CÜMLEDE ANLAM KONU ÖZETİ VE ETKİNLİKLER
SEBEP (NEDEN) – SONUÇ CÜMLELERİ
Bir eylemin hangi gerekçeyle gerçekleştiğini veya gerçekleşmediğini belirten cümlelerdir.
Not: Cümlenin yüklemine ‘’Niçin?’’ sorusu sorulduğunda cevapsız kalmaz.
Örnek: Yere düştüğü için ağlıyordu.
Örnek: Malzeme yetersizliğinden okul inşaatı tamamlanamadı.
AMAÇ – SONUÇ CÜMLELERİ
Eylemin hangi gaye ile yapıldığını belirten cümlelerdir.
Not: Bu tür cümleler ‘’Hangi amaçla?’’ sorusuna yanıt verir.
Örnek: İyi bir liseye yerleşmek için sınava çalışıyor.
Örnek: Zayıflamak maksadıyla yürüyüşe çıkıyor.
KOŞUL (ŞART) CÜMLELERİ
Eylemin gerçekleşip gerçekleşmemesinin şarta bağlandığı cümlelerdir.
Not: Bu tür cümlelerde genellikle ‘’-se,-sa’’ şart kipi veya bu anlamı katan bir ek kullanılır.
Örnek: İstediği bölümü kazanırsa ona bilgisayar alacağım.
Örnek: Defterimi veririm ama erken getirirse.
ETKİNLİK
| Aşağıda verilen cümlelerin taşıdığı anlam özelliklerini karşılarındaki uygun kutucuğa işaretleyiniz. | Sebep Sonuç | Amaç
Sonuç |
Koşul
Sonuç |
| Patron ararsa dükkânda olmadığımı söyleyin. | |||
| Geç uyandığı için işe yetişememiş. | |||
| Başarılı olmak için çok çalışıyor. | |||
| Sağlam bir kalem olma gayesiyle yazıyordu. | |||
| Hızlı hareket edemediğinden yakalanmıştı. | |||
| Bilgisayarımı veririm ancak bozmamalısın. |
NESNEL YARGI
Kişiden kişiye değişmeyen, doğruluğu veya yanlışlığı kanıtlanabilen yargılardır.
Örnek: Sınıfta 23 öğrenci var.
Örnek: Türkiye Kuzey Yarım Küre’de yer alır.
ÖZNEL YARGI
Kişiden kişiye değişebilen, doğruluğu veya yanlışlığı kanıtlanamayan yargılardır.
Örnek: En güzel meyve muzdur.
Örnek: Yeşil, çok hoş bir renktir.
Not: Çoktan seçmeli sorularda kanıtlanabilirlik açısından ibaresini görürseniz aklınıza nesnel ve öznel yargı gelsin zira kanıtlayabildiğimiz nesnel kanıtlayamadığımız öznel yargıdır.
ETKİNLİK
Aşağıda verilen cümleleri kanıtlanabilirlik açısından inceleyiniz.
-Eser 1920’lerin Avrupa’sını ele almaktadır. (…………….)
-Okul müdürümüz babacan tavırlar sergilerdi. (…………….)
-Öğrencilerin en çok zorlandıkları ders matematiktir.(………………)
-Özgün tarzıyla dinleyenleri büyülemeyi başardı. (………………)
-Araç saatte 320 kilometreyi aşıyor. (………………)
-Cebindeki bilyelerin tamamı beyaz renkteydi. (………………)
İÇERİK ( KONU ) CÜMLELERİ
Sanatçının ele aldığı duygu ve düşünceleri ifade eden cümlelerdir.
Not: Eserde geçen konu ne?
Eser neyi anlatıyor?
Gibi soruların cevabı niteliğindedir.
Örnek: Hikâyesinde Ege kıyılarında geçen denizci anılarını anlatmış.
Örnek: Son şiirinde geçim sıkıntılarını dile getirmiştir.
ÜSLUP CÜMLELERİ
Üslup anlatım özelliğidir.
Nasıl aktarmış?
Sorusunun karşılığıdır.
Örnek: Ağdalı cümleleri ile esere gizem katmış.
Örnek: Yazdığı ilk romanı bir çırpıda biten nitelikteydi.
