MALİYET MUHASEBESİNİN TANİMI VE AMAÇLARI
Maliyet muhasebesi, üretilen mal (mamul) veya hizmetlerin maliyetini oluşturan maliyet türlerinin, oluştuğu yerler ve ilgili oldukları mamul ya da hizmet cinsleri bakımından belirlenmesi ve izlenmesine olanak sağlayan bir hesap ve kayıt sistemidir.
Maliyet muhasebesinin amaçları nelerdir?
1. Mamullerin maliyetini saptamak
2. Maliyet kontrolüne yardımcı olmak
3. Planlamaya yardımcı olmak
4. Özel yönetim kararlarına yardımcı olmak
A- MAMULLERİN MALİYETİNİ SAPTAMAK
Mamul maliyetinin belirlenmesi; üretilen mamul maliyetinin, satılan mamullerin maliyetinin hesaplanarak brüt satış karı veya zararının, henüz satışı yapılmamış mamul stokları tutarının ve mamul satış fiyatının ne olması gerektiği sorularının cevaplandırılmasına yardımcı olacaktır.
B- MALİYET KONTROLÜNE YARDIMCI OLMAK
Maliyet kontrolünde, gerçekleşen fiili maliyetler, önceden belirlenen maliyetlerle karşılaştırılarak sapmalar belirlenir. Bu sapmaların nedenleri araştırılır ve düzeltici önlemler alınır.
C- PLANLAMAYA YARDIMCI OLMAK
Amaçlar ile bu amaçlara ulaşmada izlenecek yol ve yöntemlerin belirlenmesi şeklinde tanımlanan planlama işlevi, planların uygulanması ve geri bildirimden oluşan kontrol işleviyle birleştirildiğinde yönetim sürecini oluşturur. İşletme yönetiminin planlarının muhasebede rakamsal olarak ifade edilmesiyle bütçeler oluşturulur. Planların uygulanması sırasında gerçekleşen faaliyet sonuçları muhasebede kayıtlanır, sınıflanır, özetlenir ve bütçelerle mukayese edilerek başarı raporları halinde yine komuta yetkisindeki yöneticilerin bilgisine sunulur.
D- ÖZEL YÖNETİM KARARLARINA YARDIMCI OLMAK
Maliyet muhasebesinin işletme yöneticilerine, rutin kararlar yanı sıra özel yönetim kararlarında da gereksinme duyacağı konularda zamanlı, yeterli ve sağlıklı bilgileri sunma amacı olmaktadır
MALİYET MUHASEBESİNİN GENEL MUHASEBE İLE İLİŞKİLERİ
Genel muhasebe tarafından üretilen bilgiler (Devlet, işletmenin ortakları, çalışanlar) genellikle işletme dışı bilgi kullanıcılarının gereksinimine cevap verirken; maliyet muhasebesi tarafından üretilen bilgiler ise işletme içi bilgi kullanıcıların (yöneticiler) gereksinimine cevap vermektedir.
Maliyet muhasebesinin içe dönük maliyet verilerini ve genel muhasebenin de dışa dönük mali tabloları hazırlayabilmesi için birbirlerine daima ihtiyaçları vardır. İşte bu ihtiyaç, söz konusu iki muhasebenin ilişkisini ortaya çıkarmaktadır. Bu ilişki özellikle iki yönden kendini gösterir.
Genel muhasebede düzenlenen gelir tablosunun hazırlanabilmesi için dönem içinde üretilen mamullerin maliyetinin bilinmesi ve bu veriden hareketle de satılan mamullerin maliyetinin hesaplanarak gelir tablosunda ilgili dönemin satış hâsılatıyla karşılaştırılması gerekir. Aynı zamanda yine genel muhasebenin hazırladığı tablolardan biri olan bilançonun hazırlanabilmesi için de, yine dönem sonunda elde mevcut tamamlanmış ve yarı mamullerin Maliyetinin bilinmesi gerekir.
Maliyet muhasebesi ile genel muhasebenin birbirleri arasındaki ilişkiyi gösteren yönlerden diğeri ise, maliyet muhasebesinin mamul maliyetlerini hesaplayabilmek için genel muhasebeden almak zorunda olduğu bazı bilgilerdir. Örneğin, fiili maliyetlerin kullanıldığı bir işletmede; mamul, yarı mamul ve ilk madde ve malzeme, işçilik ile genel üretim maliyetlerine ait bilgiler genel muhasebeden alınır. Diğer yandan standart maliyet sisteminin kullanıldığı işletmelerde ise, dönem sonunda fiili maliyetler ile standart maliyetlerin karşılaştırılıp düzeltici kayıtların yapılabilmesi için yine genel muhasebede yer alan söz Konusu üretim maliyeti ile ilgili verilere ihtiyaç olacaktır.
GİDER, HARCAMA, MALİYET VE ZARAR KAVRAMLARI
Bilanço yaklaşımına göre;
GİDER: Bir işletmenin belirli bir dönemdeki mal teslimi veya üretim, hizmet kullanımı veya sürekli ana iş konusuyla ilgili diğer işlemleri sonucunda işletmenin varlıklarında meydana gelen azalışlar veya yükümlülüklerinde meydana gelen artışlardır.
Gelir yaklaşımına göre;
GİDER: İşletmenin faaliyetini ve varlığını sürdürebilmesi ve bir ekonomik yarar elde edebilmesi için belirli bir dönemde kullandığı ve tükettiği girdilerin, faydası tükenmiş maliyetlerin hâsılattan düşülen kısmına denir.
