ÖLÇEĞE GÖRE ARTAN GETİRİLİ EKONOMİLER:
Rekabetçi piyasaların başarızlığının bir başka kaynağı, bazı piyasaların yüksek üretim seviyelerinde ölçeğe göre artan getiriye sahip olmasıdır. Ölçeğe göre artan getiriye sahip ekonomiler üretim düzeyi arttıkça maliyetlerin düşmesini ifade etmektedir, yani ölçek arttıkça getiride artmaktadır. Örn. Demir yolu işletmeciliğinde demiryollarının yatırım maliyeti oldukça yüksek olsada üretim düzeyi arttıkça ortalama (birim) maliyet düşmektedir. Bunlar doğal tekellerdir ve kaynak tahsisi açısından rekabetçi piyasalar iki neden den etkin çalışmayacaktır.
1- Piyasanın rekabetçi davranışı engellemesidir. Ölçeğe göre orta getiri ile büyük firmaların daha düşük maliyette üretmesi küçük firmaların iflas ettirecektir ve monopollaşacaktır. Monopolcu kar maksimizasyonu gereğince öz üretip yüksek fiyatla satacaktır.
2- Rekabetçi piyasa var olsa veya firma rekabetçi davranmaya zorlansa dahi; özel sektör karlı bir biçimde toplum içinde gerekli marjinal maliyet fiyatlaması yapmayacaktır.
Ölçeğe göre artan getiri endüstrilerde devletin alabileceği önlemler;
1- Devlet hiçbir şey yapmama politikasını izleyebilir. Ölçek büküklüğü fazla olan firmalar AR-GE yapıyorsa toplum bundan faydalanabilir.
2- Devlet monopolun fiyatını belirlemek isteyebilir. Fiyat marjinal maliyette belirlenirse monopol zarar edecek ancak kaynak tahsisinde etkin sağlanacaktır. Ortalama maliyette belirlenirse, monopol zarar etmeyecek ancak etkinlik kaybı olacaktır.
3- Kamu kemsi “kamı ekonomik kuruluşu” olarak üretimi üstlenebilir. Kamu kesimi monopolun fiyatını karlılık açısından değil toplumsal refah açısından belirleyecektir.
1- RİSK VE BELİRSİZLİK:
Rekabetçi fiyat sistemi tam bilgiye sahip olunması yani üreticilerin ve tüketicilerin ekonomideki tüm malların şimdiki ve gelecekteki fiyatlarının bilindiği düşüncesine dayanır. İklim koşulları, zevkler ve tercihlerindeki değişiklikler, teknolojideki değişiklikler fiyatları etkileyecektir. Gelecekteki oluşacak riskleri tam olarak bilen bireyler, gelecekteki mal ve hizmet taleplerini kesin olarak şimdiden bileceklerdir. Böylece gelecekte her bir mal ve üretim faktörü için piyasalar oluşacaktır. Bu koşullarda oluşan piyasalar “gelecek yasalar” olarak adlandırılmaktadır. Örn: sigorta endişesi Gelecek piyasaların oluşması için iki neden vardır.
1- Bu tür piyasa oluşturmanın işlem maliyetlerinin çok yüksek olmasıdır.
2- Asimetrik bilgi sorunudur.
Asimetrik bilgi sorunu; sigortalanmak isteyen bireylerin sahip olduğu; ancak sigorta yapanın sahip olmadığı bilgilerden kaynaklanmaktadır.
Asimetrik bilgi sorunu; Piyasaların aksaması iki nedenden oluşur;
1- “Ahlaki riziko” sigortacı tarafından kontrol edilemeyen, sigortalının zararın ortaya çıkma olasılığını veya zararın büyüklüğünün etkileyebileceği durumlarda ortaya çıkar. Ahlaki riziko oluştuğu zaman rekabetçi gelecek politik alanının oluşması mümkün değildir. Örn. Sağlık riski fazla olanların sigorta yaptırması gibi,
2- Ayırma gülcülüğü riskin oluşma olasılıkları farklı olan sigortalı bireylerin varlığı halinde ortaya çıkar. Bazı bireyler yüksek riskli, bazı bireyler düşük olabilir. Örn. Kasko yaptıran şoförlerin dikkat derecesi ölçülemez.
