SENDİKALAR HUKUKU
Tarihi Seyri İçinde Sendikalar
Ülkemizde bu anlamda kurulan ilk teşkilat, “Ameleperver Cemiyeti”dir. Bu teşkilat, 1871 tarihinde kurulmuştur. son olarak da 07.11.2012 tarihi itibarıyle 6356 tarihli Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmeleri Kanunu yürürlüğe girmiştir. Türkiye’de kurulan işveren sendikaları ise, işçi sendikalarından daha sonra faaliyete geçmiştir. Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu 1962 yılında kurulmuştur.
Sendikanın Tanımı ve Unsurları
Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununa göre sendika; işçilerin veya işverenlerin çalışma ilişkilerinde ortak ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için en az yedi işçinin veya işverenin bir araya gelerek bir iş kolunda faaliyette bulunmak üzere oluşturdukları tüzel kişiliğe haiz kuruluşlardır. Yukarıdaki tanımdan hareketle sendikanın unsurlarını şöyle sıralamak mümkündür:
Ortak amaç, Kurulma serbestliği, Bağımsızlık
Sendikaların İşkolu Esasına Göre Kurulmaları Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 4. maddesinde ve ekli cetvelde iş kolu sayısının 20 olarak belirlendiği görülmektedir.
Sendikaların Kuruluş Şekli
Sendika kurucuları, Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 7. maddesinde yer alan şartlara riayetle hazırladıkları tüzüğü ve diğer gerekli belgelerini sendika merkezinin bulunacağı ilin valiliğine vermek suretiyle tüzel kişiliği kazanmış olurlar.
Sendikaların Organları
Genel Kurul
Sendika ve konfederasyonun ilk genel kurulu, tüzel kişiliğin kazanılmasından itibaren altı ay içerisinde, şubelerin genel kurulu ise kuruluş tarihinden başlayarak altı ay içerisinde yapılır. Olağan genel kurul ise en geç dört yılda bir toplanır. Olağan genel kurul, yönetim kurulunun çağrısı üzerine yapılır. Sendikaların genel kurul dışındaki zorunlu organları; yönetim kurulu, denetleme kurulu ve disiplin kuruludur.
Sendika Yöneticiliğinin Teminatı ve Muhtevası kanunda yer aldığı üzere sendika yöneticiliği, yöneticinin seçime girmemek, girip de kazanamamak, kendi isteği ile ayrılmak dışında başka bir nedenle sona eren yöneticinin başvurması hâlinde de işveren tarafından kıdem tazminatı ödenmesi gerekir. Yasanın 23. maddesinde, işçi kuruluşunda yönetici olduğu için çalıştığı iş yerinden ayrılan işçinin iş sözleşmesi askıda kalmaktadır. Yöneticilik görevi sendikanın tüzel kişiliğinin sona ermesi, seçime girmemek, girip de yeniden seçilmemek veya kendi isteği ile çekilmek sebeplerinden herhangi birisiyle sona ermesi hâlinde, bu tarihten itibaren bir ay içerisinde işe başlatılmak üzere işverene başvurabilecektir.
İş Yeri Sendika Temsilciliği ve Teminatı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 24/1. maddesine göre, iş yerinde temsilci tayin etme yetkisi, “toplu iş sözleşmesi yapma yetkisini almış sendika” ya tanınmıştır. İşçi sendikasının, bir toplu iş sözleşmesi yapmak üzere yetki belgesini alması, temsilci atamak için yeterli bulunmaktadır. Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nun 27/1. maddesinde, “iş yerinde işçi sayısı elliye kadar ise bir, elli bir ile yüz arasında ise en çok iki, yüz bir ile beş yüz arasında ise en çok üç, beşyüz bir ile bin arasında ise en çok dört, bin bir ile iki bin arasında ise en çok altı, iki binden fazla ise en çok sekiz temsilcinin atanabileceği” hükme bağlanmıştır.
İşçi Sendikası Üyeliği Teminatı “Hiç kimse sendikaya üye olmaya, üye kalmaya, üyelikten ayrılmaya zorlanamaz.” aynı maddenin VI. fıkrasında ise “Herhangi bir iş yerinde çalışabilmek, işçi sendikasına üye olmak veya olmamak şartına bağlanamaz.”
Sendikalara Üyelik
Üye olma ehliyeti ve üyeliğin kazanılması
On beş yaşını doldurmuş olup da bu kanuna göre işçi sayılanlar, işçi sendikalarına üye olabilirler. On beş yaşını doldurmamış olanların üyeliği, kanuni temsilcinin yazılı iznine bağlıdır.
