dünyasında birliği sağlamış, Çine seferler düzenleyip vergiye bağlamış ve İpek Yolu’nu kontrol altına almıştır.
*Mete Han askeri alanda Onlu sistem diye bilinen alay, bölük ve tabur uygulamasının öncüsüdür.
Uyarı:: Alay, bölük, tabur uygulaması Türkler tarafından bulunmuş ancak bu sistem zamanla bozulmuş ve Osmanlı devletinin gerileme döneminde I. Mahmut zamanında Avrupa tarzı olarak Avrupalılardan geri alınmıştır.
Devletin parçalanışı:
*Çin politikası, Çinli prensesler ve diplomatların entrikaları
*Taht kavgaları (veraset sisteminin etkisi)
*Dış baskılar
*İpek Yolu hâkimiyetinin Çin’e kaptırılması
Kavimler Göçü (375)
*Asya’nın batısında yaşayan Hunların, ekonomik sıkıntılar ve dış baskılar nedeniyle, batıya doğru hareketleri sonucunda, Karadeniz’in kuzeyindeki Ostrogot, Vizigot, Vandal, Frank, Germen, Burgont, Sakson, Sepit topluluklarının Hunlardan kaçmasıyla meydana gelen büyük göç dalgasına Kavimler Göçü adı verilmiştir.
Sonuçları:
- Avrupa’nın etnik ve siyasi yapısı şekillendi.
- Bugün ki Avrupa milletlerinin temeli atıldı.
- Merkezi krallıkların parçalanmasıyla Feodalite (Derebeylik) rejimi ortaya çıktı.
- Roma imparatorluğu 395’te Batı ve Doğu (Bizans) olarak ikiye ayrıldı. 476’da Batı roma yıkıldı. Böylece İlkçağ sona erdi ve Ortaçağ başladı.
- Avrupa’daki barbar kavimler arasında Hıristiyanlık yayıldı
- Avrupa’ya giren Türkler çeşitli devletler kurdular. [Avarlar, Bulgarlar, Macarlar, Peçenekler, Uzlar (Oğuzlar) ve Kıpçaklar (Kumanlar)]
Avrupa Hun Devleti
*Macaristan toprakları üzerinde yaşadılar. En önemli hükümdarları Atilla’dır.
*Avrupa Hunları, Bizans ve Batı Roma ile askeri ve siyasi ilişkilerde bulunmuşlardır.
*Atilla Bizans üzerine Balkan seferlerini düzenlemiş ve onlarla Margos ve Anatolios anlaşmalarını imzalamıştır.
Uyarı:: Atilla bu anlaşmalarla Bizans’a sığınan kaçakları geri almış, Bizans ile ekonomik ilişkileri geliştirmiş ve onları yıllık vergiye bağlamıştır.
*Atilla Batı Roma üzerine Galya ve İtalya seferlerini düzenlemiş ancak Roma’yı alamamıştır.
Uyarı:: Avrupa Hun devletinin yıkılmasının en önemli nedeni Türk Göçleriyle beslenememesidir.
Göktürk Devleti
*552 yılında Avar hâkimiyetinden kurtulup Bumin Kağan zamanında bağımsızlıklarını kazanmışlardır.
* Tarihte Türk adıyla kurulan ilk devlettir.
* Batı Türkistan’ı Türkleştirdiler.
*Göktürkler, Çin, Sasani, Bizans ve Akhun devletleriyle siyasi, askeri ve ekonomik ilişkilere girmişlerdir.
*İpek Yolu hâkimiyeti için Sasani ve Bizanslılarla zaman zaman ittifaklar kurmuşlardır.
*Göktürklerin 38 harfli ve şekil sistemine dayanan alfabeleri vardır
*Çin hâkimiyetine girip yıkılmışlardır
Kutluk İsyanı:
*682 yılında Çin hâkimiyetindeki
Göktürkler Kutluk isyanı ile bağımsızlıklarını kazanarak II. Göktürk devletini kurmuşlardır.
- Göktürk Devleti (Kutluk Devleti)
*İlteriş ve Kutluk Kağan tarafından kuruldu.
*Bilge Kağan, kardeşi Kültigin ve Vezir Tonyukuk zamanında en parlak dönemlerini yaşadılar.
* Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilen Orhun yazıtları dönemin en önemli kültür mirasıdır.
*Göktürkler; Karluk, Basmil, Yağma, Çiğil Türkleri tarafından yıkıldı.
Uyarı:: Göktürkler:
*ulusal adımızı taşıyan ilk devletini kurmuş
*Hunlardan sonra ikinci kez Türk birliğinin sağlamış
*kendilerine özgü bir alfabe kullanmış
*Çine karşı bağımsızlık mücadelesi vermişlerdir.
***bu durum Göktürklerin Ulusçu bir yapıya sahip olduklarının göstergesidir.
Orhun Abideleri:
*Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmişlerdir.
*Türklerin ilk yazılı kaynaklarıdır.
*8. yy eserleridir
*Bugünkü Moğolistan sınırındadırlar
*Hükümdarlara ve halka öğütler içeren bir siyasetname özelliğindedirler.
*Yollug Tigin tarafından kaleme alınmıştır.
Uyarı:: Yollug Tigin Türklerin ilk yazarı ve tarihçisidir.
Uygur Devleti
*Başkenti Karabalasagun dur. Bilge Kutluk Kağan tarafından kuruldular.
*Yerleşik hayata geçen ilk Türk Devletidir.
*Orta Asya Türk devletleri içinde Orta Asya dışındaki bir dine inan ilk Türk devletidir.
*Manihaizm Dinini benimsemeleri savaşçılık özelliklerini kaybetmelerine fakat mimaride ve Kültürel alanda gelişme göstermelerinde etkili olmuştur.
*Türk tarihinde ilk defa kent ve kasaba kurdular.
*Kâğıt ve Matbaayı kullandılar.
*Siyasi alandan çok Kültürel alanda varlık göstermişlerdir.
*Kendilerine özgü bir alfabeleri vardır.
*Bir kısım Moğolların Türkleşmesinde etkili olmuşlardır
*Uygurlar hukuk kuralları olan Töreleri yazılı hale getirmişlerdir.
*Duvar Resmi (Fresk-Fresko), Minyatür ilk defa Uygurlarla beraber gelişme göstermiştir.
Uyarı:: Duvar Resmi, İslamiyet’te yasak olduğu için, Müslüman Türk devletlerince kullanılmamıştır. Fakat Minyatür, İslamiyet’ten sonrada varlığını devam ettirmiştir.
Uyarı:: Uygurlar kabul ettikleri dinlere ait terimleri Türkçeleştirerek ulusal benliklerini korumaya çalışmışlardır.
Avarlar
*Orta Asya’da kurulup, Avrupa’da yaşayan bir topluluktur.
*Slavları ve Rusları etkileyerek günümüz Orta ve Doğu Avrupa’nın etnik yapısının şekillenmesinde etkili olmuşlardır.
***Türk tarihinde ilk defa İstanbul’u kuşattılar.
*Hıristiyanlaşarak milli benliklerini kaybettiler.
Hazarlar
*Müslümanlarla mücadele ederek İslamiyet’in Kafkaslara girmesini geciktirmişlerdir.
*yaşadıkları dönemde kurdukları otorite ile ticari hayatta güvenliği sağlamış ve Doğu Avrupa’da “Hazar Barış Çağı’nı” yaşatmışlardır.
*Museviliği benimsemişlerdir.
Uyarı:: Hazarların, Musevilik yanında diğer dinleri de kabul etmeleri onların dini alanda oldukça hoşgörülü olduklarının göstergesidir.
*Hazarlar, Macar devletinin de gerçek kurucularıdır.
Türgişler
*Emevilerle şiddetle savaşarak İslamiyet’in Orta Asya’ya girmesine engel olmuşlardır.
*Türgişler kendi adlarına para basmışlardır.
*Türgişlere ait yazı da bulunmaktadır.
Uyarı:: Türgişlere ait bir yazının bulunması onların kullanmış olduğu bir alfabenin varlığını kanıtlar niteliktedir.
Karluklar
*Talas savaşında Araplarla işbirliği yapıp Orta Asya’nın Türk hâkimiyetinde kalmasını sağlamışlardır.
***İslamiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğudur.
Bulgarlar ve Macarlar
*Hıristiyanlaşarak milli benliklerini kaybetmişlerdir.
Uzlar ve Peçenekler
*Çeşitli devletlerin ordularında ücretli askerlik yapmışlardır
Kumanlar(Kıpçaklar)
*Ruslarla mücadeleleri İgor, Oğuzlarla mücadeleleri Dede Korkut hikâyelerine konu olmuştur.
Uyarı:: Türgişler, Kırgızlar, Karluklar, ve Akhunlar Orta Asya’dan göç etmemişlerdir.
Kırgızlar Moğol hakımıyetını kabul eden ılk turkler
İlk Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet
Devlet Yönetimi:
*Ülke hanedan üyelerinin ortak malı sayılmıştır.
Uyarı:: Bu durum taht kavgalarına, siyasi birliğin kurulamamasına ve merkezi otoritenin zayıf olmasına neden olmuştur.
