MALİ ANALİZ DERS NOTLARI
Mali analiz, analiz tekniklerini muhasebe bilgilerine uygulamak suretiyle bulunacak analiz sonuçlarının işletmenin mali durumunu ve faaliyet sonuçlarını anlamak üzere yorumlanmasıdır.
MALİ ANALİZ TÜRLERİ
A-) AMACINA GÖRE ANALİZ TÜRLERİ:
1-YÖNETİM ANALİZİ: İşletme yöneticilerinin alacakları kararlara dayanak olacak verilerin hazırlanması amacıyla yapılan analizdir.
2- KREDİ ANALİZİ : İşletmeye kredi sağlayanlar ile işletmelerde ticari ilişkilerdebulunan özellikle kredili mal satan firmalar mali durumu ve işletmenin borç ödeme gücünü tespit etmek amacıyla yapılan analizdir.
3-YATIRIM ANALİZİ: İşletmenin mevcut ve potansiyel ortakları ile işletmeye yatırım yapmayı düşünenlerin ayrıca işletmeye uzun vadeli borç sağlayanların yaptırdıkları analizdir.
B- KAPSAMINA (YAPILIŞINA) GÖRE ANALİZ TÜRLERİ
1- STATİK ANALİZ: İşletmenin belirli bir tarihte düzenlemiş veya belirli bir döneme ait mali tablo kalemleri arasındaki ilişkileri tespit edilip incelendiği analizdir.Diğer bir ifadeyle işletmenin tek bir dönemine ait finansal veriler bu analize konu olur.
2- DİNAMİK ANALİZ: İşletmenin birbirini izleyen dönemlere ait finansal verilerin ve göstermiş oldukları verileri birbiriyle karşılaştırmak üzere gerçekleştirilen analizdir.
C- ANALİSTÇİNİN STATÜSÜNE GÖRE;
1- İÇ ANALİZ : Analizi yapan analistçi işletmenin içinden biridir. Ve bu analiz türünde işletmenin finansal verilerinin yanı sıra gerekli duyulan her türlü veri işletme içinden elde edilebilir.
2- DIŞ ANALİZ : Analizci işlemenin dışından biridir ve sadece işletmenin vermekte arzulu olduğu verileri kullanarak bu analizi gerçekleştirmek durumundadır.
Finansal Analizde Kullanılan Teknikler :
Oran Analizi
Karsılaştırmalı Tablolar Analizi
Yüzde Yöntemi ile analiz ( Dikey Analiz )
Eğilim Yüzdeleri yöntemi ile analiz ( Trend Analizi )
1. Karşılaştırmalı Mali Tablolar Analizi : İşletmenin birbirini izleyen dönemlerindeki mali tabloların karşılaştırılarak, kalemlerin dönemler arasında gösterdikleri değişmelerin analizine karşılaştırmalı tablolar analizi denir. FORMÜL 1 (Tutar olarak değişim)= 2.yıl – 1.yıl FORMÜL 2 ( % sel olarak değişim)= 2.yıl-1yıl / 1.yıl
ÖRNEK KALIP 1: İşletmenin 2010 yılında finansman giderleri gerçekleşmemiş olup 2011 yılında ise 10.000 TL olarak gerçekleşmiştir.Karşılaştırmalı Tablolar Analizine göre değişimin tutarı ve yüzdesi nedir?
ÖRNEK KALIP 2: İşletmenin 2009 yılı dönem karı 10.000 TL olup 2008 yılı zararı 5000 TL dir. KTA göre değimin tutarı ne kadardır?
2. Dikey Analiz Dikey analiz bir işletmenin bilanço ya da gelir tablosundaki kalemlerin kendi grupları ve genel toplam içerisinde ne kadarlık bir yüzdeye sahip olunduğunun tespiti ile yorumlanmasına denir. BİLANÇODA GRUP TOPLAMINA GÖRE DİKEY YÜZDE= İlgili hesap tutarı/Grup *100 BİLANÇODA GENEL TOPLAMA GÖRE DİKEY YÜZDE = İlgili hesap tutarı / Aktif yada pasif *100 GELİR TABLOSUNDA DİKEY YÜZDE = İlgili hesap tutarı / Net satış *100
ÖRNEK KALIP 1: TURE işletmesinin bilanço bilgileri aşağıdaki gibidir; 100 KASA : 10.000 TL 102 BANKALAR: 15.000 TL 103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMRİ 5000 153 TİCARİ MALLAR 20.000 TL 120 ALICILAR:10.000 TL DURAN VARLIKLARI 150.000 TL
Yukarıdaki bilgilere 120 ALICILAR hesabının grup ve genel toplamı nedir?
