CÜMLEDE ANLAM(TÜMCEDE ANLAM)
1) Öznel Cümleler
2) Nesnel Cümleler
3) Doğrudan Anlatım
4) Dolaylı Anlatım
5) Sebep- Sonuç Cümleleri(Neden-Sonuç Cümleleri)
6) Amaç- Sonuç Cümleleri
7) Koşul-Sonuç Cümleleri
8) Duygu Cümleleri
9) Benzetme Cümleleri
10) Karşılaştırma Cümleleri
11) Örtülü Anlam
12) Cümle Oluşturma
13) Cümle Tamamlama
14) Yakın Anlamlı Cümleler
15) Anlamca Çelişen Cümleler
16) Atasözleri
1) Öznel Cümleler
-Kişiden kişiye göre değişir.
-Kanıtlanamaz.
–Duygu, yorum, beğeni, kişisel görüş içerir.
ÖRN: Bahçedeki çiçeklerin kokusu, ruhumu dinlendiriyor.
ÖRN: Martı seslerini duymadan bir tek gün bile geçirilemez.
2) Nesnel Cümle
-Kişiden kişiye göre değişmez.
-Kanıtlanabilir.
–Duygu, yorum, beğeni, kişisel görüş içermez.
ÖRN: Türkçe, sayısal bir derstir.
ÖRN: Elindeki zarfla koşarak yukarı çıktı.
ÖRN: Soğuktan titreyen kadın, önce sobayı yaktı.
ÖNEMLİ BİLGİ: Öznel-nesnel cümleler “Hangisi kanıtlanabilirlik açısından farklıdır, hangisi kişisel görüş içermez?” diye sorulabilir.
ALIŞTIRMALAR
Aşağıdaki cümlelerin anlam özelliklerini(öznel- nesnel) belirleyelim.
Müzik, benim hayatıma renk veren önemli bir etkendir.
Daha önce bu kadar iyi bir film izlememiştim.
Atatürk 10 Kasım 1938’de vefat etmiştir.
Isparta, Karadeniz Bölgesi’nin en çok yağış alan ilidir.
Yazar, bu eserinde ada hayatını ustaca anlatmıştır.
3) Doğrudan Anlatım
-Başkasına ait olan bir sözün hiç değiştirilmeden aynen aktarılmasıdır.
-Başkasına ait olan söz ya tırnak içine alınır ya da virgülle ayrılır.
ÖRN: Öğretmenimiz ”Kitap okuyan öğrencilerle münazara yapacağız.” dedi.
ÖRN: İnsanlar sevebildikleriyle arkadaş olurlar, derdi.
4) Dolaylı Anlatım
-Başkasına ait sözün “söyledi, belirtti, vurguladı” gibi ifadelerle değiştirilerek aktarılmasıdır.
–Dolaylı anlatım fiilimsilerle(sıfat-fiillerle) yapılır.
ÖRN: Doktor ilaçları zamanında içmem gerektiğini söyledi.
ÖRN: Ayşe, sınavdan yüz aldığını söyledi.
PRATİK BİLGİ: “dedi, söyledi, belirtti” gibi ifadelerden önce tamamlanmamış bir söz(fiilimsi) varsa dolaylı anlatım; bu sözlerden önce tamamlanmış bir cümle (çekimli fiil, isim,soru cümlesi) varsa doğrudan anlatım yapılmıştır.
5) Örtülü Anlam
–Cümlede doğrudan söylenmeyen, cümlenin anlamından, cümledeki ifadelerden çıkarılan anlamdır.
-“de “bağlacı, “sadece, bir tek, yine, artık, tekrar…” gibi ifadelerin bulunduğu cümle örtülü anlam taşır.
ÖRN: Bugün okul çıkışında sana da uğrayacağım.( Senden başkalarına da uğrayacağım.)
ÖRN: Emirhanlı bahçede top oynarken yine düşmüş. (Önceden de düşmüş.)
UYARI: Mecaz anlamın olduğu cümlelerde de örtülü anlam vardır. Çünkü mesaj doğrudan verilmez, mesaja yorumumuzu katarak ulaşırız. Bu sebeple atasözleri ve mecaz anlam içeren cümleler de örtülü anlama sahiptir.
ALIŞTIRMALAR
Aşağıdaki cümlelerin anlam özelliklerini(doğrudan, dolaylı, örtülü) belirleyelim.
O kitabı okuduğum için beni kutladığını söyledi.
Yaptığım davranışın yanlış olduğunu belirtti.
Onun da bu konuda bir çalışması var.
Odanı toplamadığın için cezalısın, dedi.
Çocuk düşünce “Aman” diye bağırdı.
Yüreğimim sesini dinlemem gerektiğini söyledi.
Dürüstlük insana her zaman kazandırır, derdi.
Oyuncu, oyuna tekrar dahil oluyor.
6) Sebep-Sonuç ( Neden-Sonuç) Cümleleri
–Herhangi bir yargıyı gerekçesiyle(nedeniyle) birlikte belirtmektir.
–Cümlede”-den dolayı” ifadesi bulunur. (Bu anlam gizli de olabilir.)
