Ünite 1- Uluslararası İşletmeciliğe Giriş
Uluslararası ticaret (dış ticaret): Bir işletmenin ürün ve hizmetlerinin ithalat ve ihracatıyla meşgül olduğunda gerçekleşir.
Uluslararası yatırım: Bir işletmenin ana ülkesinin dışında işletmecilik faaliyetinin yürütmek amacıyla kaynak transfer etmesi
Ulusal ve uluslararası işletme yöneticiler arasındaki farklar: Uluslar arası işletme yöneticisinin daha fazla risk, belirsizlik ve güçlüklerle karşı karşıya olmasıdır. Bu riskler politik, ekonomik, hukuki, çevredeki değişik para piyasaları ve döviz kuru
-Kültür: Ev sahibi ülke kültürünce belirlenen görgü, gelenek, değer ve normlar çerçevesinde hareket etmelidir
-Finansal ortam: Farklı para birimleri ve farklı devlet yasaları
-Hukuki çevre: Kanun tüzük ve yönetmeliklerden oluşan hukuki çevrenin ülkeden ülkeye farklılık göstermesi
-Tüketici tercihleri: Ev sahibi ülke tüketicisine faydalı olmak için global standart ürünlerde bile değişiklik yapmak
Uluslararası işletmeciliği önemli kılan etkenler:
-Teknoloji: Çağdaş yönetim, pazarlama, üretim, lojistik gibi her konuda kullanılır.
-Rekabet: Uluslararası işletmeciliğin önemini daha da arttırmıştır.
-Standardizasyon: Dünya pazarlarında genellikle geçerli olan norm ve uygulamaların benimsenmesidir. Tüketici zevk tercih ve çıkarları, pazar modellerindeki ulusal ve bölgesel farklılıklar teknoloji, iletişim, ulaşım ve reklamcılık alanındaki ilerlemeler standardizasyona geçişte sorunları azalmıştır.
İş çevresi iç ve dış olarak ikiye ayrılır.
İç çevre: Şirketin misyonu örgüt yapısı, işe alma politikası, tedarikçi firmalar ile ilişkiler.
Dış çevre: örn: sağlık ve güvenlik yasalarındaki ticaret politikaları
–Uluslararası işletmeciliğin politik etkisi: Çin’in dünya ticaret örgütüne girmek için kapitalizmi karşı tavrını yumuşatması, ticaret ve yatırım politikalarını liberalleştirmesi, devlet işletmelerin küçük bir kısmını özelleştirmesi
–Ekonomik entegrasyon ve globalleşme: Globalleşme dünya pazarlarındaki mal ve hizmet üretiminin birbirine bağlı(entegre)
Uluslararası İşletmeciliğin Tarihsel Gelişimi
–Ticaret Dönemi (1500-1850): Dış ülkelerden satın aldıkları malları Avrupa’ya göndererek büyük karlar sağladığı dönemdir. İpek baharat, kıymetli metallerin ticareti yapılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu Fransızlara tanıdığı kapitülasyonlar bu dönemde olmuştur. Bu dönemde bankacılık önemli ve zorunlu bir faaliyet haline gelmiştir.
–Sömürgecilik Dönemi (1850-1914): Sanayi devrimi sonucunda büyük işletmeler kurulmuştur. Tarım ve madencilik faaliyetlerine önem verilmiştir. Dupont silah fabrikasının Kanadalı iki barut fabrikasını satın almıştır.
–Ayrıcalıklar Dönemi (1914-1945): Otomobil sektöründe dış ülkelere yapılan yatırımlar önem kazanmıştır. İlk modern uluslar arası işletme olan Unilever kurulmuştur. 1929 Ekonomik buhranının ABD ve Avrupa’nın diğer ülkelerdeki gücünü azaltmıştır. Dünya savaşı sonrasında çeşitli bölgeler işgal edilmiştir.
–Uluslararası Dönemi (1945’ten günümüze kadar): 1945-1970 global genişleme dönemidir. 1950-1960 ABD dünyaya açılmaya başlamış. 1970 kaynak ve enerji konusunda daha etkili ve tedbirli davranan Avrupa ve Japon işletmeleri, ABD işletmelerine karşı üstünlük sağlanmıştır. 1980 ler de teknoloji transferleri artmıştır. Aynı yıllarda uluslararası işletme yöneticileri kültürel farklılıkları daha fazla dikkate alarak faaliyette bulunmaya başlamışlardır.
Ünite 2- Ülke Dışı Faaliyetler
Uluslararası işletmeleri ülke dışında faaliyet göstermeye iten nedenler: Ülke dışında fırsatlar doğması, kar yönünden ülke içinde tıkanıklık, ülkelerin himayecilikten uzaklaşması, ticaret engellerinin kaldırılması, ülkelerin politik düşüncelerinin değişmesi ve yabancı sermayenin teşvik edilmesi. Ülke içinde işletmelerin aşırı büyümeleri, sermaye birikimi, teknolojik gelişim, üretim faktörü fiyatlarının ülkeden ülkeye değişmesi
Ülke Dışı Faaliyet Türleri:
1.İhracat: Ülke dışı faaliyetlerin en eski, en kolay ve en çok tercih edilenidir. Riski en düşük olandır. İşletmenin yönetim yapısında büyük değişikliklere ihtiyaç göstermez, dış pazarların daha iyi tanınmasını sağlar.