*Türkler hükümdarlığın, Gök Tanrı tarafından verildiğine inanmışlardır. Bu yetkiye Kut denmiştir.
Uyarı:: Kut kan yoluyla babadan oğla geçmiştir. Bu durumun olumsuz yanı taht kavgalarına neden olması olumlu yanı ise halkın hükümdarlara bağlılığını artırmıştır.
*Hükümdarlara, Hakan, Kağan, Şanyö, İdi Kut, Han,tanyu,şanyu(ıslam oncesınde turk hakanları padışah sultan unvanları kullanmadılar,kral kraliçe prens unvanlarını da hakan ve tıgın kullanmad)ı gibi unvanlar verilmiştir.
*Otağ, Tuğ, Sancak, Bayrak, Taht, Davul, Ferman, Buyruk Hükümdarın sembolleridir.
Uyarı:: İslamiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdar sembolü olarak Hutbe okutmanın olmayacağını unutmamak gerekir.
*Hükümdarların eşleri olan Hatunlar da devlet yönetiminde etkilidirler. Hatunlar:
— Boy beylerini temsilen kurultaya katılırlardı
— Elçi kabulünde bulunurlardı
— Hakanın bulunmadığı durumlarda Kurultaya başkanlık yaparlardı
*Devleti daha kolay idare edilebilmek için ikili yönetim benimsenmiştir.
*İslamiyet öncesi Türk devletlerinde hükümdar çocuklarına Tekin, tigin denmiştir.
*Çinli prenseslerden doğan çocuklar hükümdar olamazlardı.
*Kurultay (Toy, Keneş,kengeş) adı verilen mecliste devlet yönetimiyle ilgili kararlar alınırdı.
Kurultay:
- Kurultayda siyasi, askeri, ekonomik ve kültürel sorunlar görüşülürdü.
- Kurultaya, Hakan, Hatun, Prensler, Yöneticiler ve Boy beyleri katılırdı
- Hakanın olmadığı durumlarda kurultaya hatun başkanlık ederdi, eğer hatunda katılamıyorsa kurultaya Ayguci (Başbakan) başkanlık ederdi.
- Genel politikayı saptamak, insan ve hayvan sayımı yapmak, atalar mağarasında yapılan dini törene katılmak kurultayın görevidir
- Kurultay her toplandığında hükümdar evini yağmalatırdı. “Hani Yağma Geleneği”kurultayın töreleri değiştirme yetkısı vardır bu yetkı sadece kurultaya aıtttır
Uyarı:: Kurultay da alınan kararlar hükümdar onaylarsa yürürlüğe girerdi. Bu durum kurultayın bir danışma meclisi olduğunu gösterir.
Uyarı:: Kurultay da herkesin görüşünü aktarması Demokratik bir tavırdır.
*Devlet yönetiminde, Tudun (Vali, vergici), Buyruk (Bakan), Bitikçi (Kâtip),yargan(bır nevı polıs.zabıta) gibi görevlilerde bulunurdu.
Ordu:
*Orta Asya’da herkes asker sayılmıştır.
Uyarı:: Bu durum Ordu-Millet anlayışı olarak tabir edilir. Herkesin asker olduğu bir yerde de ücretli askerlik gelişmemiştir.
*Mete Han tarafından orduda onlu sistem uygulanmıştır. (alay, bölük, tabur)
*Türklerin göçebe bir hayat tarzını benimsemeleri askerlik özelliklerinin gelişmesine neden olmuştur.
*Ordu komutanlarına Tarkan ve subaşı adı verilmiştir.
İnanış ve Din:
*Türkler tek tanrılı inanç sistemini benimsemişlerdir. (Gök Tanrı inancı)
*Türkler Gök Tanrı inancı yanında tabiatta bulunan gizli güçlere de inanmışlar fakat bunlara tapmamışlardır.
*Türkler dini alanda oldukça hoşgörülü olmuşlardır. Budizm, Maniheizm, Musevilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet’i benimsemişlerdir.
*Türkler öldükten sonraki hayata inanmışlar ve Kurganlarına (Mezar) sevdikleri eşyalarıyla beraber gömülmüşlerdir.
*Ölülerin ardından Yuğ adı verilen cenaze törenleri yapmışlardır.
*Kurganların başlarına öldürülen asker sayısı kadar taş heykeller Balbal dikilmiştir.
*Din adamlarına Baksı, Kam ve Şaman(sıhırbaz hekım buyucu dıye nıtelendırılır) denmiştir.
Sosyal ve İktisadi Hayat:
*Türklerde toprağa bağlı bir yaşantı olmadığı ve özel mülkiyet gelişmediği için Kölecilik de gelişmemiştir.
Uyarı:: Bu durum Türklerde toplumsal alanda bir eşitliğin olduğunun göstergesidir.
*Türk toplumu geleneklere dayanan ve herkesin uymak zorunda olduğu Töre adı verilen hukuk kurallarıyla yönetilmiştir.
Uyarı:: Törelere hükümdarlar da dahil olmak üzere herkesin uymak zorunda olması Türklerde yasaların üstünlüğü ilkesinin benimsendiğinin göstergesidir.
*Devlete isyan, at çalmak, zina etmek, adam öldürmek idamla cezalandırılmıştır.
*Türklerde göçebe yaşam tarzından dolayı hapis cezaları çok fazla uygulanmamıştır.
*yargıyla ilgili görevlilere Yargucu adı verilmiştir.
*İpek ve Kürk yolu ticareti dönemin önemli ekonomik faaliyetlerindendir.
*Türklerde, silahçılık, madencilik, dokuma, dericilik, demir ve tahta işlemeciliği gelişmiştir.
Bilim ve Sanat:
*Uygurlara kadar sanat eserleri daha çok taşınabilir malzemeden yapılmış, Uygurlardan itibaren saray, ev, tapınak yapılmış mimari faaliyetler geliştirilmiştir.
*Süslemelerde genellikle hayvan motifleri kullanılmıştır. Buna Hayvan Üslubu adı verilmiştir.
*Türkler şenliklerinde Kopuz adı verilen müzik aleti kullanırlardı.
Yazı Dil ve Edebiyat:
*Türklerle ilgili en eski bilgilere Çin, Bizans ve İran kaynaklarından ulaşılmıştır.
*Göktürkler, Uygurlar ve Türgişler alfabe kullanmışlardır.
*Türk kültüründe Sav, Sagu, Destan, Koşuk gibi sözlü kaynaklar önemli yer tutmuştur
*İslamiyet’ten önce Hat ve Tezhip sanatı gelişme göstermemiştir.
Önemli destanlar:
Ergenekon: Göktürklere ait bir destandır. Göktürklerin savaşta yenildikleri Ergenekon denilen yerden çıkışlarını anlatır.
Göç: Uygur destanıdır. Ortaya çıkan kıtlığı anlatır.
Türeyiş: Uygur destanıdır. Kızlarını tanrılarla evlendiren bir Hakan ve onların Bozkurt ruhuyla doğan çocuklarını anlatır
Manas: Kırgızlara aittir. En uzun Türk destanıdır.2000 yılında BM tarafından dünyaya tanıtılmıştır.
Alper Tunga ve Şu Destanları: İskitlerin sözlü kaynakları arasındadır.
Dede-Korkut hikâyeleri: İslami öğeler taşır Oğuz-Kıpçak mücadelesini anlatır.
Oğuz Kağan destanı: Hun destanıdır, Türklerin ortak destanıdır.
*Türklerin sözlü kaynakları yanında yazılı kaynakları da vardır.
Bunlar:
Göktürkler: Orhun Abideleri
Uygurlar: Karabalasagun
Kırgızlar: Yenisey yazıtları
Bazı Terimler:
Yuğ: Cenaze töreni
Uçmağ: Cennet
Ayuki: Hükümet
Tamu: Cehennem
Kam-Şaman, Baksı: Din adamı
Kamdu: Bez parçası (Para olarak kullanılmış)
Fresk: Uygurlarda duvar resmi
Sagu: Ağıt
Bitikçi: Kâtip
Sav: Atasözü
Balbal: Mezar taşı
Tudun: Vergici
Buyruk: Bakan
Yargucu-Yargan(zabıta,polıs): Yargıçlar
Ayguci: Başbakan
İdi kut: Hükümdar unvanı
Kurgan: Mezar
Töre: Hukuk kuralı
Otağ: Ordu komutanı için kurulan çadır.
Yabgu: batıyı yoneten hukumdarın kardeşi ,yonetıcı
Kımız: at sütünden yapılan bir tür içecek
Türk-İslam Devletleri
| Orta Asya | Mısır | Hindistan | Anadolu |
| *Karahanlılar
*B.Selçuklu |
*Tolunoğulları
*Akşitler *Eyyubiler *Memlükler |
*Gazneliler
*Babürlüler |
*İlk Beylikler
*And.Selçuklu *İkinci Beylikler *Osmanlı Devleti *Türkiye Cumhuriyeti |
*Türkler Abbasiler döneminden itibaren Araplarla yakınlaşmışlar ve ilişkileri dostane olmuştur.