ÖRN: Çok çalıştı, sınavda başarılı oldu.(Çok çalıştığından dolayı sınavda başarılı oldu.)
ÖRN: Onu aramadın diye çok içerlemiş.(Onu aramadığından dolayı çok içerlemiş)
ÖNEMLİ BİLGİ: Neden- sonuç cümleleri “Hangisi gerekçesiyle birlikte belirtilmiştir?” şeklinde sorulabilir.
ÖNEMLİ BİLGİ: Neden- sonuç cümleleri “Hangisi kendinden önceki yargını gerekçesidir?” diye paragraf biçiminde sorulabilir. Bu durumda hangi cümleye çünkü diye başlayabiliyorsak o cümle kendinden önceki cümlenin gerekçesidir.(UNUTMA!)
7) Amaç- Sonuç Cümleleri
–Bir yargının gerçekleşme ya da gerçekleşmeme amacıyla birlikte verilmesidir.
-“mak amacıyla” anlamı vardır.
ÖRN: Seni görmek için geldim.(Seni görmek amacıyla geldim.)
ÖRN: LGS’de başarılı olmak için düzenli, planlı ders çalışıyor.( LGS’ de başarılı olmak amacıyla…)
8) Koşul- Sonuç(Şart-Sonuç)
-Bir durumun gerçekleşmesinin başka bir durumun gerçekleşmesine bağlı olduğu cümlelerdir.
–Genellikle “-se” şart eki kullanılır.
-Cümlenin başına “Eğer” ifadesini getirebiliyorsak “koşul- sonuç” tur.
ÖRN: Başarılı olmak istiyorsan çalışmalısın.(Eğer başarılı olmak istiyorsan çalışmalısın.)
ÖRN: Zarar vermeden getirmek üzere sana kitaplarımı verebilirim.( Eğer zarar vermezsen kitaplarımı verebilirim.)
UYARI: Koşul- sonuç cümlesi” Hangisinde şarta bağlılık söz konusudur?” şeklinde sorulabilir.
PRATİK BİLGİ: Bir cümleye“-den dolayı” ifadesini getirebiliyorsan neden-sonuç, “-mak amacıyla “ifadesini getirebiliyorsan amaç-sonuç, “eğer “ifadesini getirebiliyorsan koşul-sonuçtur.
ALIŞTIRMALAR
Aşağıdaki cümlelerin anlam özelliklerini(amaç-sonuç, neden- sonuç, koşul- sonuç) belirtelim.
Kendimize gelmek için her sabah süt içeriz.
Yüzündeki endişeyi gizlemek için elinden geleni yapıyordu.
Yapraklar sararmaya başladı mı sonbahar gelmiş demektir.
Spor yaptığı için kendini zinde hissediyor.
Susuyordum çünkü bazen susarak da konuşuruz.
Dil öğreneyim diye yurt dışına gittim.
Dersleri dikkatli dinlemediğinden anlamıyorsun.
Tatile çıkmak üzerek yola çıktı.
9) Duygu Cümleleri
Hislerimizin ifade edildiği cümlelerdir.
–Duygu cümleleri özneldir.
Otuz farklı duygu içeren cümle sıralayabiliriz
1) Varsayım*
– Gerçekleşmemiş bir olayı gerçekleşmiş gibi düşünmektir.
– “Tut ki, diyelim ki, düşün ki, farz edelim ki, varsayalım ki…” gibi ifadeler kullanılır.
ÖRN: Diyelim ki o çok istediğin baloya ailen izin verdi.
ÖRN: Gideceğin zaman tut ki uçak biletleri iptal edildi.
2) Azımsama*
–Bir şeyi nicelik(miktar) olarak az bulmaktır.
ÖRN: Sabahtan beri sadece kırk soru mu çözdün?
ÖRN: Bu kadarcık ücretle geçinmek zor bence.
3) Küçümseme*
–Herhangi bir kişiyi, durumu önemsememe, küçük görme.
ÖRN: Senin gibi on kişiyi cebimden çıkarırım.
ÖRN: İki kitap okudun diye ne zannediyorsun kendini.
ÖNEMLİ: Sayılabilen, ölçülebilen şeyler azımsanır; sayılamayan, ölçülemeyen şeylerse küçümsenir. (UNUTMA!)
4) Yakınma (Şikayet)*
-Bir durumdan duyulan rahatsızlığı ifade eden cümlelerdir.
ÖRN: Nafız top oynarken hiç pas vermiyor.
ÖRN: Ders çalış desem de bildiğini yapıyor.
5) Sitem*
-Bir kimseye yaptığı bir hareketin, söylediği bir sözün üzüntü, kırgınlık, hayal kırıklığı gb. duygular uyandırdığını öfkelenmeden ifade etme.
ÖRN: Buralara kadar gelmişsin, beni aramamışsın.
ÖRN: Doğum gününe beni çağırmamışsın.
PRATİK BİLGİ: Bir cümlede “aşk olsun” ifadesini yakalayabiliyorsan sitem,” kahretsin” ifadesini yakalayabiliyorsan yakınmadır.
