XX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ (1908-1918)
✎ Osmanlı Devleti’nde Sultan II. Abdülhamit’in 1908’de Kanun-i Esâsi’yi tekrar yürürlüğe koyarak Mebusan Meclisi’ni açmasıyla başlayan ve 1918’de Sultan Vahdettin’in Mebusan Meclisi’ni kapatmasıyla sona eren dönem “II. Meşrutiyet Dönemi” olarak adlandırılmaktadır.
✎ II. Meşrutiyet’in ilan edilmesinde etkili olan grup İttihat ve Terakki Cemiyeti’dir.
II. Meşrutiyet’in İlanı 1908)
> İttihat ve Terakki Cemiyeti üyeleri, Reval Görüşmeleri bilgisine dayanarak, silah zoruyla da olsa padişaha Meşrutiyet’i ilan ettirebilmek için Hürriyet Taburları’nı kurmuşlar ve isyan çıkarmışlardır.
> II. Abdülhamit, II. Meşrutiyet’i ilan ederek Kanun-i Esasi’ yi yeniden yürürlüğe koymuştur. Böylece İstibdat Dönemi sona ermiştir.
II. Meşrutiyet’in İlanı Sırasında Yaşanan Toprak Kayıpları
— Bulgaristan bağımsızlığını ilan etmiştir.
— Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Bosna-Hersek’i ele geçirmiştir.
— Girit, Osmanlı Devleti’nden ayrılarak Yunanistan’a bağlanmıştır.
31 Mart Olayı (13 Nisan 1909)
✎ Meşruti yönetimi istemeyenlerin Volkan gazetesi ve Ahrar Fırkası öncülüğünde başlattıkları isyandır.
NOT: 31 Mart Olayı Türk tarihinde rejime (yönetim şekline) karşı çıkan ilk isyandır.
✎ İsyan, Selanik’ten gelen Komutanlığını Mahmut Şevket Paşa’nın, Kurmay Başkanlığını Mustafa Kemal’in yaptığı Hareket Ordusu tarafından bastırılmıştır. Mustafa Kemal ayrıca Hareket Ordusu’nda “Kolağası” olarak görev almıştır.
BİLGİ NOTU: 31 Mart Ayaklanması’nın bastırılmasıyla İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin yönetimdeki etkinliği artmış ve Meşrutiyet rejimi korunmuştur.
✎ İsyanın bastırılmasından sonra sıkıyönetim ilan edilmiş ve II. Abdülhamit tahttan indirilerek yerine Mehmet Reşat (V. Mehmet) tahta çıkarılmıştır.
BİLGİ NOTU: Osmanlı tarihinde meclis kararıyla tahttan indirilen iki padişah vardır. Bunlardan ilki Sultan II. Abdülhamit, diğeri de Sultan Vahdettin (VI. Mehmet)’dir.
OSMANLI DEVLETİ NDE FİKİR AKIMLARI
OSMANLICILIK: Osmanlı Devleti’ni oluşturan bütün milletleri adalet, eşitlik, hürriyet ölçüleri içinde bir arada tutup Osmanlılık duygusu ile “Osmanlı Toplumu”nu oluşturmak,
İSLÂMCILIK (Ümmetçilik) : Millet olmanın en önemli özelliği dindir. Dinî birlik devleti ayakta tutabilir, düşüncesiyle İslâm toplumlarının devletten ayrılmalarını önlemek ve tüm Müslümanları tek bir çatı altında toplamak
TÜRKÇÜLÜK (Turancılık) (Pantürkizm):
Dünyadaki bütün Türkleri millî bir duygu ile birleştirerek Osmanlı bayrağı altında kuvvetli bir unsur olarak yeniden dünya devletleri arasına sokmak. Bilim ve teknikte Batı’nın örnek alınması, kültürel yapının korunması düşüncesiyle Yeni Türk Devleti’nin kurulmasında Mustafa Kemal Atatürk’ün ortaya koyduğu milliyetçilik ilkesinin oluşmasında etkili olmuştur.
BATICILIK : Türk toplumuna Batı’da gelişen düşünce, yönetim biçimi, yaşama tarzını getirerek ülkenin kalkınmasını sağlamak, Avrupa’ nın izinden gitmek Batı’nın sadece bilim ve tekniğinin alınması gerektiğini savunan bu anlayış Yeni Türk Devleti’nin temel taşlarından birini oluşturmuştur.
ADEM-İ MERKEZİYETÇİLİK : Federal yönetim ve liberal ekonomi ile devletin sürekliliğini sağlamak yerel yönetimlerin yetkilerini artırmak.
İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından sakıncalı bulunmuş, taraftarları sürgün edilmiştir.
TRABLUSGARP SAVAŞI (1911)
Savaşın Nedenleri
** Siyasi birliğini tamamlayan İtalya’nın, gelişen sanayisi için ham madde ve pazar arayışı
** İngiltere ve Fransa’nın, İtalya’yı Almanya’nın yanından ayırarak kendi sömürgelerini güvence altında tutmak istemesi
** Trablusgarp’ın coğrafî konum olarak İtalya’ya yakın olması
** Osmanlı Devleti’nin deniz gücünün oldukça zayıf olması
BİLGİ NOTU: Trablusgarp Savaşı’nda özellikle Derne, Tobruk ve Bingazi’de askerî başarı elde eden Osmanlı Devleti, Balkanlarda savaş başlaması nedeniyle yenik duruma düşmüştür
> SAVAŞ SONU: İtalya ile Ouchy (Uşi) Antlaşması’nı imzalamıştır.
