SİYASAL ALANDA İNKILAP HAREKETLERİ
A-SALTANATIN KALDIRILMASI.(1 Kasım 1922) DÖNEMİN ÖZELLİĞİ. SALTANATIN KALDIRILMASININ GEREKLİLİĞİ. HALİFELİĞİN SALTANATTAN AYRILIP KALDIRILMASI. VAHDEDDİN’İN KAÇIŞI
Mudanya anlaşmasından sonra Lozan görüşmeleri kararı alınmıştı. İtilaf devletleri TBMM’yi güç durumda bırakmak, fazla ödün vermemek için Lozan konferansına Osmanlı hükümetini de çağırdılar. İtilaf devletlerinin niyetini anlayan Mustafa Kemal’in önergesi ile Lozan antlaşmasının olumsuz etkilenmemesi için TBMM saltanata son verme gereği duymuştur.Bazı milletvekillerinin karşı çıkmasına rağmen oy çokluğu ile hilafetten ayrılan saltanat 1 Kasım 1922’de kaldırılmıştır.
Mustafa Kemal, genelgelerde ve kongrelerde ve TBMM’ni açmakla kişisel egemenliğin sona ereceğini ve egemenliğin millete devredileceğini göstermiştir.
Saltanatın kaldırılmasında Padişahın millet desteğini kaybetmesi ve ulusal egemenliğe ters düşmesi etkili olmuştur.
Saltanat kaldırılınca ülkede devlet rejiminin ne olacağı sorunu ortaya çıkmıştır.Vahdeddin’in Padişahlığı kaldırılıp halifeliği alınmamasına rağmen 17 Kasımda ülke dışına kaçması TBMM’yi 18 Kasımda halife atamak zorunda bırakmıştır.
“Anayasaya göre hakimiyet kayıtsız şartsız milletindir. Yasama ve yürütme yetkileri mecliste toplanır. Bu iki esası bir kelime ile anlatmak için hangi sözcüğe bakarsanız bakın karşılığı cumhuriyet olacaktır” diyen Mustafa Kemal kişisel egemenliğin geçerliliğini yitirdiğini vurgulamaktadır
B-CUMHURİYETİN İLANI (29 Ekim 1923) CUMHURİYETE GEÇİŞİN GEREKLİLİĞİ. CUMHURİYET YÖNETİMİNİN ÖZELLİKLERİ
1 Kasımda saltanatın kaldırılmasıyla artık TBMM Türk devleti olarak tanınmıştır. Ancak ne yönetim şekli ne de devlet başkanı balirsizdi.Artık Kurtuluş Savaşımız başarılmış ve Lozan imzalanmıştır.Sıkıntı yaratan bir konu da bakanlar ve başbakanın Meclis tarafından belirlendiği ve zıt görüşlerin yer alıp sık sık anlaşmazlıkların çıktığı “Meclis Hükümeti” sisteminden kaynaklanan hükümet bunalımıydı.Mustafa Kemal önce Halk Partisi gurubunda Cumhuriyet kararı aldırmış ve 29 Ekim 1923’te TBMM’de Cumhuriyet ilan edilmiştir.
Cumhuriyetin ilanı ile 1921 Anayasasının 1-2-4-10-12. maddelerinde yapılan değişiklikler:
*Egemenlik kayıtsız şartsız ulusundur. Yönetim biçimi halkın yazgısına doğrudan el koyması esasına dayanır.
Yeni Türk devletinin yönetim şekli Cumhuriyet, adı da Türkiye Cumhuriyeti’dir. *Türkiye Cumhurbaşkanı TBMM tarafında ve kendi üyeleri arasından bir seçim devresi için seçilir. Tekrar seçilme hakkı vardır.
*Türkiye Cumhurbaşkanı devletinde başkanıdır. Bu sıfatla gerekli gördükçe meclise ve hükümete başkanlık eder.Başvekil Cumhurbaşkanı tarafından meclis üyeleri arasından seçilir. Diğer hükümet üyeleri başvekil tarafından yine meclis üyeleri arasında seçilir ve toplu olarak cumhurbaşkanının onayına sunulur. (Bu hükümet kurma sistemine “Kabine Sistemi” denir.)
Hükümet kurma sistemindeki bu değişikliklerle hükümet bunalımına ve devlet başkanlığı tartışmasına son vermek amaçlanmıştır.
ı Nisan 1923’te miletvekili seçme yaşının 25’ten 18’e indirilmesi ve vergi verme şartının kaldırılması gibi değişikliklerle yönetime katılımı arttırmak amaçlanmıştır.
TBMM’nin açılması, Saltanatın kaldırılması,Cumhuriyetin ilanı ulusal iradeyi egemen kılmaya yönelik inkılaplardır.
Gerek saltanatın kaldırılmasından önceki lozan’a İstanbul hükümetinin de çağrılması gerekse Cumhuriyetin ilanından önceki hükümet bunalımı gibi siyasal sorunlar bu inkılaplara ortam hazırlamıştır.
Demokrasinin en belirgin şekli cumhuriyettir. Cumhuriyet sisteminde hukukun üstünlüğü ilkesi egemendir. Özgürlük vardır ancak bunun sınırları kanunla saptanmıştır.Buna göre cumhuriyet yönetiminde egemenlk ulusa aittir. Yönetenler seçimle iş başına gelir.Vatandaş prensibi ön planda tutulmuştur.Tüm yurttaşlar yönetime eşit ve ortak olarak katılmalı. Seçimler belli aralıklarla tekrarlanmalı. Vatandaşlar dilediği partiyi seçebilmei. İnsan hakları ve özgürlükleri güvenceye alınmalıdır.