6) Şaşırma
–Herhangi bir durum karşısında şaşkınlık duymak, hayret etmektir.
ÖRN: Kapıyı açınca birden onu karşımda görmeyeyim mi?
ÖRN: Çok çalışkandı, sınavdan nasıl kötü aldı?
7) Beklenti Cümleleri
-Gerçekleşmesi beklenen davranış ve işleri anlatan cümlelerdir.
–Beklenti cümleleri henüz gerçekleşmemiştir
-“Umuyorum, düşünüyorum, bekliyorum,” ifadeleri kullanılır.
– Yargının gerçekleşme gerçekleşmeme durumuna göre ikiye ayrılır.
a) Gerçekleşmiş Beklenti: Beklenen şeyin gerçekleştiğini belirtir. “-yordum” ifadesi kullanılır.
b) Gerçekleşmemiş Beklenti: Beklenen şeyin gerçekleşmediği belirtir. “-mıştım” ifadesi kullanılır.
ÖRN: Sınavdan yüksek not almayı umuyorum.( Sınavdan henüz yüksek not almamış- beklenti cümlesi.)
ÖRN: Sınavdan yüksek not alacağımı biliyordum.( Sınavdan beklediği gibi yüksek not almış-Gerçekleşmiş )
ÖRN: Sınavdan yüksek not alırım sanmıştım.( Sınavdan beklediği gibi yüksek not almamış- Gerçekleşmemiş beklenti)
8) Öneri(Tavsiye)*
–Bir sorunu çözmek üzere öne sürülen düşünce, tekliflerin ifade edildiği cümlelerdir.
–Bir cümleye” iyi olur” ifadesi getirebiliyorsan öneri/tavsiye cümlesidir.
ÖRN: Uç dallardaki meyveleri merdivenle toplayabilirsin.( …toplasan iyi olur.)
ÖRN: Bence onunla vakit kaybetmeden konuşmalısın.(…konuşsan iyi olur.)
9) Yadsıma( İnkâr Etme)
–Bir şeyi kabul etmeme, inkâr etme.
-Sözde soru cümlelerinin bazıları yadsıma/inkâr cümleleridir.
ÖRN: Söylenenlerin aksine arabamı her zaman dikkatli kullanırım.
ÖRN: Sınav sorularını odanızdan ben mi almışım?(ben almadım.)
10) Ön Yargı(Peşin Hüküm)
-Sonucu bilinmeyen bir durum, olay hakkında olumlu ya da olumsuz yargıda bulunmaktır.
–Ön yargı olumlu da olumsuz da olabilir.
ÖRN: Bu hakem, derbi maçlarını iyi yönetemez.( olumsuz ön yargı)
ÖRN: Bu hakem derbi maçlarını iyi yönetir.(Olumlu ön yargı)
11) Eleştiri (Tenkit)*
–Bir kişinin, sanatçının, sanat eserinin olumlu –olumsuz yönlerini ortaya koymaktır.
–Eleştiri olumlu da olumsuz da olabilir.
ÖRN: Sanatçının son eseri oldukça başarılı.( Olumlu eleştiri)
ÖRN: Eserin içeriği, üslubu çok sıradan..(Olumsuz eleştiri)
12) Öz Eleştiri*
-Kişinin kendisiyle ilgili yaptığı eleştirilerdir.
-Olumlu da olumsuz da olabilir.
ÖRN: Bazen patavatsız cümleler kurabiliyorum.
ÖRN: Yazdığım şiir bence başarılı.
13) Tasarı(Plan Yapma)
– Olması ya da yapılması planlanan işleri anlatır. (Zihinsel aşama, henüz yapılmamış, davranışa dökülmemiş.)
–“Planlıyorum, düşünüyorum, tasarlıyorum” gibi ifadeler kullanılır.
ÖRN: İşler yolunda giderse gelecek yıl staj yapmayı düşünüyorum.
ÖRN: Temmuz ayında Bodrum’a gitmeyi planlıyorum.
14) Aşamalı Durum
–Bir durumdan başka bir duruma geçişi anlatır.
–“Günden güne, her geçen gün, git gide, gittikçe” gibi ifadeler kullanılır.
ÖRN: Hastanın durumu her geçen gün iyiye gidiyor.
ÖRN: İşlerimiz her geçen gün düzeliyor.
15)Pişmanlık*
–Yapılan bir işten duyulan üzüntüdür.
–“Keşke” ifadesi kullanılır.
Arkadaşıma bu kadar yüklenmeseydim iyi olacaktı.
16) Hayıflanma*
-Yapılmayan bir işten, kaçırılan bir fırsattan ötürü duyulan üzüntüdür.
ÖRN: Zamanında buralardan bir arsa alsaymışım keşke.
ÖRN: LGS’ye daha iyi hazırlansaymışım.