HARCAMA: Bir varlığın edinilmesi, bir hizmetin sağlanması yada bir zararın karşılanması amacıyla para ödeme, mal verme, hizmet sunma, borç altına girme, ortaklık hakkı tanıma v.b. şeklinde katlanılan fedakarlıklardır.
MALİYET: Belirli bir amaca ulaşmak için katlanılan fedakârlıkların parasal ifadesidir. Ya da bir ekonomik değeri oluşturmak için, elden çıkarılan ekonomik değerler toplamına denir.
ZARAR: İşletme işlevlerinin (faaliyetlerinin) yürütülmesi için gerekli olan ve normal ölçüler içerisinde yapılan tüm harcamalar ile varlık ve hizmet tüketimleri gider niteliği taşır. Buna karşılık, işletme işlevlerinin yürütülmesi için gerekli olmayan, olağandışı iş ve olaylardan dolayı tüketilen varlıkların veya normal ölçüleri aşan harcama ve tüketimlere zarar denir.
Varlık, işletmenin sahip Olduğu mal stokları, demirbaşlar, makineler gibi ekonomik değerlerdir.
GİDERLERİN SINIFLANDIRILMASI
GİDERLER;
• Çeşitlerine,
1- 0 İlk madde ve malzeme giderleri
2- 1 İşçi ücret ve giderleri
3- 2 Memur ücret ve giderleri
4- 3 Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler
5- 4 Çeşitli giderler
6- 5 Vergi resim ve harçlar
7- 6 Amortismanlar
8- 7 Finansman giderleri
• Fonksiyonlarına göre,
1- Stok maliyet giderleri
• Alış giderleri
• Üretim giderleri
a) Direkt ilk madde ve malzeme giderleri
b) Direkt işçilik giderleri
c) Genel üretim giderleri 2) Dönem giderleri
• Araştırma geliştirme giderleri
• Pazarlama satış ve dağıtım giderleri
• Genel yönetim giderleri
• Finansman giderleri
• Giderlerin Ürünlere yüklenmesine göre sınıflandırılması
1- Direkt Giderler
Belirli bir mal veya hizmetin üretime doğrudan doğruya herhangi bir dağıtım anahtarı kullanmadan yüklenebilen giderlerdir.
2- Endirekt giderler
Belirli bir mal veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan doğruya yüklenmeyip birtakım dağıtım ölçüleri ile yüklenebilen giderlerdir.
• Giderlerin Faaliyet hacmi ile olan ilişkisine göre
1- Sabit giderler
Belirli bir zaman dilimi ve hacmi içinde faaliyet hacmindeki atış ve azalışlardan etkilemeden aynı kalan giderlerdir. Amortisman kira
2- Değişken giderler
Faaliyet hacmine bağlı olarak artan veya azalan giderlerdir. Hammadde
3- Yarı değişken yarı sabit giderler
-Yarı değişken giderler; Faaliyet hacmi durduğunda tamamen ortadan kalkmayan ancak faaliyet hacmine bağlı olarak artan veya azalan giderlerdir. Enerji giderleri
-Yarı sabit giderler; Belirli bir faaliyet aralığında sabit olan bu hacım aşıldığında sıçramalar gösteren giderlerdir.
GİDER YERLERİ
Gider yeri, üretim ve hizmetlerin yapıldığı ve maliyetlerin oluştuğu, örgütün bir birimini ya da birim içindeki bir yeri ifade eder.
Giderlerin planlanması, kontrol edilmesi ve bu giderlerin dengeli bir biçimde toplanıp dağıtılmasını sağlar.
Gider yerlerinin saptanmasında genellikle kuruluşların organizasyon şeması esas alınır, Gider yerlerinin 10 – 99 sayıları arasında kodlanması Tekdüzen Muhasebe Sistemi gereğidir.
Gider yerleri aşağıdaki gibi bölümlenir;
. Esas üretim gider yerleri . Yardımcı üretim gider yerleri . Yardımcı hizmet gider yerleri . Yatırım gider yerleri . Üretim yerleri yöntemi gider yerleri . Araştırma ve geliştirme gider yerleri . Pazarlama satış ve dağıtım giderleri . Genel yönetim gider yerleri
Gider yerlerinin bölümlenmesinde yukarıda verilen gider yerleri gruplanması esas olmakla beraber, kuruluşların işletme faaliyeti teknolojik akımına uygun olarak açılacak gider yerleri, bu verilen ana grup başlıkları altında yer alabilir.
ÜRETİM GİDERLERİ (MALİYET GİDERLERİ)
Üretim giderleri, mamulün ortaya çıkması için yapılması zorunlu olan giderlerdir. Bu giderler olmadan üretim olmaz, mamul elde edilemez. Çünkü üretilen mamulün maliyetini bu giderler oluşturur.
Üretim giderlerini üç grupta toplayabiliriz:
1- İlk madde ve malzeme giderleri,
2- İşçilik giderleri,
3- Genel üretim giderleri.
Bu giderler; mamulün maliyetini doğrudan etkiliyorsa “direkt” , dolaylı yoldan etkiliyorsa “ENDİREKT” giderler olarak adlandırılırlar.
“Direkt giderlerle” “Endirekt giderlerin” toplamı mamulün maliyetini oluşturur.