-Dolaylı ihracat: Aracılar vasıtasıyla ya da başka bir yerli imalatçıya satarak yabancı firmalara satması. Özel bir uzmanlık gerektirmez. Doğrudan ihracattan daha kolaydır.
-Doğrudan ihracat: Doğrudan yabancı firmalara satmasıdır. Önemli ticaret engellerinin bulunamadığı durumlarda firmanın tercihidir. Daha düşük maliyetlidir. Özel bir uzmanlık gerektirmeyen ihracat türü.
2.Doğrudan yabancı yatırım: Firmanın kendi geleceğini ve ev sahibi ülkenin geleceğine olan taahhüdünü gösterir. Ticaret engellerinin firmanın doğrudan ihracat vasıtasıyla karşılaştırmalı üstünlüğünden çıkar sağlaması. Özellikle petrol ve diğer maden üretim şirketleri gibi doğal kaynak tabanlı işletmelere uygundur.
3.Ortaklıklar: Ortak işletme kurma nedenleri: Sermaye ile ilgili riskler, sermaye ihtiyacı, başarı faktörü ihtiyacı (başarılı dağıtım ağı, yetişmiş üst ve orta basamak yönetici gibi), politik baskılar, ev sahibi hükümetiyle iyi ilişkiler kurma ihtiyacı
Ortak işletme kurarken mülkiyet stratejisine etki eden faktörler: Faaliyet gösterecek ülkenin ekonomik durumu, ülkenin tutumu, yerel işletmenin seçimi, üst yönetimin düşüncesi
Yerel Ortak Bulma zorluğu: Yerel ortağın geçmişteki çalışma sisteminin yetersizliği, yerel ortaklara olan güven azlığı, uluslararası işletme ile yerel işletmenin çıkarları arasındaki çelişki, serbestçe hareket etme yeteneği kazanma
Ortaklık Türleri:
–Lisans antlaşması: Lisans veren (Lisansör) ve lisans alan (lisansiye) iki firmayı kapsayan yabancı pazara giriş yöntemidir
-Royalte: (İşletme Payı) Satılan her ürün için lisansiye firmanın lisansör firmaya ödediği bedeldir.
-Entellektüel varlık: Firmanın zaman ve ar-ge fonu harcayarak geliştirdiği fiziksel olmayan (know-how, marka adları, patent)
-Franchising: Marka adı, pazarlama tekniği kullanma izni verme. Standart eğitim programları, pazarlama ve yönetim teknikleri, logistik destek gibi destek hizmetleri vermeyi taahhüt eder.
-Joint Venture (J.V): Yabancı bir işletmenin yerli bir işletme ile ortak olarak yeni bir işletme kurmasıdır. Ev sahibi ülkelerde %100 mülkiyete izin verilmemesi nedeni ile J.V. ler bir pazara girmenin tek yolu olmaktadır.
-Yönetim Sözleşmesi: Firmanın yönetsel uzmanlığından ve yönetim personelinin bir kısmından yararlanmayı olanaklı kılan ortaklık türüdür. Yönetim sözleşmeleri 3-5 yıllık süreler için hazırlanır.
Ünite 3- Uluslararası İşletmelerde Örgüt Yapıları
Temel Örgüt Yapıları (Geleneksel örgüt yapıları)
1.Başlangıç bölüm yapısı: Firmalara uluslar arası pazar ilk girişte ya yan kuruluş ya da yöresel ürün ve hizmetlerin ihracatı
2.Uluslararası bölüm yapısı: İşletmelerin uluslararası faaliyetleri büyüme devam ederse tüm uluslararası faaliyetleri yürüten firmalar uluslararası bölüm yapısında gruplandırılır.
3.Global yapı düzenlemeleri (Global Ürün Bölümü): Ülkedeki bölümlere ürün grupları için dünya çapında sorumluluk verir. Ürün bölümünde sorumlu yönetici ürün hattında global tabanlı yetkiye ve fonksiyonel desteğe sahiptir. Merkez bütçeyi kontrol edebilir, bazı kararları destekleyebilir.
-Global Bölge Bölümü: Faaliyetler ürün tabanlı değil coğrafi alan tabanlıdır. Global bölüm yöneticileri kendilerine verilen coğrafik alandaki tüm işletme faaliyetlerininden sorumludur.
-Global Fonksiyonel Bölüm: Temel olarak fonksiyonel ikinci olarak ürünsel faaliyetleri düzenler. Bu yapı petrol ve madencilik sektöründe uygulanamaz. Üretim süreçleri, sıkı merkezi kontrol ve koordinasyon gerektiren firmalarla ürünlerini ve hammaddelerini bir coğrafi bölgeden diğerine taşıyan firmalar için geçerlidir.