Talas Savaşı
*751 yılındaki Talas Savaşında Türklerle Araplar ittifak kurdular ve Çini mağlup ettiler. Bu savaşla birlikte Türkler kitleler halinde Müslüman olmaya başladılar. Karluklar İslamiyet’i kabul eden ilk Türk boyudur.
*Savaş sonucunda Orta Asya Çinleşmekten korundu.
*Kâğıt üretimi Çin dışında üretilmeye başlandı.
Türklerin Müslümanlığı Seçmelerinin Nedenleri:
- Gök Tanrı inancı ile İslamiyet arasındaki benzerlik
- Töre hukuku ile Şeri hukuk arasındaki benzerlik
- Her iki inançta da kurban kesme geleneğinin olması
- Cihan hâkimiyeti düşüncesinin İslamiyet’teki Cihat düşüncesiyle benzeşmesi etkili olmuştur.
Türklerin İslamiyet’e Hizmetleri:
- İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlenmiş ve halifeliğin devamını sağlamışlardır.
- İslam uygarlığıyla Türk uygarlığını birleştirip, İslam uygarlığını geliştirdiler.
- İslamiyet’i, Anadolu, Balkanlar, Orta Avrupa ve Hindistan gibi bölgelere yaydılar.
- Avasım, şehirlerini kurdular, Bu şehirler koruyucu niteliğindedir. Bizanslılara karşı savaştılar. En önemli kent Malatya’dır. Battal Gazi destanının kaynağı burasıdır
Tolunoğulları
* Mısırda yaklaşık bin yıl sürecek Türk hâkimiyetinin öncüsü olmuşlardır.
*Mısırda kurulan ilk Türk devletidir. Abbasilere karşı kurulmuş, Abbasiler tarafından yıkılmışlardır.
* Mısırdaki Ulu Camii ve Tolunoğlu Camii en önemli eserleridir.
***Yıkılmalarında yönetimin Türk olmasına karşın halklarının farklı kavimlerden olması etkili olmuştur.
Akşitler-İhşitler
* Suriye ve Filistin topraklarının yanı sıra kutsal toprakları (Hicaz) sınırlarına dâhil eden ilk Türk devletidir.
***Yıkılmalarında tıpkı Tolunoğullarında olduğu gibi yönetimin Türk olmasına karşın halklarının farklı kavimlerden olması etkili olmuştur.
Eyyubiler
*Selahattin Eyyubi tarafından kurulmuştur.
*Hittin savaşında Haçlıları yenerek Kudüs’ü Haçlıların elinden kurtarmışlardır.
Memlükler
*Batıniler ve Haçlılara karşı mücadele ederek İslam dünyasını korumuşlardır.
*Ayn-ı Calut ve Elbistan savaşlarıyla Moğolları mağlup etmişlerdir.
*Resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır.
*Halifelik Osmanlı devletine Memlüklerden geçmiştir.
Uyarı:: Memlüklülerde her Emir’in (Komutan) Hükümdar olma hakkı vardır.Bu durumun çıkardığı sonuçlar:
- Veraset sistemi diğer Türk devletlerinden farklıdır. Yani Ülke Hanedan üyelerinin ortak malı değildir.
- Kut anlayışı ve hükümdarlığın babadan oğula kan yoluyla geçer kuralı uygulanmamıştır.
Babürlüler
*Hindistan’da Türk siyasi birliğini sağlamışlardır
*Taç Mahal(mımarı adı ısa) ve Babürname en önemli eserleridir.
Gazneli Devleti
*Alp Tigin tarafından Afganistan’ın Gazne şehrinde kurulmuşlardır.
*En büyük hizmetleri Hindistan’a İslamiyet’i yaymalarıdır. (Hindistan’a yapılan 17 sefer yaptı bu en buyuk başarısıdır)
*Abbasi halifesini Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtaran Gazneli Mahmut’a Abbasi Halifesi tarafından Sultan unvanı verilmiştir.
*1040 yılında B. Selçuklu devleti ile yaptıkları Dandanakan savaşıyla yıkılma sürecine girmişler ve son olarak Gurlular tarafından yıkılmışlardır.
Uyarı:: Gazneli devletinin çabuk yıkılmasında hakimiyetleri altında çok farklı ulusların yaşaması ve etnik uyumsuzluk etkili olmuştur.
Büyük Selçuklu Devleti
*Oğuzların Kınık boyundan olan Selçuklular, Selçuk Bey tarafından kurulmuştur.
*Rey, İsfahan, Nişabur, Bağdat devletin önemli başkentlerindendir.
*Tuğrul ve Çağrı Beyler zamanında Horasan hâkimiyeti için Gaznelilerle Dandanakan savaşı yapılmış, savaş sonunda Gazneliler yıkılma sürecine girmişlerdir.
*1048 yılında Bizans’la Pasinler savaşı yapılmış, bu savaş Anadolu hâkimiyeti için yapılan ilk savaştır.
*1071 yılında yapılan Malazgirt savaşı ile Anadolu kapıları Türklere açılmış ve Türkiye Tarihi başlamıştır.
*Selçuklu devletinin yıkılmasında Batınilerin çalışmaları (Hasan Sabbah önderliğindeki, Sosyal, Siyasi ve ekonomik özellikli Türkmen hareketi) önemli bir rol oynamıştır
*Selçuklu devleti 1141 yılında Karahitaylılarla yapılan Katvan savaşını kaybederek yıkılma sürecine girmiştir.
*Selçuklular;
İkta sistemini uyguladılar.
Nizamiye medreselerini inşa ettiler.
Resmi dil olarak Arapça ve Farsçayı kullandılar
Karahanlılar
*Bilge Kül Kadir Han tarafından kuruldu. Saltuk Buğra Han döneminde İslamiyet’i kabul ettiler
*Başkentleri Balasagun ve Semerkant’tır
***İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devletidir.
*Türk İslam medeniyetinin temellerini atmışlardır.
***Resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır.
Uyarı:: Karahanlılar, Karamanoğulları ve Memluklular resmi dil olarak Türkçeyi kullanmışlardır.
*Türk-İslam eserlerinin ilk örneklerini Karahanlılar vermişlerdir.
*Karahanlılar da Burslu eğitim sistemi uygulanmıştır.
Türk – İslam Devletlerinde
Kültür ve Medeniyet
Devlet Yönetimi
*İslamiyet öncesindeki Kut anlayışı ve Ülkenin Hanedan üyelerinin ortak malı sayılması geleneği devam etmiştir.
*Devlet işleri Divan-ı Saltanat denilen büyük divanda görüşülürdü.
Büyük divana bağlı ikinci derecedeki divanlar şunlardır.
Tuğra Divanı: Yazışmalara bakılırdı.
İstifa Divanı: Maliye işlerine bakardı.
Arz Divanı: Ordunun ihtiyaçlarına bakardı.
İşraf Divanı: Askeri ve hukuk işleri hariç devletin bütün işlerini denetleme yetkisine sahipti.
İnşa Divanı: Atama ve tayin işlerine bakardı.
Divanin üyeleri ise;
Müstevfi: Maliyeci
Pervaneci: Dirliklerin dağıtımı
Tuğracı: Yazışma işleri
Müşrif: Askeri ve hukuk işlerinin dışında devletin bütün işlerinin denetiminde
Ariz: Ordunun ihtiyaçlarıyla ilgilenirdi.
Kadı leşker: Askeri davalara bakar.
Emiri Dad: Adalet işlerine bakardı fakat kararlarında bağımsız olabilmesi için divana dâhil edilmezdi.
*Belediye işlerine Muhtesip bakar, Asayişle subaşılar ilgilenirdi.
*Selçuklularda hükümdar çocuklarına Melik ve Şıhne isimleri verilmiştir.
Meliklerin dışında Eyalet yöneticilerine Amid ve Amil isimleri verilmiştir.
Atabeylik Sistemi(Osmanlı ‘da lalalık sıstemıne benzer)
Hükümdar çocukları devlet yönetiminde tecrübe kazansınlar diye sancaklara atabey denilen eğitimciler ile gönderilirlerdi. Atabeylik sisteminin Osmanlı devletindeki karşılığı Lala sistemidir.
Ordu
*Karahanlı ordusunu temelini Türklerin oluşturduğu bir ordudur.
*Gazneli ordusunda savaş esirlerinden oluşturulan Gulam askerleri, Eyalet askerleri ve ücretli askerler görev yapmışlardır. Gazneli ordusu Fillerle de desteklenmiştir.
*Türk – İslam devletlerinin ordularında esirlerden oluşturulan Gulamların yanı sıra, Türkmenler, gönüllüler, bağlı beylik ve devletlerin askerleri de yer almıştır.
*B. Selçukluların askeri alandaki en büyük yeniliği askeri İkta sistemidir.
Uyarı:: İkta sisteminin özellikleri:
- İktalar devlet görevlilerine maaş ve hizmet karşılığı verilen topraklardır.
