Hukuk sistemleri

Hukuk sistemlerini kabaca dört alt başlıkta kü­melendirme eğilimi vardır:

1. Kıta Avrupası Huku­ku,
2. Anglo-Amerikan Hukuku,
3. Sosyalist Hukuk
4. İslam Hukuku…

Kıta Avrupası Hukuku’nu karakterize eden temel özellik onun Roma Hukuku’na dayanıyor olmasıdır. Hukuk tarihi açısın­dan Roma Hukuku, Roma şehrinin kuruluş tarihi olarak kabul edilen MÖ 753 yılından, Doğu Ro­ma İmparatoru Iustinianus’un M.S 565 yılında ölümüne kadar geçen zaman içinde Roma’da ve egemenliği altındaki Akdenizi çevreleyen top­raklarda uygulanmış olan hukuktur. Roma Hukuku’nun kavramsal yapısını anlayabilmek için başvurulabilecek kaynak Institutiones’lerdir. Roma’da hukuk okullarında, hukuk eğitimine giriş amacıyla hazırlanmış Institutiones’lerden günü­müze intikal etmiş olan büyük hukukçu Gaius’unki, Corpus Iuris CiviliSte yer alan InstitutioneSlere de kaynaklık etmiştir. Roma Hukuku’nun Almanya’da geçerli olduğu bölgenin ve zamanın gereklerine göre düzenlenmiş hali olarak Pandekt Hukuku, Cermen Hukukuyla harmanlanmış bir hukuktu. Böylece Pandekt Hukuku, bir yan­dan Almanya’da Roma Hukukunun benimsen­mesi, öte yandan Roma Hukukunun Cermenleşmesi gibi iki işlevli bir süreci ifade eder oldu. Kı­ta Avrupası hukuk sisteminden farklı olarak İngi­liz Hukuku genel kavramlara ve bağlantılı olduk­ları yasalara değil, örnek olay gruplarına ve bun­ların konu edinildiği yargı kararlarına dayalıdır. Bir Avrupalı için hukuk deyince zihninde canla­nan imge yasa ve yasama etkinliği iken, bir İngi­liz için bu yargılama etkinliğidir. Amerikan Hukuku’nda da İngiliz Hukuku’nda da önceki ör­nek kararların sonrakiler için bağlayıcı olması il­kesi geçerlidir. Gerek eski sosyalist, gerekse ha­len sosyalist olan ülkeler anayasalarında sosya­list hukuk başlıca üç temel ilkeye dayandırılmış­tır:

• Sosyalist demokrasi,
• sosyalist yasallık,
• de­mokratik merkeziyetçilik.

Adli yargı, idari yargı ve anayasa yargısı,

Adli yargı olağan ve genel yargı koludur. Adli yargıda mahkemeler üç derecelidir:

• ilk derece mahkemeleri,
• bölge adliye mahkemeleri ve
• Yar­gıtay.

İlk derece mahkemeleri hukuk mahkeme­leri ve ceza mahkemeleri olarak ikiye ayrılır. İlk derece hukuk mahkemeleri, genel mahkemeler ve özel mahkemeler olarak ikiye ayrılır.

Genel hukuk mahkemeleri;

• sulh hukuk ve
• asliye hukuk

mahkemeleri, özel hukuk mahkemeleri;

• asliye ticaret mahkemesi,
• aile mahkemesi,
• tüketici mah­kemesi,
• icra mahkemesi,
• iş mahkemesi,
• fikri ve sınai haklar hukuk mahkemesi,
• denizcilik ihtisas mahkemesi ve
• kadastro mahkemesidir.

İlk dere­ce ceza mahkemeleri

• sulh ceza,
• asliye ceza ve
• ağır ceza

mahkemeleridir.Özel ceza mahkeme­leri ise;

• çocuk mahkemesi,
• trafik mahkemesi,
• fik­ri ve sınai haklar ceza mahkemesidir.

>Bölge adli­ye mahkemeleri ilk derece mahkemelerince ve­rilen kararların istinaf incelemesini yapar,

>Yargı­tay ise bölge adliye mahkemelerince ve bazı hal­lerde ilk derece mahkemelerince verilen kararla­rın temyiz incelemesini yapar.

İdari yargı kolu da üç derecelidir:

• İlk derece mah­kemeler,
• idare mahkemeleri ve
• vergi mahkeme­leridir.

İkinci derece mahkemeler bölge idare mahkemeleridir. İdari yargıdaki en üst mahkeme ise Danıştaydır.

> Bölge idare mahkemeleri, ilk de­rece idare mahkemeleri ve vergi mahkemelerin­ce tek hâkimle verilen kararlara karşı başvurulan itirazları inceler.

> Danıştay ise, idare mahkemele­ri ve bölge idare mahkemelerince verilen hüküm ve diğer kararların temyiz incelemesini yapar. Danıştay, aynı zamanda, kanun tasarıları, kamu hizmetlerinin yürütülmesine ilişkin imtiyaz söz­leşmeleri hakkında görüş bildirmek, tüzük tasa­rılarını incelemek, idari uyuşmazlıkları çözmek ve kanunla gösterilen diğer işleri yapmakla da görevlidir.