ETKİNLİK
| Aşağıda verilen cümleleri anlam özelliklerine uygun kutucuğa işaretleyiniz. | İçerik
Cümlesi |
Üslup
Cümlesi |
| Eserinde toplumsal esintiler net bir şekilde hissediliyor. | ||
| Cahit SITKI ölüm korkusunu sıklıkla işlemiştir. | ||
| Sembolik bir dil kullanan şair, anlaşılabilmeyi zorlaştırmıştır. | ||
| Açık ve duru ifadelere yer verdiği için her okuyucu tarafından aynı şekilde anlaşılmıştır. | ||
| Sanatçı özgün tarzıyla dikkatleri üzerine çekmeyi başarmıştır. | ||
| Sosyolojik bulgular üzerine çalışmayı tercih etmişti. |
DOĞRUDAN ANLATIM
Alıntı yapılan sözün değişikliğe uğratılmadan aktarıldığı cümlelerdir.
Not: Genellikle dedi, der veya diyor ibareleri kullanılır.
Örnek: ‘’ Şüphesiz ki Antalya Türkiye’nin en güzel şehridir.’’ dedi.
DOLAYLI ANLATIM
Alıntı yapılan sözün değişikliğe uğratılarak aktarıldığı cümlelerdir.
Not: Genellikle söyledi, ifade etti, belirtti gibi ibareler kullanılır.
Örnek: Antalya’nın Türkiye’nin en güzel şehri olduğunu söyledi.
ETKİNLİK
Atatürk’e ait bir sözü doğrudan ve dolaylı anlatıma örnek olabilecek şekilde cümle içinde kullanınız.
Doğrudan anlatım
Örnek:……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Dolaylı anlatım
Örnek:……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
KARŞILAŞTIRMA CÜMLELERİ
En az iki varlığın ortak veya farklı yönlerinin ifade edildiği cümlelerdir.
Örnek: Yaz mevsimi kışa göre daha sıcaktır.
Örnek: Sınıfın en düzenli öğrencisi Remziye’dir.
ELEŞTİRİ CÜMLELERİ
Herhangi bir şeyin olumlu veya olumsuz yönlerinin dile getirilmesidir.
NOT:Eleştirme eylemi bir değerlendirmedir. Eleştiri denince akla genellikle olumsuz yönleri ifade etmek gelir fakat eleştiri olumsuz olduğu gibi olumlu da olabilir.
Örnek: Telaffuzu zor olan kelimeleri sıklıkla kullanması eserin akıcılığını bozmuştu.
Örnek: Sanatçı eserinde sözcüklerle adeta dans etmişti.
ÖRTÜLÜ ANLAM
Cümlede açık olarak bulunmayıp bazı ifadelerle anlatılmaya çalışılan anlama denir.
Örnek: Bugün de okula gelmemiş. (Daha önce de okula gelmediği anlamını taşımaktadır.)
Örnek: Ödevlerini yine yapmamış. ( Ödevlerini önceki süreçte de yapmamış.)
TANIM CÜMLELERİ
Herhangi bir varlığın ya da kavramın ne olduğunu anlatan cümlelerdir.
Not: ‘’Nedir?’’ sorusunun karşılığıdır.
Örnek: Kalem, yazı yazmaya yarayan araçtır.
Örnek: Cesaret, en kötü sonucu göze almaktır.
AŞAMALI DURUM BİLDİREN CÜMLELER
Aşamalı durum bildiren cümleler zamanla olumlu veya olumsuz bir duruma doğru ilerlemeyi ifade eder.
Not: Gitgide, iyiden iyiye, gittikçe, her geçen gün, zamanla gibi ibareler kullanılır.
Örnek: Annesinin durumu her geçen gün daha kötüye gidiyordu.
Örnek: Gittikçe gelişim gösteriyordu.
DÜŞÜNCENİN YÖNÜNÜ DEĞİŞTİREN İFADELER
Cümlenin gidişatı olumluyken olumsuza ya da olumsuzken olumluya doğru çeviren ifadelerdir.
Not: Ama, fakat, lâkin, ne var ki, hâlbuki, yalnız, ancak, oysa gibi ifadeler düşüncenin yönünü değiştirmektedir.
Örnek: Çok çalışıyor ama istediği seviyeye ulaşamıyordu.
Örnek: Zeki bir öğrenci ancak düzenli çalışmıyor.
İHTİMÂL (OLASILIK) CÜMLELERİ
Kesin bir sonuca bağlanmayan olabilir de olmayabilir de dediğimiz ifadelerdir.
Örnek: Önümüzdeki yıl yapılacak olan sınavdan yüksek not alabilirim.
Örnek: Hava çok soğuk, yarın kar yağabilir.