- İkta alan görevliler bu topraklarda oturur ve toprağın ekilmesini sağlarlardı
- Topraktan elde edilen gelirle yöneticilerin maaşları ödenir bir kısmıyla da atlı asker beslenirdi
- Devlet hazinesine yük olmadan güçlü ve büyük ordular oluşturulmuş böylece iç ve dış güvenlik sorunları çözülmüştür.
- Göçebe halkın yerleşik unsurlara zarar vermeleri önlenmiş böylece Sosyo-Ekonomik denge sağlanmıştır.
- Ülke bayındır hale getirilmiştir.
- Çıkabilecek isyanlar önceden önlenmiştir.
Sosyal ve İktisadi Hayat
*İslamiyet’in kabulüyle birlikte çoğunluğu yerleşik hayata geçip şehir ve kasabalara yerleşen halk toplumsal dayanışmaya büyük önem vermiştir.
*Toplumsal ihtiyaçları hazırlamak için açılan kurumlarda din ve mezhep farkı gözetilmemiştir.
*Ekonomi tarım ve hayvancılık ve ticaret oluşturmuştur.
*İpek ve Baharat yollarından yararlanan Türk – İslam toplulukları ekonomik güçlerini artırmışlar ticareti geliştirmek amacıyla Kervansaraylar yapmışlardır.(karahanlılarda rıbat olarak gecer)
* Abbasilerin kurduğu Fütüvvet teşkilatı Türklerde Ahilik teşkilatı adını almıştır
Ahilik:
*Esnaf örgütlenmesidir.
*Müslüman olmayanlar bu teşkilata alınmamıştır.
*Mesleki dayanışmayı, üretimde kaliteyi ve mesleki eğitimi sağlamıştır.
*Ahilik teşkilatının çarşılarına Arasta adı verilmiştir.
Toprak
Has topraklar: Gelirleri hükümdara ve hanedan üyelerine ayrılan topraklardır.
Mülk topraklar: Kişilere ait topraklardır.
İkta topraklar: Geliri hizmet veya maaş karşılığı olarak komutanlara devlet adamlarına verilen topraklardır.
Vakıf topraklar: Hayır kurumlarının ihtiyaçlarını karşılamak amaçlıdır.
Hukuk
*Şeri ve örfi hukuk vardır. Şeri hukukun başında kadılar, örfi hukukun başında ise Emiri Dad bulunurdu. Şeri hukuk İslam hukuku; örfi hukuk ise Kamu hukukudur.
*Aynı zamanda haftanın belli günlerinde toplanan ve sultanın başkanlık ederek halkın sorunlarını dinlediği Divanı Mezalim de bulunurdu.
Uyarı:: Yargının bağımsız olmasını isteyen Türk – İslam topluluklarında Kadılara baskı uygulanmamıştır.
Dil, Edebiyat, Bilim ve Sanat
*Farabi: İslam felsefesinin ve siyaset kurumunun kurucusudur. Batıda Muallimi Sani adıyla tanınır.(el medıne-tul fazıla)
*İbn-i Sina: İslam filozoflarının reisidir.(el kanun –ı fıt tıb)
*Gazali: Tüm felsefi tartışmaları akılla yapmıştır, sonradan tasavvufçu olmuştur(ıhya-yı ulum-ıd dın)
*En fazla gelişme gösteren güzel sanat dalı mimaridir. Süsleme sanatı, çinicilik, hattatlık, minyatür sanatı da gelişmiştir.
Ömer Hayyam (Rubailer)
Enver (Kasideler)
Nizamül Mülk (Siyasetname)
Uyarı:: Türk-İslam mimarisinin ilk örneklerine Türbe, Camii ve Kervansaray olarak Karahanlılar da rastlanır.
Kutadgu Bilig:
Yusuf Has Hacib tarafından yazıldı. Türkçe ilk siyasetnamedir. Mutlu kılıcı bilgi anlamındadır. Hükümdara öğütleri içerir.
Divan-ı Lügati-t Türk:
Kaşgarlı Mahmut tarafından, Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılan ilk Türkçe sözlüktür.
Atabetül Hakayık:
Edip Ahmet tarafından yazılan eğitici ve öğretici bir ahlak kitabıdır.
Divanı Hikmet:(turk ıslam tasavvufunun kurucusu)
Ahmet Yesevi tarafından tasavvufla ilgili yazılan şiirlerdir.
Muhakemetül Lügateyn:
Ali Şir Nevai tarafından Timur devleti zamanında yazılan Türkçe-Farsça sözlüktür
Bırunı:asar-ı bakıye adlıo eserı var
Ibn-i ruşt: batıda ronesansa etkı etmıştır.
Abdullah baranı;trıgonometrının kurucusudur.
*Sözlü Edebiyat alanında ise Karahanlıların Müslüman oluşlarını ve mücadelelerini anlatan Saltuk Buğra Han Destanı önemli bir yere sahiptir.
*Bağdat’taki Nizamiye Medresesi, İsfahan’daki Melikşah Camii, Merv’deki Sultan Sencer türbesi bu dönemin önemli Türk-İslam eserleri arasında yer alır
Anadolu Tarihi
àİlk Türk Beylikleri Devri
àAnadolu Selçukluları Devri
àAnadolu Türk Beylikleri Devri
àOsmanlı İmparatorluğu Devri
àTürkiye Cumhuriyeti Devri
Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri
Danişmentliler
*Sivas merkezli kurulan bu beylik Sakarya nehrinden Fırat’a kadar geniş bir alanda etkili olmuştur.
*Anadolu’da kurulan Türk beyliklerinin en güçlüsü sayılmaktadır.
*Haçlılar, Ermeniler ve Bizanslılarla savaştılar
Uyarı:: Anadolu’daki ilk medrese sayılan Yağbasan Medresesi Danişmentliler tarafından yapılmıştır.
Saltuklular
*Erzurum merkezlidir. Haçlılar ve Gürcülerle savaşmışlardır.
*Erzurum Ulu Cami önemli eserlerindendir.
Mengücekler
*Erzincan, Kemah ve Divriği civarında yaşamışlar, Rumlarla ve Gürcülerle mücadele etmişlerdir.
Artuklular
*Diyarbakır ve Mardin merkezli yaşamışlar, Haçlılarla mücadele etmişlerdir.
*Diyarbakır Ulu Camii, Diyarbakır surları, Hasankeyf, Malabadi Köprüsü önemli eserleridir.
Çaka Beyliği
*Çaka Bey tarafından İzmir çevresinde kurulmuşlardır.
*Çaka Bey ilk Türk denizcisi sayılmaktadır.
Beyliklerin Özellikleri
- Anadolu’nun Fethedilmesinde ve Türkleşmesinde önemli rol oynadılar
- Bulundukları bölgelerin savunucuları oldular
- Anadolu’yu bayındır hale getirmişlerdir.
Anadolu Selçuklu Devleti
(Türkiye Selçukluları)
*Kutalmışoğlu Süleyman Şah tarafından İznik merkezli olarak kurulmuştur.
*Anadolu Selçuklu Devletinin kuruluş döneminin uzun sürmesinde:
—Büyük Selçuklular karşısında aldıkları yenilgiler
—Fetret dönemleri yaşamaları
—Haçlılarla savaşmak zorunda kalmaları
Gibi nedenler etkili olmuştur.
*Haçlı Seferleri, Anadolu Selçuklu Devletinin kuruluş yıllarında, oldukça zararlı olmuştur. Hatta İlk sefer sonucunda Kudüs düştüğü gibi Urfa ve Antakya’da kontluklar kurulmuştur.
*Haçlı seferleri sonunda:
—Akdeniz limanları önem kazandı.
—Feodalizm zayıfladı.
—Kilisenin etkinliği azaldı
—Kâğıt, Barut, Matbaa ve tarımsal etkinlikler Avrupa’ya taşındı.
*1176 yılında Bizans’la Miryekefelon savaşı yapıldı, Anadolu’nun Türk yurdu olması kesinleşti.
*Yassı Çemen savaşıyla Harezemşahlar mağlup edilmelerine rağmen, Moğollarla sınır komşusu olunması Selçuklular için dezavantaj oluşturmuştur.
* Anadolu Selçuklu devleti Baba ishak ayaklanmasından sonraki dönemde zayıflamış ve 1243 yılında Moğollarla yapılan Kösedağ savaşıyla yıkılma sürecine girmiştir.
Anadolu Selçuklu Devletinin Özellikleri:
- Türkmenleri bir çatı altında toplayarak Anadolu Türk Birliğini sağlamışlardır
- Anadolu’da Türk kültürünün gelişmesini ve devamlılığını sağlamışlardır.
- Anadolu’yu ve İslam dünyasını, Haçlılara ve Bizanslılara karşı korumuşlardır.
- Anadolu’yu canlı bir ticaret merkezi haline getirmişlerdir.
Anadolu Türk Beylikleri Dönemi
àOsmanoğulları: Söğüt ve Domaniç dolaylarında kuruldu
àKaramanoğulları: Merkezi Koynadır.
Türkçeyi resmi dil olarak kullanmışlardır.
Osmanlı devletini en çok uğraştıran beyliktir.