PRATİK BİLGİ: Hayıflanma cümleleri ile pişmanlık cümlelerini birbirine benzer. Pişmanlık cümleleri olumsuz çekimlenir,( dinlemeseydim, yapmasaydım, inanmasaydım…) hayıflanma cümleleri ise olumlu çekimlenir.( dinleseydim, inansaydım, yapsaydım, çalışsaydım…)
PRATİK BİLGİ: Bir cümle , keşke yapmasaydım anlamı taşıyorsa pişmanlık; keşke yapsaydım anlamı taşıyorsa hayıflanmadır.
17) Kanıksama
–Herhangi bir şeye çok tekrarlanması sebebiyle alışma, şaşırmamadır.
-“Zaten, şaşırtmadım, alıştım…” gibi ifadeler kullanılır.
ÖRN: Sınavdan düşük almana hiç şaşırmadım.
ÖRN: Artık hiçbir şey beni şaşırtmıyor.
18) İçerik(Konu)*
–Eserin neyi anlattığı yani konusudur.
“Ele almış, değinmiş, anlatmış…” ifadeleri kullanılır.
ÖRN: Yazar son kitabında ergenlerin ruh hallerini ele almış.
ÖRN: Sevginin gücü, önemi anlatılıyor kitapta.
19)Üslup*
– Eserde yazarın dili nasıl kullandığıdır.(Açık, yoğun, sade, deyim, atasözü, uzun-devrik cümleler, yabancı sözcükler, mecaz anlam, söz sanatları…)
Yabancı sözcüklere sıkça rastlıyoruz bu kitapta.
Yazar eserinde mecaz anlatıma, söz sanatlarına başvurmuş.
20)Tanım*
–Bir kavramı, varlığı belirgin özellikleriyle tanıtmaktır.
-“Nedir?” sorusuna verilen cevaptır.
“…dir” kalıbı ya da “denir” ifadesi kullanılır.
ÖNEMLİ BİLGİ: Bir cümlenin tanım olup olmadığından emin olmak istiyorsan verilen açıklamayı kullandıktan sonra tanımı yapılan kavramı yazıp sonuna denir sözcüğünü getir. Anlamlıysa tanım cümlesidir.
ÖRN: Şiir, duyguların coşkulu bir şekilde dizelerle anlatılması sanatıdır.(Duyguların coşkulu bir şekilde dizelerle anlatılması sanatına şiir denir.)
20) Tahmin(Sezgi)*
-Olabilecek bir durumu “akla, sezgiye, tecrübelere” dayanarak önceden kestirmedir.
Şimdi memleketimin dağlarına bahar gelmiştir.
Babam tatilden dönmüştür.
21) Olasılık (İhtimal)*
-Bir şeyin gerçekleşme ya da gerçekleşmeme durumunu anlatan ifadelerdir.
-“-ebilir ,galiba, sanırım, herhalde, belki” ifadeleri kullanılabilir.
Bu rahatsızlık hemen geçmeyebilir.
Seneye tatil için yurt dışına çıkabiliriz.
ÖNEMLİ BİLGİ: Tahmin cümleleri ile olasılık cümleleri birbirine çok benzer. Olasılık cümlelerinde ikilem vardır( ola da bilir, olmaya da bilir.) ancak tahmin cümlelerinde bu ikilem yoktur. Kişi öne sürdüğü yargıdan emin gibidir.
22) Kesinlik
–Anlamında olasılık barındırmayan, kesinlik barındıran ifadelerdir.
Sınav bitmiştir, kağıtlarınızı verin.
23)Onaylama( Tasdik Etme)
-Yapılan bir işi doğru ve yerinde bularak kabul etmektir.
“… dediği gibi” ifadesi kullanılır.
ÖRN: Hayat bir mücadeledir, ne kadar doğru bir söz.
ÖRN: Şairin dediği gibi, sözün odun gibi olsun, hakikat olsun tek.
24) Beğenme( Takdir Etme)
–Bir şeyi iyi ve güzel bulmadır.
Roman dediğin böyle olmalı.
Usta işi öyküler bunlar.
25) Uyarı( İkaz)
–Bir konuda olası olumsuz sonuçlar üzerine dikkat çekme.
ÖRN: Yollar kaygan, yavaş gidiniz.
ÖRN: Sınav kağıdına adınızı yazmayı unutmayınız.
26)Kaygı( Endişe/Tasa)
-Olumsuz bir durumun ortaya çıkmasından duyulan korkudur.
ÖRN: Nerede kaldı bu, başına bir şey gelmesin.
ÖRN: Ya seni işten çıkarırlarsa.
27) Özlem (Hasret)
-Bir kimseyi ya da bir şeyi görme isteğidir.
ÖRN: Nerede çocukluğumun o saf dünyası?
ÖRN: Şimdi köyümün kırlarında olmak vardı.
28) Kararsızlık (Tereddüt)
–Bir şeyi yapıp yapmama konusunda tercih yapamamaktır.
–Genellikle soru eki(mi?) kullanılır.
ÖRN: Bu okulu tercih etsem mi acaba?
29)Merak
–Bir şeyi öğrenmek için duyulan istektir.
-“Acaba” sözcüğü “ki” bağlacı ve “soru cümleleri” merak anlamı sağlayan önemli ögelerdir.