Üyelikten kaynaklanan hak ve borçlar Sendika üyeleri, üyelik aidatlarını ödemek zorundadırlar.
Sendika Üyeliğinin Sona Ermesi ve Askıya Alınması
İşçi veya işverenler, sendikalara üye olmaya, üye kalmaya veya üyelikten ayrılmaya zorlanamazlar. Sendika üyesi, dilediği zaman üyelikten çekilebilmektedir. Sosyal Güvenlik Kurumundan yaşlılık veya malullük aylığı ya da toptan ödeme alarak işten ayrılan işçilerin sendika üyeliği sona erer. İş kolunu değiştirenin sendika üyeliği kendiliğinden sona erer. Üyelikten çıkarmalar ise, sendika tüzüklerine konulan hükmüler doğrultusunda yapılır.
Üst Kuruluşlara Üyelik Üst kuruluş üyeliğine başvuru genel kurul kararına bağlıdır. Üst kuruluş üyeliği, tüzükte belirlenen yetkili organın kabulüyle kazanılır. Üst kuruluş üyeliğine başvuru, genel kurul kararına bağlıdır. Üst kuruluş üyeliği, tüzükte belirlenen yetkili organın kabulüyle kazanılır.
Sendika ve Konfederasyonların Faaliyetleri sendikalar amaçlarını tüzüklerinde açık ve anlaşılır bir biçimde yazmak zorundadırlar. Tüzüklerinde gösterdikleri amaçları dışında faaliyette bulunamazlar (STİSK m.26/5). Bu ilkeye biz “Amaç Dışı Faaliyet Yapmama İlkesi” diyoruz.
Sendika ve konfederasyonlara serbest olan faaliyetler
Sendika ve konfederasyonlara serbest olan faaliyetler, üyelerinin ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerinin korunması ve geliştirilmesi amacına yönelmiş olanlardır. Sendikaların çalışma hayatından, mevzuattan, toplu iş sözleşmesinden, örf ve adetten doğan hususlarda işçiler ve işverenleri temsilen davacı ve davalı olurken işçilerin ve işverenlerin yazılı müracaatları aranmaz.
Sendika ve konfederasyonlara yasak olan faaliyetler
Temel hakları kötüye kullanma yasağı, Cumhuriyetin niteliklerine ve demokratik esaslara aykırı faaliyet yasağı, Siyasi faaliyet yasağı
İşçi ve işveren ilişkilerindeki yasaklar
6356 sayılı Kanunun 26/6 maddesine göre işçiler ve işçi kuruluşları, işveren kuruluşlarına, işveren kuruluşları da işçi kuruluşlarına üye olamaz; gerek doğrudan doğruya, gerek temsilcileri veya mensupları veya araya koyacakları diğer kimseler aracılığıyla biri, diğerinin kurulmasına, yönetim ve faaliyetine müdahalede bulunamaz.
Ticari faaliyetlerde bulunma yasağı, Yardım alma ve bağış kabul etme yasağı, Dernekler Kanunundaki Yasak ve İzne Bağlı Faaliyetler
SENDİKALARIN GELİR VE GİDERLERİ
Sendikaların en önemli geliri, üyelerinden topladıkları aidatlardan oluşmaktadır. Bununla birlikte dayanışma aidatları, yapabilecekleri faaliyetlerden elde edilen gelirler, bağışlar ve mal varlığı gelirleridir. Yeni yasada yer alan düzenlemeye göre dayanışma aidatlarının miktarı, üyelik aidatından fazla olamayacaktır.
Sendikaların Giderleri Kuruluşların gelir ve giderlerine ilişkin mali denetimleri, en geç iki yılda bir denetim yetkisine sahip yeminli mali müşavirlerce yapılır. Bu denetimin yapılmış olması, denetleme kurulunun yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.
