1980-1990 DÖNEMİ
24 Ocak Kararları,
24 Ocak 1980 tarihinde ekonomik literatüre geçen ve yapısal dönüşümleri içeren bir program.Süleyman Demirel, 1979 yılında Başbakanlık Müsteşarlığı’na getirdiği Turgut Özal’a yeni bir ekonomik istikrar programı hazırlama görevi vermiş ve bu program kısa sürede hazırlanmıştı. 24 Ocak 1980’de kamuoyuna açıklandı.Ekonomide kamu kesiminin etkinliğinin azaltılması ile özel sektörün bu görevi üstlenerek etkinliği arttırması gerekir.
24 Ocak Kararları’nın ana hatları şu şekildedir:
- %32,7 oranında devalüasyon yapılarak günlük kur ilanı uygulamasına gidilmiş,
- Devletin ekonomideki payını küçülten önlemler alınmış, KİT’lerdeki uygulamaya paralel olarak tarım ürünleri destekleme alımları sınırlandırılmış.
- Gübre, enerji ve ulaştırma dışında sübvansiyonlar kaldırılmış.
- Dış ticaret serbestleştirilmiş, yabancı sermaye yatırımları teşvik edilmiş, kâr transferlerine kolaylık sağlanmış.
- Yurtdışı müteahhitlik hizmetleri desteklenmiştir.
- İthalat kademeli olarak libere edilmiş, ihracat; vergi iadesi, düşük faizli kredi, imalatçı ihracatçılara ithal girdide gümrük muafiyeti, sektörlere göre farklılaşan teşvik sistemi ile teşvik edilmiştir.
24 Ocak Dönemine ek olarak IMF ile anlaşma imzalanmıştır.Bu kararlar :
- Para arzının kısılması ve serbest faize geçilmesi
- Türk lirasının yüksek oranda develüe edilmesi
- Açıkları kapatmak için kitlere zam yapma yetkisinin verilmesi
- Sübvansiyonların asgeriye indirilmesi ve fiyat kontrollerinin azaltılması
- Esnek kur ve günlük döviz kuru uygulanması
- Yabancı sermaye girişi hızlandıracak önlemlerin alınması
- İhracata dayalı sanayinin özendirilmesi ve ihracata destek verilmesi
- Alınan bu önlemler karşılığında 30 Nisan 1981 de Günlük Döviz Kuru uygulamasına geçilmiştir ve Sermaye Piyasası Yasası yürürlüğe girmiştir.
Türkiye’de ilk finansal kriz 1982 de yaşanmıştır.Finansal krizin yaşanmasında küçük ölçekli bankaların faiz yarışına girmesi ve sıkı para politikası etkili olmuştur.
1980 Sonrasında Alınan Tedbirler
- Develüasyon yapılması
- Sabit kur sisteminden esnek kur sistemine geçilmesi
- Devletin ekonomideki rolünün küçülmesi ve kalkınmada ana rolün özel sektöre devredilmesi
- İthalatta serbestleşme ve ihracata teşvik
- Tarımda destekleme alımlarının kısıtlanması
- Döviz alım satımının serbestleştirilmesi
- Kamı Ortaklığı İdaresi (KOİ) ile İMKB kurularak menkul kıymet piyasalarının oluşturulması
- Emek Piyasasının serbestleştirilmesi
- KİT’lerin görev zararlarının azaltılması
- Kredi ve mevduat faiz oranlarının belirlenmesinin yasal mekanizmalara bırakılması
24 Ocak Kararlarından Sonra Gerçekleşen Diğer Gelişmeler
- 1981 yılında Sermaye Piyasası Kurulmuştur.
- 1982 de yerleşik döviz hesabı açılmasına izin verilmesi
- 1983-1984 yıllarında dış ticaret büyük ölçüde serbestleştirilmiştir.
- 1984 de döviz kısmen serbestleştirilmiştir.
- 1985 yıllarında Merkez Bankası kamu kağıtları ihalelerine başlamıştır.
- 1986 yılında borsa kurulmuş,merkez Bankası İnterbank para piyasasını açmıştır.
- 1987 yılında Merkez Bankası Açık Piyasa İşlemlerine başlamıştır.
- 1989 yılında sermaye hareketleri serbestleştirilmiştir.
- 1989 yılında 32 sayılı karar ile Kambiyo rejimi serbestleştirilmiş ve ödemeler dengesi , sermaye hareketleri kalemlerini doğrudan doğruya uluslar arası finans sermayesinin spekülatif hareketlerine açılmıştır.
1990 – 2000 DÖNEMİ
Ekonominin yüksek kamu açıklarından kaynaklanan iç dengesizlikleri,dışdengeninde bozulmasına neden olmuş;bunun sonucunda da ithalat artmış ihracat yavaşlamış ve dış ticaret açıkları yüksek rakamlara ulaşmıştır.Hızla bozulan iç ve dış dengeler 1994 yılının başında para sermaye ve döviz piyasalarında ciddi bir krize yol açmıştır.
5 Nisan 1994 Kararları
Amaçları
- Enflasyonu düşürerek Türk Lirasını istikrarlı bir düzeye getirmek
- İhracata artış sağlamak
- Ekonomik ve sosyal kalkınmayı sürdürülebilir bir düzeye getirmek
Alınan Önlemler
- Türk lirası %39 develüe edilmiştir.
- Hazine bonosu ,tahvil ve repodan alınan vergiler kaldırılmıştır.
- Döviz kuru serbest bırakılmış ve kur 10 bankanın verilerine göre belirlenmeye başlamıştır.
- Bir devaya mahsus ek vergiler alınmıştır.
- Tekel ve Kit mallarına yüksek oranda zam yapılmıştır.
- Akaryakıt zammı uygulanmıştır.
1995 YILI GEÇİŞ PROGRAMI
Amaçları ;
- Makroekonomiyi istikrarlı kılmak
- Büyümeyi sürdürülebilir bir temele oturtmak
- AB ile gümrük birliği uyumunu sağlamak
- Uluslar arası rekabet gücünü arttırmak
- Küreselleşme ve bölgesel bütünleşme
- Vergi sisteminin verimliliğini artırarak AB vergi sistemi ile uyumlaştırmak
- Özelleştirmeyi sürdürmek
- Kayıt dışı ekonomiyi kontrol altına almak
Program sonucunda 6 Mart 1995 de Avrupa Birliği ile Gümrük Birliği Anlaşması imzalanmıştır.
Büyüme Hızında Görülen Dalgalanmaların Temel Nedenleri
- Faiz oranlarındaki yükselme
- İç ve dış talepte görülen değişmeler
- Tarımsal desteklemeler
- Ücret ve maaşlardaki gelişmeler