ÖRN: Acaba yazar bu olayı yaşadı mı?
ÖRN: Bizden niye ayrıldı ki?
30) Eşitlik
–Herhangi bir paylaşımın tam bir denklik halinde olmasıdır.
-Yarı yarıya”, “kardeş payı”, “berabere”, “-…er”, “başa baş” gibi ifadeler kullanılır.
Okul inşaatında herkes ikişer saat çalıştı.
Elde edilen ürünü kardeş payı ettiler.
İki at yarışı başa baş tamamladı.
BİLGİLENDİRME: Duygu belirten cümleler çok önemlidir, Duygu belirten cümleleri adın-soyadın gibi bilmelisin. Geçen sene bu konudan eleştiri ve öneri cümleleri olmak üzere iki ayrı soru soruldu. Bu sene de muhtemelen bir soru sorulacaktır.
ALIŞTIRMALAR
Aşağıdaki cümlelerin ifade ettiği duyguları belirtelim.
Bir kez olsun evimize gelmediniz.
Bu adam mı bizim yapamayacağımızı yapacakmış?
Camı onun kırdığından adım gibi eminim.
Bu devirde bu kadar para kime yeter?
Şekeri yavaş yavaş azaltıyorum
Seni biraz dinleseydim bu kadar üzülmeyecektim.
Bundan sonra söylediği sözleri şaşırmam
Yazar eserinde başarılı bir dil kullandı.
Keşke ona borç vermeseydim.
Söylediğinin aksine dakiğimdir.
Kursa gitseydim, yüzme öğrenecektim.
Yazar eserinde başarılı bir dil kullanmış
Öyküde daha çok insanın doğayla olan ilişkileri anlatılmış
Çocukluk arkadaşımı birden karşımda görmeyeyim mi?
Keşke onunda fotoğraflarını çekseydim.
Giderken sağdaki yolu sakın kullanmayın
İşlerin istediğimiz gibi gitmediğini düşünelim.
Romanın kurgusu sağlam, ayrıntılar iyi seçilmiş.
İnsanı konu olan kurmaca bir üründür roman.
Bir kere de eve vaktinde gelsen ne olur?
Yarınki geziye onlar da gelecek sanırım.
Bu yıl daha iyi sonuç alacağımızı umuyorum.
Yeni fidanlar dikerek kenti yeşillendirmeyi düşünüyoruz.
Fotoğraf makinesi dediğin böyle olur.
Keşke satın alsaydım o kitabı ondan.
Nerede o çocukluğumun saf dünyası?
Derslerinizi uygulamalı bir şekilde işlemelisiniz.
Omurgasız, suda yaşayan, kabuklu hayvanlardır yumuşakçalar.
Onun bizi yarı yolda bırakacağını anlamıştım.
Geçen hafta gönderdiğim mektubu bugün almıştır.
Her konuda ailene danışarak hareket etmelisin.
Bu sene de şampiyon olamayacaksınız.
Bu kitaptaki betimlemeler öyle uzun ki insanı sıkıyor.
Pazar günü trafik olmaz zannediyordum.
Sadece beni doğum gününe çağırmamışsın.
İnsanlar doğanın bizler için önemini bir türlü kavrayamadı.
Filmdeki oyuncuların diyalogları çok doğal olmuş.
Önümüzdeki sene yüksek lisans yapmayı düşünüyorum.
Annene sürekli yardım etmen çok doğru bir şey.
Bu harçlıkla iki gün bile geçinenemmem.
Sen bu iş de eline yüzüne bulaştırırsın.
Dedem tüm torunlarına ellişer lira harçlık verdi.
Saat geç oldu, babam çoktan uyumuştur.
10)Benzetme Cümleleri
– Aralarında ilişki bulunan iki kavramdan zayıf olanı güçlü olanın özellikleriyle anlatmaktır.
-“Tıpkı, sanki, adeta” sözcükleri veya “gibi, kadar” edatları kullanılır.
Bir benzetmede dört unsur bulunur:
1)Benzeyen: Benzetme yönü bakımından zayıf olandır.
2) Kendisine Benzetilen: Benzetme yönü bakımından güçlü olandır.
3)Benzetme Yönü: Benzeyen ile kendisine benzetilen arasındaki ortak yöndür.
4)Benzetme Edatı: “gibi, kadar” edatlarıdır.
ÖRN: İnci gibi dişleri vardı çocuğun.
ÖRN: Gözlerim kan çanağına döndü.
UYARI: Benzetme olabilmesi için güçlü ve zayıf varlığın bulunması şarttır.
ÖRN: Çocuk tıpkı babasına benziyordu(Benzetme değil)
ÖNEMLİ BİLGİ: Benzetme cümleleri kişisel görüş içerir yani özneldir. Örnek sorularda çok fazla kullanıldı.
11)Karşılaştırma Cümleleri
-En az iki kavram arasındaki benzerlik veya farklılıkları ortaya koyan cümlelerdir.
-Açık şekilde(ise, oysa) de yapılabilir, kapalı şekilde de(en, kadar, daha.)