àGermiyanoğulları: Merkezi Kütahya’dır.
àKaresioğulları: Balıkesir ve Çanakkale dolaylarında kuruldu.
Denizci bir beyliktir. Osmanlı’ya katılan ilk beyliktir.
àHamitoğulları: Antalya civarında
àMenteşeoğulları: Muğla ve Denizli çevresinde
àCandaroğulları: Kastamonu ve Sinop dolaylarında
àAydınoğulları: Aydın İzmir dolaylarında
àSaruhanoğulları: Manisa’da
àEretnaoğulları: Sivas Kayseri dolaylarında
àDulkadiroğulları: Maraş dolaylarında(Osmanlıya son katılan beylıktır)
àRamazanoğulları: Adana çevresinde kuruldu.
àKarakoyunlular: Azerbaycan’ı Türkleştirdiler, Doğu Anadolu’da kurulmuştur.
àAkkoyunlular: Diyarbakır’da kurulmuştur.
İkinci Beyliklerin Özellikleri:
- Moğol baskısı nedeniyle, sınır boylarına giden Türkmenlerin yerleşik hayata geçmesinde etkili oldular. Böylece Batı Anadolu’da Türkmen nüfusun artmasında rol oynadılar
- Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılmasından sonra halkın dirlik ve düzenin sağlanmasında etkili oldular
- Anadolu’yu toplumsal, dini, askeri, ve kültürel eserlerle donatıp bayındır hale getirdiler
Anadolu Selçukluları ve İkinci Beylikler Döneminde Kültür ve Medeniyet
Devlet Yönetimi
*Anadolu Selçukluları ve İkinci Beylikler döneminde B. Selçuklular dönemindeki devlet yönetimi aynen devam etmiştir.
*Anadolu Selçukluları ülke bütünlüğünün korunması için Meliklerin yetkilerini kısıtlamışlardır.
*Türkiye Selçukluları, yönetimde kolaylık sağlamak amacıyla ülkeyi idari birimlere ayırmışlardır.
Bunlar subaşıların yönettiği merkeze bağlı iller, Meliklerin yönettiği iller ve Uç Beylerinin idaresindeki illerdir.
Ordu ve Donanma
Selçuklu ordusu, değişik milletlerden küçük yaşta satın alınan veya toplanan Gulaman-ı Saray, hükümdarı korumakla görevli Hassa Ordusu, kendilerine maaş yerine ikta verilen atlı askerlerden (Sipahiler) meydana gelen ve ordunun asıl kısmını oluşturan İkta Askerleri, Türkmen birlikleri, ücretli askerler ile bağlı beylik ve hükümetlerin askerlerinden oluşmuştur.
*Anadolu Selçuklularında, B. Selçuklu Devletinden farklı olmak üzere Donanma ve Ücretli askerlikte oluşturulmuştur.
Uyarı:: Denizcilik alanındaki çalışmalar ülke savunmasının yanı sıra ticaretin gelişmesinde de etkili olmuştur.
Hukuk
*Anadolu Selçuklularında, diğer Türk – İslam devletlerindeki sistemin aynısı uygulanmıştır.
Sosyal ve iktisadi hayat
*Halk, Göçebe, Şehirli ve köylü olmak üzere üç guruba ayrılıyordu.
*Tarım ve hayvancılık köylüler ve göçebeler tarafından yapılıyordu. Devlet köylüye tohum, saban, öküz sağlamada yardımcı olurdu.
*Sanayi büyük ölçüde esnaf teşkilatları(Ahi) tarafından organize ediliyordu.
Ahilik: Şehirde oturan esnafın meslek guruplarına göre kendi arında kurdukları dini-iktisadi bir özellik taşıyan teşkilata verilen isimdir. Ahiliğin Avrupa’daki localardan farkı; localar sadece ekonomik özellik taşırken Ahilik teşkilatı hem ekonomik hem de dini nitelik taşımaktadır.
Ahilik 1243 Kösedağ savaşından sonra toplumu ayakta tutmuştur.
*Dokumacılık, dericilik ilerleme göstermiştir. Üretim küçük el tezgâhlarında yapılıyordu. Bunun yanında boyahanelerde kurulmuştur. Madenlerde genelde Ermeniler ve Rumlar çalışıyordu.
*Anadolu Selçukluları izlemiş oldukları ticari politika ile Anadolu’yu kıtalar arası transit ticaret merkezi haline getirdiler.
Kervansaraylar kurdular, Tüccarların mallarını sigortaladılar, Gümrük vergilerini hafiflettiler
Maliye
*Vergiler (öşür,haraç,cizye,gümrük,Pazar, ağnam), Ganimetler 1/5, Maden gelirleri, Bağlı beyliklerden alınan vergiler.
Bilim
*Anadolu medreseleri kendi çağdaşlarını geride bırakacak niteliktedir. Medreselerde hem dini hem de pozitif bilimler okutulmuştur. Mevlana, Muhuddin Arabî, Hacı Bektaşi Veli, Yunus Emre bu dönemde Anadolu’ya gelmişlerdir.
Sanat
*En çok mimari gelişmiştir. Güzellik kapıların girişinde yoğunlaşır. En çok taş tuğla ve çini kullanılmıştır. Sosyal amaçlı yapılar yoğunluktadır. Avrupa Roman sanatını etkilemişlerdir. Kervansaraylar devasa yapıdadır.
Camiler
*Eserlerin çoğu dikdörtgen üstü düz, bol sütunlu ulu camii tipindedir.
*Diyarbakır Ulu Camii Anadolu’daki ilk camidir. (Artuklular tarafından yapılmıştır)
*Konya Alâeddin cami ilk Selçuklu camisidir.
*Asıl Selçuklu camileri ahşaptır.
*Divriği Ulu cami Mengücekler yaptırmıştır.
*Mardin ulu cami Artuklular tarafından yapılmıştır.
Uyarı:: Bursa Ulu camii Osmanlı devletine ait camidir. Diğer ulu camiler Selçuklular ve ilk beylikler dönemine aittir.
Mescitler
*Mihrabı olmayan mahalle camileridir. Konya’daki küçük Karatay ve taş ile Sırçalı mescitleri örnektir.
Medreseler
*Anadolu’daki ilk medrese Yağbasan Medresesi Danişmentliler tarafından yapılmıştır. Tokat-Niksar Medresesi yine danişmentliler tarafından yapılmıştır.
*Erzurum ve Sivas Çifte Minareli Medrese
*Konya Karatay ve İnce Minareli Medrese
*Kayseri Huand Hatun Medresesi
*Kırşehir Cacabey (Rasathane)
***En büyüğü Erzurum Çifte minareli Medrese; En zengin süslemeli Gök ve Karatay Medreseleri
Hastaneler
*Daru’l Afiye, Daru’l sıhha, Darüşşifa, Bimarhane adı da verilir di.
*Hastaneler ve Tıp okulları ücretsizdir.
*Kayseri deki Gevher Nesibe Darüşşifası ve
Keyhüsrev Darüşşifası; Sivas Keykavus en önemlileridir.
Uyarı:: Gevher Nesibe Darüşşifası tıp fakültesi niteliğindedir.dünayada ilk akıl hastahanesı dır.tarıhte ılk beyın amelıyatı yapılan hastahanedır
Kervansaraylar
*Ücretsizdirler, savaş zamanlarında orduda faydalanır,
*En büyüğü Konya Sultan han; İlki Aksaray kayseri yoklundaki Alay han’dır. Çevresinde Pazar kurulur
Köprü, Liman, Tersane, Kale
*Silvan Malabadi köprüsü, Tercan Kötür köprüsü, Alanya Tersanesi, Niğde ve Bayburt kaleleri
Külliyeler
*Çeşitli ihtiyaçları bir arada karşılayan komplekslerdir.(cami, medrese, hastane, imaret, hamam bedesten gibi ana yapısı camidir.) Hamam ve Bedesten gelir amaçlı olup diğerleri ücretsizdir.
Kayseri: Gevher Nesibe ve Huand Hatun, Konya Sahip ata.
Süslemeler
*Daha çok yapının dış yüzeyinde kabartmalar halinde yer alır.
*Bitki: Palmat ve Rumiler. Hayvan: Aslan, Boğa, Yılan, Çift başlı kartal, Grifitler
Melek: Uçan melekler. Geometrik şekiller: Yıldızlı üçgenler, arabeskler Yazı
*En güzel örnekler Gök medresenin portalında yer alan 12 hayvanlı rölyef (kabartma) ve Karatay medresesinde gökyüzünün canlandırıldığı çinilerdir.
Edebiyat:
*Battalname, Cengizname, Danişmendname, Felekname, Garipname önemli eserlerdir.
*Tasavvuf edebiyatında Mevlana, Yunus Emre önemli tasavvufçulardır.
*Divan edebiyatında Hoca Dehhani, Ahmedi ve Şeyhoğlu Mustafa önemlileridir.
Bilim
*Hacı Paşa: Tıp, Şirazi: Coğrafya Astronomi, Mehmet Revandı: Tarih, Kadı Sicareddin: Kelam ve Mantık alanında önemli eserler vermişlerdir.