ÖRNEK KALIP 2: GTR İşletmesinin brüt satışları 125.000 TL olup satış iadeleri 5000 TL, satış iskontoları 20.000 TL dir. İşletmenin brüt satış zararı 50.000 TL ise satışlarının maliyetinin dikey yüzdesi kaçtır?
3. Trend Analizi Bir işletmenin aralarında ilişki olan mali tablo kalemlerinin uzun sürede gösterdikleri eğilimleri karşılaştırmak suretiyle yapılan incelemeye trend analizi denir FORMÜL: İlgili hesabın tutarı / Baz yıl tutarı *100
ÖRNEK KALIP 1: DFE işletmesinin Dönen varlıkları 2009 yılında 10.000 TL, 2010 yılında 20.000 TL, 2011 yılında 15.000 TL, 2012 yılında ise 40.000 TL dir. 2009 yılı baz alındığında 2012 yılında ki oran yüzde kaçtır?
4. Oran Analizi Bir işletmenin bir döneme ait mali tablolarında yer alan kalemler arasında matematiksel ilişki kurularak bulunan oranların incelenmesiyle yapılan analize oran analizi denir. Oran analizi, diğer analiz tekniklerinden farklı olarak, mali tabloların bütününe uygulanmakta ve mali tabloların bünyesinde gizli bulunan kalemler arası ilişkilerin ortaya çıkarılmasını sağlamakta ve mali tabloların daha kolay ve daha iyi anlaşılmasını sağlamaktadır.
Uygulamada en çok kullanılan oran analizleri şunlardır; Likitide Oranları, Mali Oranlar, Faaliyet Oranları, Kârlılık Oranları.
1.Likitide Oranları Likitide oranları, işletmenin kısa vadeli borç ödeme gücünü ölçmeye yarar. Bunun için dönen varlıkların toplamları ya da kalemleri ile kısa vadeli yabancı kaynaklar arasında çeşitli ilişkiler kurulur;
A. CARİ ORAN:Cari oran, dönen varlıklar ile kısa vadeli yabancı kaynaklar arasındaki ilişkiyi gösterir. Başka bir deyişle, cari oran, işletmenin her bir liralık kısa vadeli borcuna karşılık kaç liralık dönen varlığı olduğunu göstermektedir. FORMÜL= Dönen varlıklar / KVYK Standardı 1.5-2 arasıdır…
B.ASİT TEST ORANI (LİKİDİTE ORANI): Asit Test Oranı, işletmenin her bir liralık kısa vadeli borcuna karşılık, stoklar hariç olmak üzere, kaç liralık borcu olduğunu gösterir. FORMÜL= Dönen varlık-Stoklar / KVYYK Standardı 1 dir.
C.HAZIR DEĞERLER ORANI: Hazır Değerler Oranı, işletmenin her bir liralık kısa vadeli borcuna karşılık elinde kaç liralık nakit ve nakit benzeri değer bulunduğunu gösterir. FORMÜL= Hazır değerler+Menkul kıymetler / KVYK Standardı 0.20 dir.