VARSAYIM CÜMLELERİ
Gerçekte gerçekleşmemesine rağmen gerçekleşmiş gibi düşünülüp ifade edilmesidir.
Not:Diyelim ki, varsayalım, tut ki, gibi ibareler varsayım cümlelerinde sıklıkla kullanılır.
Örnek: Tut ki yarın maçı kazandınız.
Örnek: Diyelim ki mülakatı geçtin.
ÖN YARGI CÜMLELERİ
Kişi veya durum hakkında görünenlere dayanarak olumlu veya olumsuz tavır sergilemektir.
Not: Ön yargı denince akla olumsuz ön görüler gelse de ön yargı olumlu da olabilir.
Not: Ön yargı bildiren cümleler kesin bir edayla söylenir.
Örnek: Göreceksiniz yarın maçı kaybedeceğiz.
Örnek: Kurum inşaatını zamanında bitirecekler.
ÖNERİ CÜMLESİ
Bir problemi çözmek, bir konu ile ilgili eksikleri veya yanlışları düzeltmek adına ortaya konulan düşüncedir.
Örnek: Okulun bahçesine sıcak asfalt dökmelisiniz.
Örnek: Kitap için koyu renkler kullansan daha iyi olur.
TASARI CÜMLELERİ
Kişinin ileri dönük düşündüğü, planladığı şeyleri ifade eden cümlelerdir.
Örnek: Kitabımı görsellerle desteklemeyi düşünüyorum.
Örnek: Avrupa turnesine katılmayı planlıyorum.
PİŞMANLIK BİLDİREN CÜMLELER
Kişinin önceden yapmış olduğu işten veya almış olduğu karardan dolayı duyduğu üzüntüyü dile getirdiği cümlelerdir.
Örnek: Başarısız olacağımı bilseydim, daha fazla çalışırdım.
Örnek: Keşke planlı bir biçimde yaşasaydım.
YAKINMA BİLDİREN CÜMLELER
Olumsuz bir durumdan şikâyet etmek, huzursuz olmak ve bu durumu dile getirmektir.
Not: Yakınma, şikâyet edilen kişiye direkt olarak söylenmeyip çevreye veya başka birine iletilir.
Örnek: Bir de odasını toplasa!
Örnek: Dikkatli olmasını çok söylesem de nafile!
SİTEM BİLDİREN CÜMLELER
Bir kimsenin yapmış olduğu davranıştan dolayı duyulan üzüntünün veya kırgınlığın kişiye direkt olarak iletilmesidir.
Örnek: Düğününe beni çağırmamışsın.
Örnek: Buralara kadar gelip yanıma uğramamışsın.
AZIMSAMA CÜMLELERİ
İnsan dışında bir varlığın umulandan az bulunduğunu belirten cümlelerdir.
Örnek: Bu maaşla kira bile ödenmez.
Örnek: Bu kadar sıra ve masayla sınıf oluşturulmaz.
KÜÇÜMSEME CÜMLELERİ
Kişiye yönelik aşağılama, yetersiz görme yani kısacası küçük görme cümleleridir.
Örnek: Bu boyuyla onu yenebileceğini düşünüyor.
Örnek: Üniversiteyi kazanabileceğini mi sanıyorsun?
ETKİNLİK
| Tanım Eleştiri İhtimal Ön Yargı Öneri Varsayım
Pişmanlık Sitem Yakınma Aşamalı Durum Azımsama Küçümseme |
Aşağıdaki cümlelerin anlam özelliklerine dikkat ederek uygun ifadeyi boşluklara yazınız.
1- Göreceksiniz arabayı düzgün süremeyecek. (…………………………)
2- Sınıfı açık renge boyamalısınız. (…………………………)
3- Hoş esen bir rüzgârdır ilham. (…………………………)
4- Tut ki yarın seninle tiyatroya gittik. (…………………………)
5- Yarın ki sınavdan yüksek not alabilir. (…………………………)
6- Keşke zamanında lise diplomamı alsaydım. (…………………………)
7- Evi bir gün temizlese şaşardım zaten! (…………………………)
8- Eser konu itibariyle iyi olsa da üslup açısından yetersizdi. (…………………………)
9- Yeter artık, ders çalıştıktan sonra odanı topla lütfen! (…………………………)
10- Giderek okuma düzeyi artıyordu. (…………………………)
11- Bu fiziğiyle mankenlik ajansına başvuracakmış. (…………………………)
12- Bu kadarcık malzemeyle pasta mı yapacaksın? (…………………………)