BİLEŞİKLER
İki yada daha fazla elementin kimyasal Özeliklerini kaybederek birleşmesi İle oluşturdukları saf maddeye bileşik denir. Bileşikler molekuler yapıda olan kovalentj Ametal »Ametal) bileşikler ve kristal yapıda olan lyonlk(Metaİ4Ametal) bileşikler olarak ıkı sınıfa aynlır.
(HıO, COz.. C*HuOa Kovalent) (NaCI, AICI,, CaFi. İyonik)
ÖZELLİKLERİ
• Saf ve homojen maddelerdir.
• Bileşiğin tüm özelliklerini gösteren en küçük yapı taşı moleküldür. (İyonik kristaller hariç)
• Yapılarında bulundurdukları elementlerin Özelliklerini göstermezler.
• Sabit basınçlı ortamda enme ve kaynama noktalan sabittir, sabit ûzkütlelen vardır.
• Bileşiği oluşturan elementler arasında sabit bir oran vardır.
• Formüller ile gösterilirler.
• Kimyasal yollar de bileşenlerine ayrıştırılabilirler.
1. KABA FORMÜL (Baslt-Emplrik Formül)
Bileşikteki atomların türlerini ve en basit oranlarını gösterir. Basit formülden yararlanılarak;
• Elementlerin cinsi
• Elementlerin mol atom sayıları oranı
• Atom kütleleri bilmiyorsa elementlerin kütlece yüzdelerl anlaşılır.
Bnt formüle tutatarak tolksd hal. mol kütlen, element jtomlanrın mol om u-, ısı hcsaplarufnjj
Kaba formülü CH,olan molekül CıH» olabileceği gibi CSH« da olabilir.
2. MOLEKÜL (Gerçek) FORMÜL
MOLEKÜL (Gerçek) FORMÜL
Moleküler yapılı bileşiğin bir molekülündeki
Basit
Formül
Molekül Formülü
CHj CjH* CjHt
H-,0 HjO
| Basit Formül Kütlesi.n* Molekül formül kütlesi Bir bileşiğin molekül formülünün bulunabilmesi için basit formülünün ve molekül kütlesinin bilinmesi gerekir.
YAPI (AÇIK) FORMÜL
Bileşiği oluşturan atomların uzaydaki dizilişlerini ve bağ sayılarını gösteren formüllerdir.
Molekül formülü aynı olup yapı formülü farklı olan maddeler İzomerdeler. 1 / a
fa i M Alt M I I i/ f V
ı \ LlrL \r LA’Li’C’ I u
U ? Y o
ıtyıı
M C,H6 h C C,H80
ELEMENTLERİN BİLEŞİK OLUŞTURURKEN ALDIĞI DEĞERÜKLER
1A 2A 3A 4A SA 6A 7A SA
s1 s1 5V sV 5JP” 5V S*F*
41 +2 43 44 +s 47
-4 -i ■î -i
Bir elementin bileşiklennde aldığı değerliklere yükseltgenme basamağı denir.
Bileşikteki elementlerin yükseltgenme basamakları belirlenirken Hidrojen ve Oksijenin aldığı değerliklerden sıkça yararlandır. H (+lyada-l) 0(genellıkle-2 peroksitlerde -1 OF-de *2)
BİLEŞİKLERİN İSİMLENDİRİLMESİ
1. METAL-AMETAL BİLEŞİKLERİ
Metal lsml+Ametal isml4 ür eki
• NaCI: Sodyum Klorür
• KF : Potasyum Florür
• AljSj Alüminyum sülfür
• Mg,Nj :Magnezy um Nitrür
Not: Bazı metaller farklı değerlikler alabilmektedir. Bu tür metallerin bileşikleri isimlendirllirken metalin değerliği Roma rakamı İle belırtilmefcdlr.
Metalin ismi ♦ Metalin değerliği ♦ Anyon İsmi
• FeCI,: Oemır(ll) klorür
• FeCI,: Demir (III) klorür
• HgS : Civa (II) sülfür
• HgjS : Clva (I) sülfür
• Cu20 : Bakır (I) oksit
• CuO: Batar (I) oksit
2. METAL-KÖK BİLEŞİKLERİ
Metal ismi 4 kök İsmi
• CH3COOK : Potasyum asetat
• CaCO,: Kalsiyum karbonat
• AI(NOJ, Alüminyum nitrat
• NaHCO] Sodyum bikarbonat
3. KÖK-KÖK BİLEŞİKLERİ
Katyon kök İsmi 4 Anyon kök İsmi
• NH4NO3: Amonyum nitrat
• |NH4bS04
4. KÖK- AM ET AL BİLEŞİ KLERİ Kök İsmi * Ametal ismi »ur eki
• NH4Cİ: Amonyum Klorur
• |NH4),S : Amonyum Sülfür
5. AM ET AL- AMETAL Bİ LEŞİ KLERİ
1. Ametal say ısı* 1. Ametal lsml+2_Ametal sayısı»2.Ametal İsmi
Not: 1. Ametal tek atom İse sayısı belirtilmez, fakat İkinci ametal sayısı her durumda belirtilir.
• CO : Karbon monokslt
• CO-: Karbon dioksit
• N204: Dlazot tet ra oksit
• PjOj: Difosfor Pentaoksıt
• OF,. Oksijen dıflorur (oksit bileşiği değildir.)