OUCHY (UŞİ) ANTLAŞMASI (1912) (Osmanlı – İtalya)
> Osmanlı Devleti’nin Kuzey Afrika’daki son toprak parçası olan Trablusgarp ve Bingazi (Libya) İtalya’ya bırakılmıştır.
> İtalya Trablusgarp’ın Düyûn-u Umûmiye’ye olan borçlarını ödeyecektir.
> Trablusgarp’ta yaşayan Müslümanlar dinî yönden halifelik makamına bağlı kalacaklardı. YORUM: Böylece dinî ve kültürel bağlar korunmaya çalışılmıştır.
> Rodos ve On İki Ada geçici olarak (Balkan Savaşları bitene kadar) İtalya’ya bırakılmıştır.
ÖNEMLİ NOT: Trablusgarp Savaşı Mustafa Kemal’in sömürgeciliğe karşı ilk mücadelesidir.
I.BALKAN SAVAŞI (1912-1913)
Savaşın Nedenleri
— Milliyetçilik akımının etkileri
— Osmanlı Devleti’nin Balkanlardaki varlığına son verilmek istenmesi
— Rusya’nın Panslavizm politikası kapsamında Balkan uluslarını kışkırtması
— İngiltere’nin Osmanlı’ya karşı tutumunu değiştirmesi (Reval Görüşmesi)
BİLGİ NOTU: I. Balkan Savaşı sırasında bağımsızlığını ilan edip, Osmanlı Devleti’nden ayrılarak bağımsız olan son Balkan devleti Arnavutluk olmuştur.
Osmanlı Devleti’nin I. Balkan Savaşı’nda mağlup olmasında;
** Ordunun siyasete karışması
** Ordunun bir kısmının terhis edilmesi
** Donanma gücünün yetersiz olması
** Savaşın dört cephede devam etmesi
** Ordunun bir kısmının Vahabî Ayaklanması’nı bastırmak için Yemen’e gönderilmiş olması
BÂB-I ÂLİ BASKINI (1913)
✎ I. Balkan Savaşı’nda alınan yenilginin sorumlusu görülen hükûmete karşı, Enver Paşa öncülüğünde düzenlenen İttihat ve Terakkicilerin düzenlediği, Osmanlı Devleti’nde görülen ilk hükûmet darbesidir.
I. Balkan Savaşı’nın Sonuçları
✎ Osmanlı Devleti Balkanlarda çok fazla toprak kaybı yaşamıştır. (Midye-Enez Hattı)
✎ Mustafa Kemal’in ordunun siyasete karışmamasına yönelik görüşlerinin doğruluğu ortaya çıkmıştır.
✎ Osmanlıcılık akımı amacına ulaşamamış, yerini Milliyetçilik akımına bırakmıştır.
✎ Yönetimi ele geçiren İttihat ve Terakki Cemiyeti 1918’e kadar ülkeyi yönetmiştir.
✎ Savaştan en kârlı çıkan devlet Bulgaristan olmuştur. Bu durum II. Balkan Savaşı’ nın çıkmasında son derece etkilidir.
✎Savaş sonrası Londra Antlaşması (1913) yapıldı
II. BALKAN SAVAŞI (1913)
Savaşın Nedenleri
** Bulgaristan’ın I. Balkan Savaşı sonucunda fazla toprak elde etmesi (temel sebep)
** Diğer Balkan devletlerinin Bulgaristan’ın bu kadar güçlenmesinden rahatsız olması
** Balkan devletlerinin toprak paylaşımı konusunda anlaşamaması
Savaşın Gelişimi;
> I. Balkan Savaşı’nda yer almayan ve Bulgaristan’dan toprak talep eden Romanya da dâhil olmuştur.
> Osmanlı Devleti, Balkan devletleri arasındaki bu mücadeleyi fırsat bilerek Kırklareli ve Edirne (Doğu Trakya)’yi geri almıştır. Bu durum Osmanlı Devleti’nin Londra Antlaşması’nda belirlenen sınırları kabul etmediğini göstermektedir.
Balkan Savaşları’nın Genel Sonuçları
** II. Balkan Savaşı sonunda, Balkan devletleri kendi aralarında Bükreş Antlaşması’nı imzalamışlardır. Osmanlı Devleti ise Bulgaristan ve Sırbistan ile ayrı ayrı İstanbul Antlaşmaları’nı yaparken, Yunanistan ile Atina Antlaşması’nı imzalamıştır.
** Batı Trakya, Makedonya, Arnavutluk ve Ege Adaları (Bozcaada (Taşoz) ve Gökçeada (İmroz) hariç) Osmanlı Devleti’nin elinden çıkmıştır.
** Meriç Nehri sınır olarak kabul edilmiş ve yaklaşık olarak bugünkü Batı sınırı belirlenmiştir.
** Osmanlı’da ülke içinde göç hareketleri yoğunlaşmıştır.
** Türkçülük fikir akımı güçlenmiştir.