Akran İlişkileri ve Zorbalık

Akran ilişkileri her yaş için önemli bir konudur. Doğumdan başlayıp ölüme kadar her zaman diliminde akrana ihtiyaç duyarız. Peki çocuklarda akran ilişkileri nasıldır? Akran Statüleri nelerdir? Günümüzün önemli bir sorunu olan zorbalık nasıl oluşur? Ayrıntılarıyla ele alacağız…

Okul Öncesi ve Okul Çağı Akran İlişkileri:

İlk akran etkileşimi doğumdan sonra bir bebeğin, diğer yeni doğan bebeklerin sesini duyup ağlamasıyla başlar. 3. Ayda bebekler birbirlerine bakarak iletişim kurarlar. 6. Ayda ise bu fiziksel iletişim olarak gülümseme ve cıvıldama olarak kendini gösterir. Karşılık göstermeler başlar (karşısındaki bebek ağladığında o da ağlamaya başlar). Bu dönemde dokunarak tanımaya çalışmak da başlamıştır. 9-13. Ay arası sosyalleşme dönemidir. Artık oyuncak etkileşimi yaşanır. Çoğu bebekte oyuncak paylaşımı sorun olur ve ısırmalar vurmalar yaşanabilir. 2 yaşına geldiğinde bebekte sosyal etkileşimde artış görülür. Bebek artık ikili grupları tercih eder. 3. Yaşta oyun grupları artık kalabalık gruplardır. Artık hemcinsler oyun arkadaşı olarak görülür. Karşı cinsle fazla iletişim kurulmaz. 5-6 yaş gerçek arkadaşlığın kurulduğu yaş olarak bilinir. Arkadaş çevresi genelde okul ortamından veya komşulardandır.

Akran İlişkileri

Akran ilişkileri sosyal beceriler açısından önemli bir yere sahiptir. Akranlarıyla ilişkileri zayıf olan bir çocuk sosyal yönden de zayıf olur. Sosyal ilişki başlatamaz ve sosyal özgüven problemleri yaşar. Bir okulda akranlarıyla ilişki kuramayan bir çocuk hiçbir alanda kendine güvenmez. Bu çoğu zaman derslerine yansır. Kendini dışlanmış hisseder ve bu durum ileride ciddi problemlere yer açabilir. Peki akran ilişkilerini etkileyen etmenler nelerdir? Çocuğun mizacı en büyük etkendir. 3 çeşit mizaç türü vardır.

1. Kolay: Olumlu duygu durumunda olurlar. Yeni deneyimlere uyum sağlarlar.
2. Zor: Olumsuz tepki gösterirler. Saldırgandırlar ve öz denetim eksikliği yaşarlar.
3. Yavaş Harekete Geçen: Etkinlik düzeyleri düşüktür. Yeni bir ortama yavaş uyum sağlarlar.

Kolay çocuklar daha kolay iletişim kurarlarken zor çocukların az iletişim kurduğu gözlenmiştir. Yavaş harekete geçen çocuklarda ebeveyn davranışı önemlidir. Mesela; yavaş harekete geçen mizacı olan bir çocuk, arkadaşının doğum günü partisine gittiğinde hemen iletişim kuramadığı için çekingen ve soğuk duracaktır. Bu nedenle mümkünse annesi daha önceden götürmeli, onu ortama hazırlamalı, çocuğun iletişimini kolaylaştırmalıdır. Buradan çıkarılacak sonuç ise, akran iletişiminde bir diğer önemli etken ebeveynlerdir. Ebeveyn tutumları ise 4e ayrılır.