Mimari
| Dini | Sivil | Askeri |
| Cami
Mescit Medrese Kümbet(Selçukluda) Türbe(Osmanlıda) Külliye Tekke Zaviye |
Saray
Köşk Kervansaray Hamam Köprü Darüşşifa Çeşme Sebil
|
Kale
Sur Burç Kışla |
Osmanlı Devleti Kültür ve Uygarlığı
Egemenlik Anlayışı
Veraset Sistemi
1- Türk devletlerinde, Ülke Hanedan üyelerinin ortak malı sayılmıştır.
2- Hanedan üyeleri kendilerine İslamiyet’ten önce Gök tanrı, İslamiyet’ten sonra Allah tarafından verilen Kut yetkisine göre devlet yönetme yetkisine sahiptiler.
*Osman Gazi ve Orhan Bey dönemlerinde Geleneksel anlayış hâkimdir. Yani ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır.
*I.Murat zamanında ülke padişah ve oğullarınındır anlayışı hâkimdir. İlk kez I. Murat Sultan unvanını kullanmıştır.
*Fatih zamanında Ülke padişahındır. Ve padişah ülkenin bölünmemesi için kardeşini öldürme yetkisine sahiptir anlayışı yerleşmiştir.
Uyarı:: Tüm bu çalışmalar Merkezi Otoriteyi güçlendirmek amaçlıdır.
Tüm Türk devletlerinde Merkezi Otoritenin en güçlü olduğu dönem Fatih Dönemidir.
*I.Ahmet zamanında Ekber ve Erşed (yaşlı ve akıllı)kanunu getirilmiştir.
Kafes Usulü
*I.Ahmet zamanında getirilen bu kanuna göre şehzadeler artık sancaklara çıkamayacaklardı.
Bu durumun oluşturmuş olduğu zararlı sonuçlar ise:
- Şehzadeler devlet yönetme yetkisini yaparak ve yaşayarak öğrenememişlerdir.
- Yönetimde kadınların baskısı giderek artmıştır
- Padişah adayları olan şehzadeler, sarayda delirecek duruma gelmişlerdir
*Padişahın erkek çocuklarına Şehzade veya Çelebi kız çocuklarına sultan unvanı verilirdi.
*Kuramsal olarak Osmanlı hükümdarının yetkileri sınırsızdır. Yetkileri ancak şeriat ve gelenekler sınırlandırabilir.
*Yavuz Sultan Selimle beraber Halifelik unvanını aldılar. Halifelik unvanı ilk kez I.Abdülhamit zamanında kullanılmıştır.
Padişahın Görevleri:
Devleti yönetmek, savaşlarda ordulara kumandanlık yapmak, yüksek devlet memurlarını atamak ve gerektiğinde divana başkanlık yapmaktır.
Padişah egemenliğini şu şekilde kullanır:
Yasama: Fermanlar, Kanunnameler, Adaletnameler, Beratlar
Yürütme: Divanı Hümayun
Yargı: Kulluk hakkı, Müsadere(Devlet yöneticilerini öldürtme mallarına el koyma)
Kulluk Hakkı: Devşirmeler padişahın kulu ve kölesidir. Padişah bunlar üzerinde ölüm hakkına sahiptir. Bunların mallarını müsadere edebilir.
Divanı Hümayun
*Orhan Bey zamanında kuruldu, Devlet sorunlarının görüşülüp karara bağlandığı en üst yönetim organı ve en yüksek mahkemedir.
Uyarı:: Son söz padişaha aittir. Bu divanın karar organı olmaktan çok danışma organı olduğunu gösterir.
Bugünkü bakanlar kuruluna benzer fakat üyelerinin atama yoluyla belirlenmesi ve yüksek mahkeme özelliği göstermesi nedeniyle bakanlar kurulundan ayrılır.
*Kuruluş döneminde divan toplantılarına padişah başkanlık ederken Fatih zamanından itibaren Divana sadrazamlar başkanlık etmeye başlamıştır. Bu durum sadrazamlık makamının öneminin ve etkinliğinin artmasına neden olmuştur.
*Divanı hümayun II. Mahmut zamanında kaldırılmıştır. Yerine Bakanlıklar ve Nazırlıklar kurulmuştur.
Üyeleri:
Padişah: Fatih zamanına kadar Divan’a başkanlık etmişler, bundan sonra bu görevi sadrazam yürütmüştür.
Vezir-i Azam(sadrazam): Padişahın mutlak vekilidir. İkinci derecedeki işler sadrazamın İkindi Divanında görüşülürdü.
Vezirler: Daha çok askeri ve siyasi işlerden sorumluydular. Vali olarak illere atanabiliyorlardı.
Kazasker: Şeri ve Örfi hukuk uygulamalarından sorumludurlar. Adalet ve Eğitim işlerine, önemli davalara, Kadı ve Müderrisleri atama ve azil işlerine bakarlardı.
Defterdar: Bütçeyi hazırlar, Gelir ve giderlerin planlamasını yapar.
Nişancı: Tapu kadastro işleri bakar, Fethedilen arazilerin kayıtlarını tutar, Dirlikleri dağıtır ve Padişahın fermanlarına tuğra çekerdi.
Yeniçeri Ağası: Vezir rütbesindeyseler divanda söz hakkına sahip olabiliyorlardı.
Uyarı:: Yukarıdaki üyeler kuruluşundan itibaren Divanı Hümayunun asıl üyeleridir. Zamanla doğan ihtiyaçlardan dolayı Divanı Hümayuna bazı üyeler katılmıştır.
Yeni katılan üyelerden Şeyhülislam ve Reisülküttap Divanı hümayuna çağrılıp görüşleri alındıkları halde asıl üye hüviyetinde değillerdi. Fakat yine son dönemlerde Divanı Hümayuna dahil edilen Kaptanı Derya Divanı Hümayunun asıl üyesi olmuştur.
Şeyhülislam: Divanın doğal üyesi olmamakla beraber gerektiğinde alınan kararların İslam dinine uygun olup olmadığını belirtmek üzere divana çağrılırdı. Bu durum devletin Teokratik nitelik taşıdığını gösterir. Ulema sınıfının başı olarak Din, Hukuk, Yargı, Eğitim, alanlarını denetim altına almıştır. En ünlüsü Ebu Suud efendidir. (Asıl üye değil)
Reisül Küttap: Önceleri Nişancıya bağlı bir kâtipken zamanla doğan ihtiyaçtan dolayı, Devletin dış işlerinden sorumlu bakanı olmuştur. (Asıl üye değil)
Kaptan-ı Derya: Donanma komutanı olarak Divanı hümayuna katılmıştır. (Asıl Üye olarak)
Ülke Yönetimi
*Osmanlı devletinde ülke Eyaletler-Sancaklar-Kazalar-ve Köy gibi birimlere ayrılarak idare edilmiştir.
| İdari Birim | Yönetici | Asayiş | Adalet |
| Eyaletler | Beylerbeyi | Subaşı | Kadı |
| Sancaklar | Sancakbeyi | Subaşı | Kadı |
| Kazalar | Kadı | Subaşı | Kadı |
| Köyler | Köy Kethüdası | Yiğitbaşı | Kadı Naibi |
*Eyaletler Merkezden uzaklık, vergilendirme şekli, etnik ve dini yapısı gibi özellikler temel alınarak oluşturulmuştur.
Eyaletler, Merkeze bağlı, Özel yönetimli(salyaneli), Bağlı(İmtiyazlı) olmak üzere üç guruba ayrılmıştır.
- Merkeze Bağlı Eyaletler:
*Tımar(Dirlik) sistemi uygulanır, salyanesiz (bir çeşit maaş) ve yıllıksızdırlar.
2- Özel Yönetimli(Salyaneli) Eyaletler:
Mısır, Bağdat, Yemen, Cezayir gibi merkezden uzak eyaletlerdir.
*Tımar sistemi uygulanmaz, Vergiler iltizam yoluyla toplanır, vergi geliri her yıl yeniden düzenlenir.
İltizam:
Bir yerin gelirini ihale yoluyla mültezimlere verme işidir. Mültezim ihaleyi alan kişidir ve devlete peşin ödeme yapar.
*Bu Eyaletlerin Valileri devletten Salyane denilen maaş alırlardı.
*Bu eyaletlerden toplanan vergiler doğrudan hazineye aktarılırdı.
3- Bağlı (İmtiyazlı) Eyaletler:
*İç işlerinde serbesttirler. Erdel, Eflak, Boğdan, Kırım, Hicaz gibi
*Yıllık vergi verir gerektiğinde asker yollarlardı.
*Yöneticilerine Bey, Han, Şerif ve Voyvoda denirdi.
Uyarı:: Hicaz dini bakımdan dolayı asker ve vergi vermez; Kırım asker verir vergi ödemezdi.
Osmanlı ordusu
*Orhan Bey zamanında Yaya ve Müsellem adı verilen ilk düzenli ordu oluşturuldu.