ÖRN: Tayyar bu konuda daha bilgilidir.(üstünlük)
ÖRN: Alanya da Bodrum kadar güzeldir. (Benzerlik)
ÖRN: Kardeşim kitap okumayı sever, ben ise resim yapmayı seviyorum.
ÖNEMLİ BİLGİ: Bir paragrafta karşılaştırma yapılıp yapılmadığından emin olmak için paragrafı son cümlesine kadar okumalıyız. Çünkü son cümlede kullanılan “en” ifadesi cümleye karşılaştırma katabilir.(Bir paragrafta en varsa her zaman karşılaştırma vardır, UNUTMA!)
ALIŞTIRMALAR
Aşağıdaki cümleleri anlam özelliklerine göre inceleyelim(Benzetme- Karşılaştırma)
Burada kuşların sesi daha güzel duyuluyor.
Bir masal şarkısıdır ellerin.
Mahallenin en yaramaz çocuğuydu küçükken.
Bu yazarın diğer romanı daha eğlencelidir.
Elindeki ekmek taş gibi olmuştu.
Onun sonucu seninkinden daha iyi değil.
Dışarıdaki ayaz bıçak gibi keskindi.
Irmak, annemin yüzü gibi tertemizdi.
12)Cümle Oluşturma
Karışık olarak verilen sözcüklerden anlamlı ve kurallı bir cümle oluşturmamız istenirse:
1)Önce yüklem bulunur ve cümlenin sonuna konur.
2)Varsa açık özne başa yazılır.
3)Kelimelerin anlam özellikleri dikkate alınır.(neden-sonuç, amaç-sonuç)
4)Söz öbekleri(tamlamalar, deyimler, fiilimsi grupları, yardımcı eylemle kurulan birleşik fiiller)
dikkate alınır.
5) “değil “sözcüğü tek başına yüklem olmaz, mutlaka bir ismi ya da fiili olumsuz yapar.
6) Soruda verilenler kelime grubu şeklindeyse önceki kelime grubunun son kelime ile onu takip edecek kelime grubunun ilk kelimesi birbirini tamamlamalıdır.
6)En önemlisi cümle oluşturulduktan sonra cümlenin anlamlı olup olmadığı( bir mesaj verip vermediği) dikkate alınır.
ALIŞTIRMALAR
Aşağıda karışık olarak verilen kelimelerden anlamlı ve kurallı bir cümle oluşturunuz.
ona- layıksa- dönüşür- neye- her şey
( )
değil- gibi- istediğin- evlat- yetiştirdiğin- olur- gibi
( )
paylaşmaktır- tek- mutluluğu- çaresi- tatmanın- onu
( )
Barış- en- en- savaştan- haklı- iyidir- daha
( )
SORU:
- dış pazarda saygın bir yere sahiptir
- dünya pazarlarından gelen talebi
- standartlarda üretilen Türk zeytini ve zeytinyağı
- tarım yöntemleriyle ve uluslar arası
- karşılamak üzere organik
Yukarıdaki sözlerin kurallı ve anlamlı bir cümle oluşturulacak biçimde sıralaması nasıl olur?
13) Cümlenin Konusu
–Cümlenin genelinde üzerinde durulan duygu ya da düşüncedir.
-Söz veya söz öbeklerinden (isim, sıfat tamlamalarından) oluşur.
ÖRN: Bazı yapıtlar vardır; son satırı okurken, son sayfayı kapatırken hatta kitabı kaldırmış olduğunuzda bile sayfaların arasındasınızdır.
Cümlenin Konusu: Kitabın Etkileyiciliği
ÖRN: İnsan, öğretimle sağlanan bilgi aracılığıyla evrene açılabilir.
Cümlenin Konusu:
14) Cümlenin Ana fikri
–Bir cümlede asıl anlatılmak istenen, verilmek istenen mesajdır.
-Cümle şeklindedir.
ÖRN: Gerçek şair; halkının dağlarını, çobanlarını, kuzularını, mahallelerini, acılarını ve sevinçlerini anlatan kişidir.
Ana fikir: Şair milletini anlatan kimsedir.
13) Yakın Anlamlı Cümleler(Anlamca Örtüşen Cümleler)
-Bir anlam değişik biçimde( mecazlı, benzetmeli, sembolik) ifade edilebilir.
İki cümlenin eş ve yakın olması için:
-Aynı mesajı vermesi,
-Aynı unsurları barındırıyor olması gerekir.
ÖRN: Yazar, eserini oluştururken neyin ve kimin anlatıldığından çok, bunların nasıl yansıtıldığı
yazarken konudan/içerikten anlatım/üslup
üzerinde yoğunlaşır.
(Yazar eserini yazarken anlatıma, anlatılanlardan çok önem vermiştir.)
Yakın Anlamlı Cümleler Bulunurken:
1)Mecaz anlamlı ifadeler varsa öncelikle bunlara gerçek anlamlı karşılıklar bulunmalıdır.
2)Cümle vurgusuna dikkat edilmeli.
3)Yüzde yüz çıkarımlar dışında kesinlikle yorum yapılmamalı, var olana karşılık aranmalıdır.