Gelecek piyasaların aksaması devletin kaynak tahsisinde etkinliğin sağlanması için göreve çağrılmasına neden olmaktadır.
Devlet işsizlik sigortası, sağlık sigortası, sosyal güvenlik gibi olanlarda ya kendisi faaliyette bulunmakta yada, özel kesimin faaliyetle bulunmasına izin vermektedir.
2- GELİR DAĞILIMI GÖREVİ:
Kaynak tahsisi görevinin yanında bireyler, hane halkları ve çeşitli kesimler arasında servet ve gelir arasındaki dengesizlikleri giderme görevi devlete verilmektedir. Gelir ve servet başlangıçta adil dağıtılmış olsa bile zaman içerisinde bireysel yetenekler fiyatların farklılaşması, alınan eğitim düzeyinin farklılaşması neticesinde yine bozulacaktır. Ayrıca rekabetçi piyasalar işleyişleri itibarı ile gelir dağılımını bozucu etki yaparlar. Bu düzeni sağlana devlet tarafından yapılır. Devlet zorunlu vergileme, vergilemede artan oranlılık, bazı kamusal mal ve hizmetler, süpvansiyonlar aracılığı ile gelirin yeniden dağılımı sağlamaya çalışır.
3- EKONOMİDE İSTİKRAR GÖREVİ :
Piyasa başarısızlığı olan mal ve hizmet piyasalarındaki arz talep dengesilizliklerinden kaynaklanan enflasyon, deflasyon, işsizlik, ithalat – ihracat, arasındaki dengesizliğin sonucu cari işlemler acık veya fazlaları gibi makroekonomik konular devletin, para ve maliye politikalarını kullanması yolu ile dengelenmeye çalışılır. Devletin müdahale etmemesini savunan görüşlerde vardır. Piyasa dengesizliklerinin giderilmesine ek olarak makroekonomik bir hedef olarak devlet, uzun dönem yeterli büyüme ve kalkınmayı sağlayacak koşullarda oluşturmak zorundadır. Örn. Uzun dönemli kalkınma planları gibi Devletin görevleri ;
– Kaynak tahsisi
– Gelir Dağılımı
– İstikrar Görevi
KAMU HARCAMALARININ TANIMI
Devletin yüklendiği görevi yerine getirebilmesini için bazı harcamaların yapılması gerekmektedir. Devletin varlığının temelini oluşturan toplumsal ihtiyaçlarının giderilmesi için devletin bazı mal ve hizmetlerde yararlanması gerekir. Zannediyorum ki istihdam ettiği çalışanların, özel kesimden satın aldığı veya ücret ürettiği mal, malzeme vs gibi ödeme zorunluluğudur. Bunun yanında gelir dağılımını düzeltme, tam istihdamı gerçekleştirme, ekonomik kalkınmayı sağlama gibi amaçların devleti sürekli olarak mal ve hizmet alımına yönelttiği gerçektir. Aynı zamanda bu amaçlar devlet, zaman zaman özel kesime karşılıksız ödemelerde bulunmaya yöneltir. Bunlar devletin belirli amaçlara ulaşmak için kullandığı araçlardır. Kamu harcamalarını, devletin kamusal mal ve hizmet üretimi için yaptığı harcamalar olarak tanımlayabiliriz.
Dar anlamda kamu harcaması kavramı : Merkezi devlet örgütü ve yerel yönetimlerin harcamalarıdır.
Geniş anlamda kamu harcaması kavramı : Merkezi devlet örgütü ve yerel yönetimlerin yanında kamu iktisadi karuluşlarının harcamalarını, vergi muafiyet ve istisnalarını kapsamaktadır.