4.Karma Örgüt Yapıları: Uluslararası işletme coğrafik ve ürün hattını matriks yapıyı kullanarak koordine eder. Örgüt ihtiyaçlarını en iyi biçimde karşılayacak, özel tasarım türünün oluşturulmasına olanak sağlar.
Geleneksel olmayan örgütsel yaklaşımlar: Şirket birleşmeleri ve ele geçirmeler, ortak girişimcilik. Keiretsu (birbiriyle yakın işbirliği ve çalışma içinde olan büyük ve dikey olarak birleşme şirketler topluluğu)
-Asya ve Batı firmalarının farklılıkları: Temel değerler, yönetim şekli, örgüt, eylem
Yan Şirket Yönetim Kurulu: Uluslararası işletmelerin faaliyet alanının karmaşık olması ve hızlı karar alma zorunluluğu. Görevleri şunlardır: yerel yönetime tavsiyede bulunmak, ünitelere yerel şartlara alışmalarına yardım etmek, stratejik planlara yardım etmek
Uluslararası İşletmelerin Örgütsel Özellikleri:
1.Biçimsellik: Karar alma, iletişim ve kontrolde tanımlanmış yapı ve sistemlerin kullanılması
–Objektif biçimsellik: Örgütsel yapı, iş tanımları, iş kuralları, iş akışı şeması ve programı
-Subjektif biçimsellik: İşlerin yaptırılmasında belirlenmiş amaçlar.
2.Uzmanlık: Kişilerin özel ve tanımlanmış görevleri.
-Yatay uzmanlık: Kişilere belli işlevleri yerine getirebilmeleri için verilmiş işler
-Dikey uzmanlık: Kişilerin performanstan hep beraber sorumlu oldukları grup ve bölümlere verilen işler
3.Merkezleşme: Önemli kararların üst yönetim tarafından alınması
Ünite 4- Uluslararası İşletmelerde İnsan Kaynakları Yönetimi
Yerel ve uluslararası insan kaynakları arasında beş önemli fark vardır: Vergilendirme, çoklu ücret değerleri, personel yaşamı, göç eden nüfus, dışsal etkene maruz kalma
Uluslararası işletmelerde insan kaynakları süreci: İşe alma, eğitim ve geliştirme, performans değerleme, ücret yönetimi, işçi işveren ilişkisi
Uluslararası işletmede insan kaynağı sağlama politikaları
- Etnosentrizm: Ana ülkeden yönetici- Uluslararası işletmelerin gelişmelerinde ilk kullandıkları kadrolama politikası. Yönetici maliyetleri yüksektir. Ülkeye alışması için artı ödeme yapan kadrolama
- Polisentrizm: Ev sahibi uyruklu yönetici – orta ve alt düzey
- Geosentrizm: Ana ve ev sahibi dışında 3.ülkeden yönetici
Üçüncü bir ülkeden gelerek ana ülkede çalışanlara İnpatriate denir
- Regiosentrizm: Birincisi Coğrafik bölge (Ortadoğu), ikincisi ekonomik bölge (Avrupa birliği) – daha uzun vadeli görev için daha az artı ödeme yapan kadroloma politikası
Uluslararası İşletmelerde Temel İnsan Kaynakları Yönetimi Fonksiyonları
1.İşe Alma: Personel seçiminden önce iş için gerekli asıl beceri tanımlanmalıdır. Ülke dışı personel seçiminde testler kullanılmaktadır. Bu en çok tercih edilen görüşme yöntemidir.
-Ülke dışı görevlendirmede başarıyı sağlayan unsurlar: Kişisel uyum, diğerine uyum, algılama kabiliyeti, kültürel zorluklar
-Başka ülkelerde görev yapan yöneticilerin başarısızlıklarının sebepleri: Kariyer engeli, kültürel çatışma ve kültürlerarası eğitim eksikliği, teknik uzmanlık üzerinde fazla yoğunlaşmak, sorunlu çalışanlardan kurtulma eğitimi, ailevi sorunlar
-Geri dönüşlerdeki zorluklar: Yurtdışında edindikleri yeteneklere saygı duyulmaması, güç kaybı, eve dönüşlerin iyi planlanmaması, ters kültür şoku.
- Eğitim ve Geliştirme
-Eğitim: Belirli bir işle ilgili yetenek ve becerileri artırmak
-Geliştirme: Yöneticileri yeni görevlere veya üst düzey pozisyonlara hazırlamak
-Ülke dışı görevli yöneticilere verile eğitimler: Kültürel, dil ve uyum
- Performans Değerleme: Belirlenen koşullara göre bir işin yerine getirilme düzeyi
4.Ücret yönetimi: Farklı ekonomik koşulların ve farklı ulusal ödeme uygulamalarının nasıl uyumlaştırılacağı, ülke dışında görevli yöneticilerin nasıl ücretlendirileceği