4)Cümlenin anlamına(olumlu-olumsuz) dikkat edilmelidir.
ÖRN: Yalnızca güneşli günlerde yürüyen kişi, amacına ulaşamaz.
(Sadece uygun koşullarda çalışan kişi amacına ulaşamaz.)
AÇIKLAMA: Güneşli gün ve yürümek semboliktir.
Güneşli gün= uygun koşullarda
Yürüyen kişi= çalışan/uğraşan kişi
Ulaşamaz= elde edemez.
ÖRN: Okuru, okumadan önceki halinde bırakan kitap, başarısız bir kitaptır.
(Başarılı bir kitap, okurun düşünce ya da yaşamında bir değişiklik oluşturmalıdır.)
ÖRN: Kendi fikirlerini kabul ettirmek isteyen yazar, çağını aşamaz.
(Geleceğe kalmak isteyen sanatçı, okura yön göstermeye çalışmamalıdır.)
UYARI: Yakın anlamlı cümleler, “Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki cümle ile örtüşmektedir?” şeklinde sorulabilir.
PRATİK BİLGİ: Bu tarz sorularda genellikle verilen cümle ile doğru cevap arasında bazı yakınlıklar bulunur:
-Verilen cümle ile doğru seçenek te kullanılan kelimeler yakın anlamlıdır. Ya da birbirini kapsar.
-Verilen cümlenin sonu ve başı yer değiştirilip kullanılabilir.
14)Karşıt Anlamlı Cümleler( Anlamca Çelişen Cümleler)
–Birbiriyle zıt(karşıt) mesaj içeren cümlelerdir.
ÖRN: Sanatçı, toplumu eğitmeyi amaç edinmelidir.
( Toplumsal konuları işleyen kişi sanatçı olamaz.)
ÖRN: Cep telefonları insanlar arasındaki iletişimi olumsuz etkiliyor.
(Yeni nesil için bulunmaz bir nimettir cep telefonu.)
15) Düşüncenin Yönünü Değiştiren İfadeler
-Olumlu bir durumu olumsuza, olumsuz bir durumu olumluya bağlayan ifadelerdir.
–
“Ama, fakat, lakin, ancak, oysaki, halbuki…” gibi ifadelerdir.
16) Destekleyici ve Açıklayıcı İfadeler
–İletmek istediğimiz düşünceleri destekleyen, açıklayan ifadelerdir.
-“Örneğin, örnek olarak, özellikle, açıkçası, açıklamak gerekirse, yani , başka bir deyişle, başka bir ifadeyle, kısaca, özetle…” gibi ifadelerdir.
17) Geçiş ve Bağlantı İfadeleri
-Olumlu ve olumsuz anlamlar arasında “geçiş yapma, destekleme, örnekler verme, sebep-sonuç, amaç-sonuç, koşul- sonuç ilişkileri kurma, açıklama, özetleme, önem bildirme…” gibi anlamlar katmak için kullanılır.
-“ Ama, fakat, lakin, yalnız, ancak, üstelik, oysa, aynı zamanda, bu nedenle, böylelikle, başka bir deyişle, bunun yanında, bundan dolayı, bununla birlikte, bu yüzden, hatta, bundan böyle, artık,
kısacası, sonuçta, öncelikle, özellikle, çünkü, yoksa, ne var ki , gelgelelim, ne yazık ki, öyleyse, demek ki, o halde…” gibi ifadelerdir.
ÖNEMLİ BİLGİ: Geçiş ve bağlantı kullanmak için iki yargı (sıralı, bağlı cümle) olması gerekir. Geçiş ve bağlantı ifadeleri cümleden çıkarıldığında anlam çok da bozulmaz, en fazla daralır.
ÖNEMLİ BİLGİ: Geçiş ve bağlantı ifadeleri aynı zamanda destekleyici ve açıklayıcı ifadeleri, düşüncenin yönünü değiştiren ifadeleri kapsar, Yani düşüncenin yönünü değiştiren ifadeler, destekleyici ve geliştirici ifadeler aynı zamanda geçiş ve bağlantı ifadeleridir.
Aşağıdaki cümlelerde geçiş ve bağlantı ifadelerini bulalım.
Saatlerdir problemi çözmeye çalışıyorum fakat bir türlü başaramadım.
Son sınavdan da düşük not aldım halbuki çok çalışmıştım.
Hepimiz onun konuşmasını beğeniyor hatta kıskanıyorduk.
Tüm raporları hazırladım üstelik hepsini gönderdim.
Hayat beni yordu bundan böyle hiçbir şeyi kafama takmayacağım.
Gezi iptal olmuş oysa ne kadar çok heveslenmiştim.
Sizi yanımda görmek isterdim sonuçta en yakın arkadaşlarımsınız.
Çarşıya çıkmam gerekiyor yalnız önce işlerimi halletmeliyim.
Mucitler genellikle meraklı insanlardır demek ki merak zekamızı kullanmamızı sağlıyor.
Geç kalmadan fırına gittim ne yazık ki hiç ekmek kalmamış.
