Öğelerle ilgili Uyarılar :
Öğe Vurgulaması : Cümlede, yüklemden hemen önce gelen öğe, kullanıldığı yere göre en çok vurgulanan öğedir. Örnek :
Ayşe, yazdığı cümleyi arkadaşına yüksek sesle okudu.
Ayşe, yazdığı cümleyi yüksek sesle arkadaşına okudu.
Ayşe, arkadaşına yüksek sesle yazdığı cümleyi okudu.
Arkadaşına, yazdığı cümleyi yüksek sesle Ayşe okudu.
Soru edatı “mi” cümlede hangi öğeden sonra kullanılırsa o öğeyi vurgulamış ve o öğeyi buldurmaya yönelik kullanılmış olur. Örnek :
Bütün bunları sana Ayşe mi söyledi?
Ayşe, sana bütün bunları mı söyledi?
Ayşe, bütün bunları sana mı söyledi?
Ayşe, bütün bunları sana söyledi mi?
Cümlede kullanılan soru sözcükleri herhangi bir öğeyi buldurmaya yönelik olabilir. Örnek :
Bu kitabı benden sonra kim okumak ister? (Soru, özneyi buldurmaya yönelik)
Bu eteğin üstüne ne giyeceksin? (Soru, belirtisiz nesneyi buldurmaya yönelik)
Bu soruyu nasıl çözdün? (Soru, zarf tümlecini buldurmaya yönelik)
Dün akşam nereden geliyordun? (Soru, dolaylı tümleci buldurmaya yönelik)
Yerleri neyle sildin? (Soru, edat tümlecini buldurmaya yönelik)
Bugün kimi gördün? (Soru, belirtili nesneyi buldurmaya yönelik)
Öğe Çözümlemesinde Dikkat Edilecek Noktalar :
- Bir cümlede önce yüklem bulunmalı, yüklem bulunduktan sonra yükleme yöneltilen sorularla özne ve diğer öğeler tespit edilmelidir.
- Yükleme, doğru sorular yöneltilmelidir; çünkü yanlış sorular yanlış sonuçlar doğurur.
- Cümle, öğelerine ayrılırken hiçbir sözcük ve sözcük grubu açıkta kalmamalı, hepsi yüklemle bir bağlantı kurarak bir öğe değeri kazanmalıdır. Yalnızca bağlaçlar bu kuralın dışında kalabilir.
- Bağlaçlar, cümle içinde tek başlarına herhangi bir öğe olamazlar. Ancak bağlandıkları bir söz grubu içinde görev kazanma özellikleri vardır.
- Bir cümle öğelerine ayrılırken, belirli söz gruplarının (deyimler, ikilemeler, tamlamalar, bileşik eylemler) kalıp olduğu ve cümlede tek öğe olarak değerlendirilmesi gerektiği dikkate alınmalıdır.
- Bazı cümlelerde aynı öğe olan dil birliklerinin arasına başka söz grupları da girebilir. Bu durumda dil birliği bozulur ve aradaki söz grubu farklı bir öğeyi oluşturabilir. Örnek: Babamın çarşıda böyle küçük bir dükkânı vardı. Dolaylı Tümleç
- Ara cümleler, asıl cümlelerin herhangi bir öğesi olamayacakları için cümle öğelerine ayrılırken farklı değerlendirme yapılmalıdır. Örnek: Hızlı hızlı yürüyordu, çünkü yağmur yağıyordu, avluyu geçip fakülteye girdi.
Ara cümle
- Ara sözler, asıl öğe ile birlikte değerlendirilmeli, ikisi de aynı öğe öbeği sayılmalıdır.
Örnek : Aşağıları, kayaların diplerini, iyice araştırmalı.
Açıklayıcı ara söz
Öğe Tablosu :
| ÖĞELER | ANLAM | YÜKLEME YÖNELİK SORULAR | |
|
ÖZNE
|
Yüklemi yapan yükleme konu olan
|
Kim, Kimler, Ne, Neler | |
|
NESNE
|
Belirtisiz Nesne
|
Yüklemin Etkisini Üzerine Alan |
Ne |
|
Belirtili Nesne
|
Neyi, Kimi |
||
|
Dolaylı Tümleç
|
Yönelmeli |
Yüklemin Bulunduğu, Yöneldiği Ayrıldığı Kavramdır. |
Neye, Nereye, Kime |
| Bulunmalı | Neyde, Nerede, Kimde | ||
| Çıkmalı | Neyden, Nereden, Kimden | ||
| Zarf (Belirteç) Tümleci |
Durum |
Yüklemi Türlü Anlam Özellikleriyle Tamamlayan Öğedir. |
Nasıl, Ne durumda, Ne biçimde |
| Zaman | Ne zaman, Ne zamandır… | ||
| Ölçü | Ne kadar, Nice, Ne ölçüde | ||
| Yer-yön | Nere, Ne yöne… | ||
| Neden | Neden, Niçin, Ne diye… | ||
| Soru
|
|||
| EDAT (İLGEÇ) TÜMLECİ (Yıllardır yapılan yanlış nihayet düzeltildi. Bunlar da artık Zarf Tümleci kabul ediliyor.) | Cümlede amaç, araç, birliktelik, görelik, neden, yön zaman gibi anlam ilgileri oluşturur. | Niçin, Ne ile, Kiminle, Neye (Neye) göre, Ne gibi, Ne için, Nereye doğru, Ne zaman… | |