6.HİDRATLAR
Kristallerinde su molekülü içeren iyonik bileşiklere denir. Bileşiğin yapısındaki suya ise kristal suyu denir. İsimlendirme Bileşiğin ismi ♦ su moleküllerinin sayısı belirtilerek yapdır.
• CuS04.SH,0 : Bakır(ll)sülfat pentahldrat
• FeCl2.2H;0 ; Demır(l) klorür dlhıdrat
• NajCOs-lOHjO : Sodyum karbonat dekahldrat
Not:Hldrat bileşikleri ısıtılarak yapılarındaki su molekülleri uzaklaştırılabilir. Isıtıldı klan nda meydana gelen kütle kaybı bundan kaynaklanmaktadır.
KK kK kk •
6. KOMPLEKS BİLEŞİKLERİ
Çok atomlu anyon katyon ya da nötral moleküllere denir. Bu tür bileşiklerde merkez metal atomuna llgand denilen gruplar bağlıdır.
N*ı(Cr{N02)t] sodyum hekzanltrtto kromat(lll)
Kı(Fe(CO)(CN),) potasyumpentasiyanokarbonikferrat(ll) Kı(Al(CjO«)s] potasyum trıokzalatoallmünat (III)
BİLEŞİKLERİN SINIFLANDIRILMASI 1. ASİTLER
Suya H* (HjO*) İyonu veren maddelere denir.
• Suda iyonlaşarak çözünürler.
Ha —► H% CT (kuvvetli asit)
CH3COOH CH3COO’ ♦ H*(zayıf asit) Sulu çözeltilenMİektrolıttır.
Turnusol kağıdını kırmızıya boyarlar.
Tadarı ekşidir.
Bazlarla tepkimelerinden tuz ve su oluşur. Metaller ile tepkimelerinden tuz ve H, gazı
oluşur. Mg 4 H,SO,———— p. MgSO, 4 H2
Asitler soy metal ler(Au,Pt) ile tepkime vermezler. Yarı soy (Cu.Hg^g) metaller kuvvetli oksijenli asitler(HjS04. HNOı) ile tepkimeye girerler. Fakat Hgazı açığa çıkmaz.
Karbonat bileşikleri ile asitler tepkimeye girerler.
CaCO, 4 H2SÛ«———- ►CaSO. ♦ CO, 4 H,0
Oda koşullannda pH değeri 7 den küçüktür.
Halojenlerde asitllk kuvveti;
HI>H Br>HCI>HI
Oksı asitlerde oksijen sayısı fazla olanın asitllk kuşeti fazladır.
Organik bileşiklerde C sayısı arttıkça asitllk azabr.
Suya OH* iyonu veren maddelere baz denir.
• Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
• Tatlan acıdır. Turnusolü maviye çevirir.
• Asitlerle nötürleşme tepkimesi verirler.
• Amfoter metaller ile (2n.Cr.Pb,Sn,Al) tepkimelerinden H2 gazı açığa çıkar.
Al 4 3NaOH *> Na^AlOı * 3/2H;
2n 4 2NaOil » Na^ZnOi 4 h2
• Oda koşullannda pH değerleri 7 den büyüktür.
Not: Amfoter metaller hem asitler ile hem de bazlar ile tepkime veren metallerdir.
Katı halleri elektriği iletmezken sıvı hallen ve sulu çözeltileri elektriği İletir.
♦ Asldik tuz; Kuvvetli asit 4 Zayıf baz (su İle hidroliz olurlar)
♦ Bazik Tuz: Kuvvetli baz 4 Zayıf Asit (su Ne hidroliz olurlar)
♦ Nötr tuz: Kuvvetli asit 4 Kuvvetli baz (su ile hidroliz olurlar)
tepkimesi sonucu oluşur.
î. OKSİTLER
Elementlerin oksijenle yaptığı bileşiklere!OF2 hariç) oksit denir.
• Asit Oksit: Genellikle ametalerin oksijence zengin bileşikleridir. COj. NjOı. SOs gibi.
Su İle tepkimeye girerek asitleri oluştururlar.
Bazlar İle tepkimeye girerek tuz ve su oluştururlar.
• Bazik Oksit; Metalerın oksijenli bileşiklerine denir. CaO, K,0, CuO gibi.
Su İle tepilmeye girerek bazları oluştururlar.
Asitler ile tepkimeye girerek su ve tuz oluştururlar. Asit oksitler İle tepkimeye girerek yalnız tuz oluştururlar.
• Nötr Oksitler; Ametallerin oksijence fakir bileşikleridir. CO, NO, N,0 gibi.
Asitler ve bazlar İle tepkimeye girmezler Yanma sonucu asit oksit oluştururlar.
• Amfoter Oksltier; Amfoter metallerin (Zn.Cr,Pb,Sn,Al) oksijenli bileşiklerine denir.
Oda koşullarında katı olup su İle tepkime vermezler. Asitler ve Alkali bazlar ile tepkime verirler.
• Peroksitler: Oksijenin -1 değerlikli bdeşiklerine denir. H^L^O^MgO» CaO,
• Bileşik Oksitler: Aynı metalin farklı değerlikler aldığı bileşıkke denir.
Fe304 ► FeO.FezOs,
Pb,04 p, 2PbO. PbOa