*I.Murat zamanında asker ihtiyacının bir kısmı savaş esirlerinden karşılanmış(Pençik Sistemi), yine bu dönemde Kapıkulu ve Tımar sistemlerinin temelleri atılmıştır. Ankara savaşından sonra Pençik sistemi etkisini kaybetmiş bunun yerine devşirme usulüne geçilmiştir.
Osmanlı Ordusu
Kara Kuvvetleri Deniz Kuvvetleri
1- Kapıkulu Askerleri
2- Eyalet Askerleri (Tımarlı Sipahiler)
3- Yardımcı Kuvvetler
1- Kapıkulu Askerleri
*İlk başlarda Pençik sonraları Devşirme sistemine dayanan bu ordu merkez ve merkeze yakın yerlerde bulunurdu.
Devşirme sistemine:
Rus, Acem, Çingene ve Türk çocukları bunun yanında kel, köse, fodul, anne babası olmayanlar alınmazdı.
*Üç ayda bir Ulufe denen maaş ve her padişah değişikliğinde Cülus denilen bahşiş alıyorlardı.
*Piyadeler ve Süvariler olarak ikiye ayrılmıştır.
Piyadeler:
Yeniçeriler, Cebeciler, Topçular, Top arabacıları, Lağımcılar, Humbaracılar, Bostancılar
Süvariler:
Silahtar, Sipahi, Sağ ulufeciler, Sol ulufeciler, Sağ garipler, Sol garipler
Uyarı:: Kapıkulu ocağına mensup askerler devletten maaş ve bahşiş alırlardı..
Eyalet Askerleri
*Tımarlı sipahilerdir.
*Ordunun asıl kısmı Tımarlı sipahilerdir.
Uyarı:: Eyalet askerleri (Tımarlı Sipahiler) devletten maaş almazlardı
Tımar(Dirlik):
Devlet mensuplarına ve bazı askerlere görevi karşılığında maaş yerine önceden belirlenen yerlerin toprak gelirleri verilirdi. Bu dirlik sahipleri asker yetiştirmekle yükümlüydüler
Tımar Sisteminin uygulandığı yerlerde:
- Tımar, devlet görevlilerine maaş ve hizmet karşılığı verilen topraklardır.
- Tımar alan görevliler bu topraklarda oturur ve toprağın ekilmesini sağlarlardı
- Topraktan elde edilen gelirle yöneticilerin maaşları ödenir bir kısmıyla da atlı asker beslenirdi
- Devlet hazinesine yük olmadan güçlü ve büyük ordular oluşturulmuş böylece iç ve dış güvenlik sorunları çözülmüştür.
- Göçebe halkın yerleşik unsurlara zarar vermeleri önlenmiş böylece Sosyo-Ekonomik denge sağlanmıştır.
- Ülke bayındır hale getirilmiştir.
Çıkabilecek isyanlar önceden önlenmiştir
Yardımcı Kuvvetler:
*Bağlı beylik ve ülke kuvvetleri
*Azaplar, Akıncılar, Yayalar, Müsellemler, Yörükler, Gönüllüler, Derbent muhafızları.
Uyarı:: Devletten maaş almazlardı.
Deniz Kuvvetleri
*Osmanlı dev. İlk deniz gücüne Karesi beyliğini alarak sahip olmuştur.
*İlk büyük gelişmeyi Fatih döneminde en parlak dönemini kanuni döneminde yaşamıştır.
*Osmanlı donanması ilk büyük yenilgisini İnebahtı da almıştır. Sinop’ta, Navarin’de ve Çeşme’de Osmanlı donanması yakılmıştır.
*Kaptanı Derya: Donanma komutanı, Kapudane: Oramiral
Patrona: Koramiral,
Piyale: Tuğamiral,
Levent: Deniz askeri
Osmanlıda Toprak sistemi
Toprak
Miri Metruk Mülk
Dirlik Boş Toprak Öşüriye
Vakıf Haraciye
Paşmaklık
Malikâne
Yurtluk
Mukataa
Miri Arazi:
*Fetihler sonucu alınan topraklar Tahrir defterlerine kaydedilerek devletin mülkiyetine alınırdı. Devlet bu toprakları istediği gibi kullanır, belli bir bölümünü üretim için çiftçilere dağıtırdı.
*Çiftçiler eğer kendilerine bu topraklardan verilmişse bunu satamaz, devredemez ve miras bırakamazlardı.
DİRLİK:
Vergi gelirleri hizmet karşılığı devlet adamlarına ayrılan topraklardır.
*Dirlik sahipleri Gelirleriyle atlı asker(cebelü) besleyip savaş zamanında orduya katmak, Bölgelerindeki vergileri toplamak, bölgenin güvenliğini sağlamak ve reayanın toprağı işlemesini sağlamak zorundadırlar.
*Dirlikler: Has Zeamet ve Tımar olarak üçe ayrılırdı.
Has (Geliri 100 bin akçeden fazladır. Devlet ileri gelenlerine verilir)
Zeamet (Geliri 20–100 bin akçe arasındadır. İkinci derecedeki devlet adamlarına verilir. Kadı, subaşı gibi)
Tımar (3-20 bin akçe arasında, devlete yararlı olanlara verilirdi)
VAKIF:
*Geliri medrese, cami, imarethane, kervansaray, hastane gibi toplum ihtiyaçları karşılayan kurumların işletilmesine ayrılan topraklardır.
PAŞMAKLIK:
*Geliri hanedan üyelerinin annesine, eşine ve kızına bırakılan topraklardır.
MALİKÂNE:
*Üstün hizmet gösteren devlet adamlarına verilirdi.
YURTLUK:
*Geliri sınır boylarındaki akıncılara ve askeri yöneticilere bırakılan topraklardı
MUKATAA:
*Geliri doğrudan hazineye bırakılan topraklardır.
Uyarı:: Osmanlı toprağında kişi mülkiyeti Ev, Bağ, Bahçe ile sınırlandırılmıştır.
Osmanlıda Vergi Sistemi
*Osmanlıda Tanzimat’ın ilanına kadar İslam hukukuna göre alınan Şeri vergiler ile Padişahın emri ile konan örfi vergiler alınmıştır. Tanzimat’la beraber herkesten gelirine göre vergi alınması uygulamasına geçilmiştir.
Vergi Sistemi
Örfi Vergiler Şeri Vergiler
Avarız Aşar(Öşür)
Çiftbozan Haraç
Ağnam Cizye
İspençe
Çift Resmi
Bennak
Mücerred
Derbent Resmi
Örfi Vergiler
AVARIZ:
*Olağanüstü zamanlarda alınır ve doğrudan hazineye aktarılırdı.
ÇİFTBOZAN:
*Toprağını ve üretimini bırakanlardan alınırdı.
AĞNAM:
* Hayvanlardan çoğalma zamanında alınırdı (domuz dâhil)
İSPENÇE:
Gayrimüslimlerden toprağı kullanma karşılığında alınan vergidir.
ÇİFT RESMİ:
Müslümanlardan toprağı kullanma karşılığında alınırdı.
BENNAK:
Evliler ve yarım çift toprağı ekenler verirlerdi.
MÜCERRED:
Bekâr çiftçilerden ve 20 yaşında babasının yanında kalanlardan alınırdı.
DERBENT RESMİ:
Köprü ve geçitlerden alınırdı.
Şeri Vergiler
AŞAR (ÖŞÜR)
*Müslüman üreticiden ürün üzerinden alınır. *Oran bölgeden bölgeye farklılık gösterir.
*Ayni ya da nakdi olarak toplanırdı.
*1925 yılında kaldırıldı
HARAÇ
*Gayrimüslim üreticiden ürün üzerinden alınır *Oran bölgeden bölgeye farklılık gösterir
*Ayni ya da nakdi olarak toplanırdı.
* Islahat Fermanıyla kaldırıldı
CİZYE
*Gayrimüslimlerden alınan baş vergisidir. *Askerlik yapmaya uygun kişilerden alınırdı. *Sakat, kadın, çocuk ve papazlardan alınmazdı. *Devlet bu vergiyi doğrudan toplardı.
*Islahat Fermanıyla kaldırıldı.
Osmanlıda Yargı
*Osmanlıda hukukun temelini dini esaslı Şeri hukuk ve geleneklere dayanan Örfi hukuk şekillendirmiştir.
*Osmanlı ülkesinde yargı bağımsızdır. Çünkü Kadıların vermiş olduğu kararlar kesindir.
*Kadıların kararlarına itiraz Divanı hümayuna olurdu buda kadıların denetlenebildiğini gösterir. Yine kadılar bulundukları bölgede yöneticileri yasalara uymadıkları takdirde denetleyebilirdi bu durum idarenin yargı denetiminde olduğunu gösterir.
*19. yy da II. Mahmut memurlara ceza verilmesini öngören ceza kanunnamesini çıkarttırmış ve müsadere usulünü kaldırmıştır.
*Tanzimat döneminde kanun üstünlüğü ilkesi ön plana çıkmış, mahkemeler din ve millet farkı gözetmeksizin herkese açılmıştır.
*Abdülaziz döneminde Divan-ı ahkâm-ı adliye üyeleri yargı kararı olmadan görevlerinden alınamamıştır.