1. Otoriter Anababa: Bu aile yapısında itaat ve otorite yer alır. Çocuklar genelde geleneklerle büyür. Aile içinde itaat eden çocuklar akran ilişkilerinde her dediğini yaptırmaya ve arkadaşları arasında baskı kurmaya çalışır. Evde otorite gören çocuk arkadaş grubunda lider olmak ister.
2. Demokratik Anababa: Bu aile yapısında çocuklar bağımsızdır ama her zaman bir sınır vardır. Bu aileye ait çocukların genelde arkadaş gruplarında sevilen çocuklar olduğu görülmüştür. Kolay iletişim kuran çocuklardır.
3. İhmalkar Anababa: İhmalkar aileler çocuklarıyla son derece ilgisizdir. Çocuklarına hiç karışmazlar, sorularına yanıt vermezler ve onlarla hiç ilgilenmezler. Bu ailede yetişen çocuklar genellikle dikkat çekmek için çevresine zarar veren çocuklardır. İletişim yetersizliğinden dolayı konuşma sıkıntısı yaşayabilirler. Bu nedenlerden dolayı, akran ilişkisinde sıkıntı yaşarlar. Özgüven sıkıntısı yaşayıp içe dönük olabilirler.
4. Hoşgörülü Anababa: Genelde çocuğun her istediğini kabul eden fazla serbest ailelerdir. Çocuklar kendi kurallarıyla kendileri yaşarlar. Arkadaş çevrelerini okullarını kendileri seçerler. Evde kuralsızlığa alışan çocuklar, okul ortamına alışmada sıkıntı yaşayabilirler. Benmerkezci olduklarından arkadaş çevreleri pek olmaz.

Akran ilişkilerinde bireysel farklılıklar da önemlidir. Dil, Cinsiyet, Utangaçlık iletişimi etkiler. Diğer bir yandan yaşam tarzı ve kardeşlik ilişkileri de önemli bir konudur.

Akran Statüsü:

1. Popüler Çocuklar: Herkesçe sevilen ve ilgi gören çocuklardır. Diğer çocuklar yanında oturmak veya oyun oynamak isterler.
2. Ortalama Çocuklar: Ortalama sayıda negatif ve pozitif yorum alırlar.
3. İhmal Edilen Çocuklar: Olumlu ya da olumsuz anlamda haklarında yorum yapılmaz. Sevilmeyen taraf değillerdir fakat az ilgi görürler.
4. Reddedilen Çocuklar: Genelde olumsuz yorum alan çocuklardır. Saldırgandırlar ve sevilmezler. Ciddi uyum sorunları yaşarlar.
5. Tartışmalı Çocuklar: Bazı akranlarında olumlu bazılarından olumsuz yorum alırlar. Yani birilerinin yakın arkadaşıyken birileri tarafından sevilmezler.

Zorbalık

Zorbalık, güçlünün güçsüzü fiziksel veya sözlü bir şekilde taciz etmesidir. Ortaokul çağında ve erkeklerde sıkça görülür. Birden fazla ve tekrarlayan biçimde oluşur. Zorbalığa uğrayanlar genelde sessiz, utangaç ve güçsüz çocuklardır. Zorbalık yapan taraf ise güçlü ve benmerkezci çocuklardır. Bu çocuklarda genelde sigara ve alkol alışkanlığı ve derslerinde düşük not görülür.

Zorbalık sözlü olarak dalga geçme, aşağılama, kötü davranma olarak açıklanabilir. Ekonomik durum, yaş, çocuğun mizacı zorbalığı etkileyen etkenlerdir. Zorbalığa uğrayan çocuk ilk başlarda bunun ne olduğunu anlayamaz ve anlam veremez. Utandığı için ailesi ve öğretmenlerine söylemez ve içine kapanır. Karın ağrısı, Boğaz ağrısı gibi şikayetlerle okula gitmek istemez. Gece uyku sorunları yaşayabilir ve ders notlarında düşüş başlar. Zorbalığa uğrayan ve zorbalık yapan bir çocuk için okulun rehberlik bölümüne başvurulabilir. Buna göz yumulursa ileride çok büyük sorunlar doğuracaktır. 

Ayşe Şevval ÇATAK

İstanbul Üniversitesi-PDR

İlgili Kategoriler

Editörün Seçimi