18) Atasözleri.
–Atalarımızdan kalmış, onların tecrübelerini bizi aktaran kısa, özlü, kalıplaşmış sözlerdir.
–Kalıplaştığı için hiçbir kelimesi değiştirilemez, yerine eş anlamlılara dahi olsa getirilemez(Getirilirse anlatım bozukluğu olur, UNUTMA!)
–Kim tarafından söylendiği bilinmez.(Bilinseydi zaten genel bir kavram olan “ata” kullanılmazdı.….nın sözü derdik.)
–Yol gösterici, öğüt vericidir.
–Geneldir yani tüm zamanları kapsar, bütün insanlara yol gösterir.(Deyimler sadece o anı özetler, sadece deyimi kullanan kişiyle alakalıydı, UNUTMA!)
-Genellikle geniş zaman eki(-r/-mez) ya da emir kipi ile biterler.
-Genellikle mecaz anlamlıdırlar.(Atasözlerinde kullanılan bitki, hayvan, nesne semboliktir, mecazdır.)
ÖRN: Güneş balçıkla sıvanmaz.
Güneş=Gerçekler
Balçık(çamur)= yalanlar
Sıvanmaz=saklanamaz, gizlenemez.
ÖRN: Mum dibine ışık vermez.
Mum=Bilgi sahibi insan
Dibine=Yakınındaki kişilere
Işık=Bilgi
–Az da olsa bazı atasözleri doğrudan insana mesaj verir, gerçek anlamlıdır.(İçinde hayvan, bitki, nesne yani öznesi ve diğer ögeleri insan dışı unsur olmayan atasözleri gerçek anlamlıdır.)
ÖRN: İyilik yapan, iyilik bulur.
ÖRN: Dost bin ise azdır, düşman bir ise çoktur.
–Bazı atasözleri anlamca aynı doğrultudadır.
ÖRN: Körle yatan, şaşı kalkar.
Üzüm üzüme baka baka kararır.
Kır atın yanında duran ya huyundan ya suyundan
ÖRN: Bir elin nesi var, iki elin sesi var.
Yalnız taş duvar olmaz.
Birlikten kuvvet doğar.
ÖRN: Yazın çalan kışın oynar.
Yazın gölge hoş, kışın çuval boş
–Bazı atasözleri anlam olarak çelişir.
ÖRN: İyi insan sözünün üstüne gelir.
İti an, çomağı hazırla.
ÖRN: Azıcık aşım, ağrısız başım.
Fazla mal göz çıkarmaz.
ÖRN: Öfke baldan tatlıdır.
Öfke ile kalkan, zararla oturur.
ÖRN: Kurunun yanında yaş da yanar.
Her koyun kendi bacağından asılır.
ÖRN: İyilik eden iyilik bulur.
Besle kargayı oysun gözünü.
19) Özdeyiş(Vecize)
-Söyleyeni bilinen genellikle topluma mal olmuş kişiler(bilim adamı, filozof, devlet adamı, sanatçı…) tarafından söylenen kısa ve özlü sözlerdir.
-Evrensel ya da ulusal mesajlar.
ÖRN: Bilimden gidilmeyen yolu karanlıktır( Hacı Bektaşi Veli)
ÖRN: Kitapsız yaşamak; kör, sağır, dilsiz yaşamaktır.(Seneca)
ÖRN: Cahil kişi gülün güzelliğini görmez, gider dikenine takılır.(Mevlana)
ÖRN: Ben bilmediğimi bildiğim için öteki insanlardan akıllıyım.(Sokrates)
ÖRN: Bir iş yapmak için neden yarını bekliyorsun? Bugün de dünün bir yarını değil midir?(Ömer HAYYAM)
ÖRN: İki günü eşit olan ziyandadır.(Hz. Muhammed)
ÖRN. Sanatsız kalan bir milletin hayat damarlarından biri kopmuş demektir.(M.Kemal ATATÜRK)
ÖNEMLİ BİLGİ: Atasözleri ve özdeyişler arsındaki en önemli fark özdeyişlerin kim tarafından söylendiğinin biliniyor olmasıdır.(Atasözlerinin kim tarafından söylendiği bilinmez.)
Aşağıdaki atasözlerinin anlamlarını tahmin edelim.
Ağaç yaprağıyla gürler.
Abanın kadri yağmurda bilinir.
Yuvarlanan taş yosun tutmaz.
Danışan dağları aşmış, danışmayan yolda kalmış.
Evdeki hesap çarşıya uymaz.
Emeksiz yemek olmaz.
İş bilenin, kılıç kuşananın.
Boş çuval dik durmaz.
İki baş bir kazanda kaynamaz.
İki karpuz bir koltuğa sığmaz.
Dostun attığı taş baş yarmaz.
Çivi çıkar ama yeri kalır.
Dost başa bakar, düşman ayağa.
Anlayana sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az.
Meyve veren ağacı taşlarlar.
Ağır kazan geç kaynar.
Bal tutan parmağını yalar.
Aklına geleni işleme, her ağacı taşlama.