*Ahmet Cevdet Paşa tarafından hazırlanan Mecelle( Medeni Kanun) Meşrutiyet döneminde uygulanmıştır.
Uyarı:: Osmanlı devletinde Şeri mahkemelerin yanı sıra farklı yasaları uygulayan mahkemelerin açılması (Konsolosluk mhk. Ticaret mhk., Nizamiye mhk. Gibi.) Hukuksal alanda ikiliklere neden olmuştur.
Osmanlıda Ekonomi
*Osmanlı ekonomisi tarım, hayvancılık, ticaret ve sanayiye dayanıyordu.
*İlk bakır para Osman Bey, İlk gümüş para Orhan Bey, İlk Altın para Fatih, İlk kâğıt para (kaime) Abdülmecit döneminde basıldı. 1844’te mecidiye piyasaya sürüldü.
*İlk banka Bank-ı Dersadet 1847 yılında, Ziraat bankası 1888 yılında açıldı.
Osmanlıda Eğitim-Öğretim Sistemi
*Sübyan Mahalle Mektepleri:
Eğitimin ilk basamağıdır belli bir süre ve sınıfı yok, karma eğitim verilir öğreticileri profesyonel değil.
*Medrese:
İlk Osmanlı medresesi İznik’te Orhan Bey tarafından açıldı.
Eğitim dili Arapça, öğreticisine müderris denir. Dini ve pozitif bilimler okutulurdu. 17. yy dan itibaren pozitif bilimlere yer verilmemiştir.
Hariç, dâhil ve sahn olmak üzere üç bölümden oluşmuştur. Beşik ulemalığı ve pozitif bilimlerin terk edilmesi bozulmasına yol açmıştır. 1924 yılında kaldırılmıştır.
*Enderun
Saray okuludur eğitim dili Türkçedir. Öğrenci kaynağı g.müslim gençlerdir sonraları Müslümanlarda alınmıştır. Mezunları idareci, komutan, sanatkâr olurdu. 1909 yılında kapatıldı
*Mesleki Eğitim:
Loncalarda iş ahlak temeli üzerine eğitim verilir, ahilik kültürü öğretilir ve çıraklık, kalfalık, ustalık eğitimi verilirdi.
Osmanlı Düşünce Hayatı
*Ali Kuşçu: Matematik, Astronomi
*Piri Reis: Coğrafya, dünya haritası, kitabi bahriye
*Takiyettin Mehmet: ilk Osmanlı rasathanesi
*Koçi Bey: Devletin durumuyla ilgili rapor.
*Evliya Çelebi: Seyahatname
*Ali Süavi: Türkçülük, Türkçecilik.
*Kâtip Çelebi: Cihannüma (Dünya coğrafyası)
*Namık Kemal: Osmanlıcılık düşüncesinin mimarı
*İbrahim Müteferrika: İlk özel matbaa, çevriler
Osmanlıda sanat
Camiiler:
Erken döneme ait camiiler
*İznik Hacı Özbek Camii İlk Osmanlı Camisi
*Bursa Ulu Camii ve yeşil camii
*Edirne Eski Camii ve üç şerefeli camii
*İstanbul Fatih Camii İstanbul’daki ilk camii 16.yy
*Mimar Sinan’ın Şehzade(çıraklık), Süleymaniye(kalfalık), Selimiye(ustalık) camileri 16.yy
* Sultan Ahmet, Yeni camii, 17.yy
*Geç Dönem Avrupai örnekler.
Nuru Osmaniye cami, Laleli cami
(Barok ve Rokoko Tarzı)
Nusretiye Camii, Ortaköy ve Dolmabahçe camii, (Ampir Üslup)
Medreseler:
*Erken Dönem
İznik Süleyman Paşa Medresesi, Muradiye medresesi, Yeşil Medresesi
Bursa Lala Şahin Medresesi, İstanbul Fatih medresesi
*Klasik Dönem
İstanbul Şehzade Külliyesi Medresesi, İstanbul Rüstem Paşa Medresesi
Saraylar:
*Klasik Dönem
Topkapı sarayı, Çinili Köşk, Revan Köşkü, Bağdat Köşkü
*Genç Dönem
Dolmabahçe Sarayı,(Abdülmecit), Beylerbeyi Sarayı, Yıldız Sarayı, Çırağan ve İshak Paşa sarayı 19.yy Avrupai etki
Türbeler:
*Kırgızlar Türbesi, Bursa Yeşil Türbe, İstanbul Mahmut Paşa Türbesi
Askeri Yapılar:
*Anadoluhisarı(I. Beyazıt), Rumeli Hisarı(Fatih), Selimiye Kışlası(3.Selim)
Anıt Çeşmeler:
*Sultan Ahmet Çeşmesi, en çok lale devrinde yapılmıştır.
Resim:
*portresini ilk yaptıran Fatih, İtalyan ressam Bellini’ye
*Şeker Ahmet Paşa ilk resim sergisini açtı.
*Osman Hamdi Bey, arkeoloji müzesi, sanayi nefise mektebi asli kurucusudur. Kaplumbağa terbiyecisi, silah satıcıları önemli eserleridir.
Minyatür:
*Gerçeğin olduğu gibi yansıtıldığı önemli tarihsel kaynaktır.
*Minyatür kitaplarına Sürname Hünername adı verilir.
*Matrukçu Nasuh, Nigari, Nakkaş Osman ve en önemlisi de Levni’dir.
Hat:
*Arap harflerini malzeme olarak kullanan yüzey sanatıdır.
*Şeyh Hamdullah ve Hafız Osman önemlileridir.
Yazı:
*Sülüs, Reyhanî, Divani, gibi yazı şekilleri kullanılmıştır.
Uyarı:: Osmanlıda Bilginler vergi vermez ve reayadan sayılmazlardı. Saygıdan dolayı.
Uyarı:: Millet ayrımında din inanç ayrımı var fakat etnik ayrım yoktur.
Osmanlı’da Sosyal Yapı
Yönetenler
| Seyfiye | İlmiye | Kalemiye |
| Sadrazam
Veziriazam Beylerbeyi Sancakbeyi |
Şeyhülislam
Kazasker Kadı Müderris |
Defterdar
Nişancı Reisülküttap |
Yönetilenler
*Osmanlı devletinde, yönetilenler, şehirliler ve göçebeler adıyla anılan halk reaya içinde yer almıştır. Geçimlerini, tarım, hayvancılık, zanaat ve ticaretle sağlamışlar ve devlete vergi vermişlerdir.
OSMANLI DEVLETİ DURAKLAMA DÖNEMİ
17.YY ISLAHATLARI
*Ağırlıklı olarak askerlik ve maliye alanında yapılan ıslahatlardır.
*Avrupa örnek alınmamıştır. Otoriteyi sağlamak için şiddet uygulanmıştır.
*Halktan kopuktur, yüzeyseldir, devlet politikası olamamış kişilerle sınırlı kalmıştır.
*Bu dönemde:
Ağır vergiler sonucu celali isyanları çıkmış, Devşirme ve tımar sistemi bozulmuş,
Harem(kadınlar) idareye müdahale etmeye başlamıştır.
Beşik ulemalığı sonucu medreseler bozulmuş, Kafes usulü, rüşvetin yaygınlık kazanması,
Devlet adamı seçiminde liyakatin gözetilmemesi, Devletin doğal sınırlara ulaşması, ihracatın Gerileyip kapitülasyonların yaygınlık kazanması; ıslahatların başlıca nedenleridir.
1.Kuyucu Murat Paşa1603–1617: I.Ahmet zamanında sadrazamdır. Celali isyanlarını baskı ve şiddetle bastırmış otoriteyi sağlamaya çalışmıştır.
2.Genç Osman(2.Osman) 1618–1622: İlk kez saray dışından bir hatunla evlenmiş, Yeniçeri ocağını kaldırmak istemiş fakat canından olmuştur.
3.IV. Murat 1623–1640: Celali isyanlarını baskı ve şiddet yoluyla bastırdı. İçki, Tütün ve gece dışarı çıkmayı yasakladı.
***Bu dönemde Koçi Bey duraklamanın nedenlerini ve düzelmesi gereken noktaları gösteren bir rapor hazırlayıp sunmuşsa da padişahın ölümü uygulanmasına imkan vermemiştir. Bu da ıslahatların devlet politikası olmadığını gösterir.
4.Tarhuncu Ahmet Paşa 1648: IV. Mehmet zamanında sadrazam olmuştur. Lüks tüketimi yasaklayıp saray masraflarını kısarak ilk kez Denk Bütçeyi hazırlamıştır.
5.Köprülüler Devri 1656–1691: Köprülü ailesinden dört kişi sırayla sadrazamlığa getirilmiştir. Köprülü Mehmet paşa ıslahatları başarıya ulaştırmak için bazı şartlar öne sürerek sadrazamlığı kabul etmiştir.
Uyarı:: Duraklama devrinin yükselme dönemi diye adlandırılır.
Hatırlatma:
Dönemin Islahatçılarını KOMTAK diye kodlamanız hatırlamanızı kolaylaştırır.