Anayasa yargısında görevli mahkeme Anayasa Mahkemesidir. Anayasa mahkemesinin asli göre­vi kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve diğer bazı yasama işlemlerinin Anayasa’ya uy­gunluğunu denetlemektir. Bunun yanında Cumhurbaşkanı veya bakanlar ya da yüksek yargı or­ganlarının üyeleri gibi bazı kişileri, görevleri ile il­gili suçlardan dolayı yüce divan sıfatıyla yargıla­mak; siyasi partilerin kapatılması davaları hakkın­da karar vermek gibi başka görevleri de vardır.

Diğer yargı kolları askerî idari yargı, askerî ceza yargısı ve uyuşmazlık yargısı olarak üçe ayrılabi­lir. Askerî idari yargı, askerî olmayan makamlar­ca tesis edilmiş olsa bile, asker kişileri ilgilendi­ren ve askerî hizmete ilişkin idari işlem ve ey­lemlerden doğan uyuşmazlıkların yargı deneti­mini yapan yargı koludur. Askerî idari yargı tek derecelidir ve bu yargı kolunda Askerî Yüksek İdare Mahkemesince yargılama yapılır. Askerî ceza yargısında, asker kişilerce işlenen as­kerî suçlar ile bunların asker kişiler aleyhine ve­ya askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak iş­ledikleri suçlara ait davalara bakılır. Ancak asker kişilerce işlenmiş olsa dahi, devletin güvenliğine, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar, adli yargı kolunda görevli olan mahkemelerde görülür. Askerî ceza yargısındaki ilk derece mahkemeleri, askerî mahke­meler ve disiplin mahkemeleridir. Askerî mahke­melerin karar ve hükümlerinin temyiz inceleme­si ise Askerî Yargıtay tarafından gerçekleştirilir. Mali yargıda görevli organ ise Sayıştaydır. Sayış­tay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki ka­mu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bü­tün gelir ve giderleri ile mallarını, Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve ayrıca sorum­luların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağla­makla görevlidir.

Uyuşmazlık yargısı ise farklı yargı kolları arasında ortaya çıkan yargı yolu uyuşmazlıklarını gidermek amacıyla teşkil edilen yargı koludur. Adlî, idari ve askerî yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözmekle görevli ve yetkili yüksek yargı merci Uyuşmazlık Mahkeme­sidir. Ancak, diğer yargı mercileri ile Anayasa Mah­kemesi arasındaki görev uyuşmazlıklarında, Ana­yasa Mahkemesinin kararı esas alınır.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi

İnsan Haklarını ve Temel Özgürlükleri Koruma­ya Dair Sözleşme ile güvence altına alınan hak ve özgürlüklerin korunabilmesi için kurulan mah­keme Avrupa İnsan Hakları Mahkemesidir. Avru­pa İnsan Hakları Mahkemesi, sözleşmeci devlet­lerin sayısına eşit sayıda hâkimden oluşmaktadır. Mahkemede görev alan hâkimler, mahkemeye geldikleri devlet adına değil, kendi adlarına katı­lırlar. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin or­ganları Genel Kurul, Komiteler, Daireler ve Bü­yük Dairedir. Sözleşme ve Eki Protokollerin söz­leşmeci devletlerden biri tarafından ihlal edilme­si nedeniyle zarar gören gerçek kişiler, hükümet dışı kuruluşlar ve kişi grupları, Mahkemeye baş­vurabilirler. Kişiler, Mahkemeye ancak iç hukuk yollarını tükettikten sonra başvurabilirler. Mah­keme, inceleme sonucunda Sözleşme veya Eki Protokollerin ihlal edildiği sonucuna varırsa ge­rektiğinde hakkaniyete uygun bir tazminata hük­mederek başvuruda bulunan tarafın zararlarının giderilmesini sağlar.

Hak nedir?

Hak kavramı, özel hukuk alanının temel kavra­mıdır. Hak, “hukuk tarafından tanınan, yararla­nılması hak sahibinin iradesine bırakılan ve ko­runmasını isteme hususunda bireyin yetkili sayıl­dığı menfaatlerdir.”Öğretide objektif hukuk, hu­kukun toplum yaşamını düzenleyen ve Devlet gücü ile yerine getirilen, hukuki yaptırımla kuv­vetlendirilmiş olan kuralların bütününü ifade eden haline denilmektedir. Objektif hukuk, sa­dece “hukuk” sözcüğü ile ifade edilebilir. Öğre­tide subjektif hukuk, objektif hukukun kişilere sağladığı yetkileri ifade eden kısmıdır. Subjektif hukuk için, “hak” sözcüğü kullanılabilir. Hukuk­ta hak sahibi olan varlıklara “kişi (şahıs)” denir. Her hak daima bir hukuk kuralına dayanır. Hu­kuk kurallarının düzenlemekte olduğu ilişkiler çok çeşitli ve birbirinden farklıdır. Bu nedenle hukuk kurallarının tanıdığı yetkiler olarak nite­lendirilen haklar da özleri itibarıyla birbirinden farklı ve çeşitlidir. Haklar doğdukları hukuk ku­ralının niteliğine göre kamu hakları ve özel hak­lar olmak üzere ikiye ayrılır.

İlgili Kategoriler

Hukuk Ders Notları