Sendikaların faaliyetleri ya iradi ya da irade dışı nedenlerle durdurulur. Faaliyetin iradi durdurulması, makul gerekçelerin varlığı hâlinde, sendika genel kurulu tarafından alınan kararla ortaya çıkar. Sendika genel kurul kararı dışındaki nedenlerle sendikanın faaliyetlerinin durdurulmasına, biz “gayri iradi sebeplerle durdurma” diyoruz. Sendikal faaliyetler; bazen kuruluş sırasında tespit edilen eksikliklerin verilen süre içerisinde giderilmemesi hâlinde, bazen de sendika aleyhine açılan kapatma davasının her aşamasında hâkim kararıyla, bazen de sendika tüzüğünde kanuna aykırı bir şekilde tüzükte değişiklik yapılması durumunda, bazen de sendikanın dış kaynaklardan kanuna aykırı bir şekilde izinsiz olarak yardım veya bağış alması durumunda, bazen de nitelikleri kanuna aykırılık oluşturan kişilere görev verilmesi ve bu kişilerin görevde tutulmaları hâlinde durdurulur
SENDİKALARIN SONA ERMESİ
Sendikaların sona ermeleri ya fesih ya infisah ya da kapatma şeklinde olur. İnfisah ise, sendikanın varlığının kendiliğinden ortadan kalkması olarak anlaşılmalıdır. Örneğin; sendikanın zorunlu organlarının teşekkül ettiremeyecek duruma düşmesi, borçlarının ödeyemez hâle gelmesi, yönetim organlarının tüzüğe uygun olarak teşekkül ettirememesi, gibi. Sendikaların kapatılması, sendika dışındaki organlar tarafından yerine getirilmektedir. Bu organların vereceği kararlarda birtakım gerekçelerin olması gerekmektedir.
Tüzel kişiliği sona eren sendikanın, sendikayı sevk ve idare etme hususunda yetkisi olmaz. Faaliyeti sona eren sendikanın tasfiyesi yapılır.
ÖZET
- Sendika; işçilerin veya işverenlerin çalışma ilişkilerinde, ortak ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini korumak ve geliştirmek için, en az yedi işçinin veya işverenin bir araya gelerek bir iş kolunda faaliyette bulunmak üzere oluşturdukları tüzel kişiliğe haiz kuruluşlardır.
- 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu, işçi sendikalarının Türkiye çapında faaliyette bulunması amacıyla, bir iş kolundaki iş yerlerinde çalışan işçiler tarafından kurulabilmesini öngörmüştür. Burada öngörülen amaç, her hâlde sendikanın iş koluna giren tüm işlerde faaliyette bulunmak üzere kurulmasıdır.
- Sendikaların zorunlu organları; genel kurul, yönetim kurulu, denetleme kurulu ve disiplin kuruludur. Sendikalar, bu zorunlu organlar dışında isteğe bağlı olarak başka organlarda kurabilmektedirler.
- Sendika ve konfederasyonun ilk genel kurulu, tüzel kişiliğin kazanılmasından itibaren altı ay içerisinde, şubelerin genel kurulu ise kuruluş tarihinden başlayarak altı ay içerisinde yapılır. Toplantı nisabı, üye tam sayısının salt çoğunluğudur. Tüzükte daha yüksek bir yeter sayı da belirlenebilir. İlk toplantıda yeter sayı sağlanamadığında ikinci toplantı en çok on beş gün sonraya bırakılır. Bu toplantıya katılanların sayısı, üye ve delege sayısının 1/3 ünden az olamaz. Karar nisabı ise, toplantıya katılan üye veya delege sayısının salt çoğunluğudur.
- On beş yaşını doldurmuş olup da bu kanuna göre işçi sayılanlar, işçi sendikalarına üye olabilirler. On beş yaşını doldurmamış olanların üyeliği, kanuni temsilcinin yazılı iznine bağlıdır.
- Sendika ve konfederasyonlara serbest olan faaliyetler, üyelerinin ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerinin korunması ve geliştirilmesi amacına yönelmiş olanlardır.Sendika ve konfederasyonlar; siyasi partilerin ad, amblem, rumuz veya işaretlerini kullanamazlar.Sendika ve konfederasyonlar ticaretle uğraşamazlar .
- Sendikaların en önemli geliri, üyelerinden topladıkları aidatlardan oluşmaktadır.
- Sendikal faaliyetler; bazen kuruluş sırasında tespit edilen eksikliklerin verilen süre içerisinde giderilmemesi halinde, bazen de sendika aleyhine açılan kapatma davasının her aşamasında hâkim kararıyla, bazen de sendika tüzüğünde kanuna aykırı bir şekilde tüzükte değişiklik yapılması durumunda, bazen de sendikanın dış kaynaklardan kanuna aykırı bir şekilde izinsiz olarak yardım veya bağış alması durumunda, bazen de nitelikleri kanuna aykırılık oluşturan kişilere görev verilmesi ve bu kişilerin görevde tutulmaları durdurulur.