D.STOK BAĞIMLILIK ORANLARI: Asit – test oranının 1’den küçük çıkması durumunda kısa vadeli borçların ödenebilmesi için stokların yüzde kaçının satılması gerektiğini belirtir. FORMÜL= KVYK-(Hazır değerler+Menkul kıymetler) / Stoklar
ÖRNEK KALIP 1: FD İşletmesinin bilanço bilgileri aşağıda verilmiştir. 100 KASA 5000 TL 102 BANKALAR 25.000 TL 103 VERİLEN ÇEKLER 5000 TL 110 HİSSE SENEDİ 35.000 TL 111 ÖKSB 15.000 TL 120 ALICILR 15.000 TL 153 TİCARİ MALLAR 50.000 TL 159 VERİLEN SİP AVANSI 10.000 TL 257 BİRİKMİŞ AMORTİSMAN 10.000 TL 320 SATICILAR 5000 TL 321 BORÇ SENEDİ 15.000 TL 360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR 10.000 322 BORÇ SENEDİ REESKONTU 5000 TL 300 BANKA KREDİSİ 25.000 TL
Yukarıdaki bilgilere göre işletmenin tüm likidite oranlarını hesaplayınız…
2.Mali Oranlar (FİNANSAL YAPI ORANLARI) : Mali oranlar, işletmenin finansmanında yabancı kaynaklardan yararlanma derecesini ölçmeye yarar. Mali oranlar ile işletme borçlarının mali yapı içerisindeki yeri ve bu mali yapının getirdiği sonuçlar araştırılır. Bu amaçla yabancı kaynakların öz kaynaklar karşısındaki durumu ile maddi duran varlıkların finansmanında kullanışları ve borçlanma giderlerinin dönem kârıyla karşılanışı ele alınır. Mali oran analizinde kullanılan oranlar şunlardır;
A.KALDIRAÇ ORANI:Varlıkların yüzde kaçının yabancı kaynaklarla finanse edildiğini gösterir. %50’den aşağı olması arzu edilir. %50’den yüksek olması işletmenin riskli finanse edildiğinin işaretidir. FORMÜL: Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar / Aktif Toplamı
B.FİNANSMAN ORANI:Finansal bağımsızlığı gösteren en önemli orandır. Oranın 1.00’dan büyük olması arzu edilir. FORMÜL: Öz Kaynaklar / Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar
C.BORÇ/ÖZSERMAYE ORANI:Finansman oranının tersidir. Borçlarının yüzde kaçının öz kaynaklar ile karşılandığını gösterir. Oranın 1.00’dan küçük olması arzu edilir. FORMÜL: Kısa ve Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar / Öz Kaynaklar
D.OTOFİNANSMAN ORANI: Otofinansman, işletmenin elde ettiği kârın bir kısmının dağıtılmayıp işletmede bırakılmasıdır. Bu şekilde işletme kendine öz kaynak yaratmış olur. Otofinansman oranı ise, işletmenin otofinansman yoluyla sağlamış olduğu kaynakların oransal gösterimidir. FORMÜL: (Kâr Yedekleri – Geçmiş Yıllar Zararları) / Ödenmiş Sermaye
E.FAİZİN KAZANILMA SAYISI: Elde edilen brüt satış kârı ile kredi faizin kaç kez ödenebileceğini gösterir. Bilinen diğer adı faiz karşılama oranı dır. FORMÜL: Faiz ve Vergi Öncesi Kâr / Finansman Giderleri
F.DURAN VARLIKLARIN ÖZSERMAYEYE ORANI: Maddî duran varlıkların ne kadarını öz kaynaklar ile karşılandığını gösterir. Oranın 0.70’den yukarı olması arzu edilir. FORMÜL = Maddî Duran Varlıklar / Öz Kaynaklar
G.DURAN VARLIKLARIN DEVAMLI SERMAYEYE ORANI: Duran varlıklarının ne kadarının devamlı sermaye ile finanse edildiğini gösterir. Oranın 1.00’dan büyük olması arzu edilir FORMÜL:Duran Varlıklar / (Uzun Vadeli Yab. Kay. + Öz Kaynaklar)
ÖRNEK KALIP 1: Z işletmesinin cari oranı 2 olup dönen varlıklarının duran varlıklara oranı 4 tür. Aktif toplamı 200.000 TL olan işletmede özkaynak toplamı 50.000 TL ise Kaldiraç oranını,finansman oranını,borç/özsermaye oranını ve duran varlıkların özsermayeye oranını hesaplayınız.
3.Faaliyet Oranları Faaliyet oranları, işletme varlıklarının verimli kullanılıp kullanılmadığı ölçmeye yarar. Bu amaçla varlıklar toplamı veya varlık kalemleri ile satışlar arasında ilişkiler kurulur. Kurulan ilişkilerden şu faaliyet oranları ortaya çıkmaktadır
A.ALACAK DEVİR HIZI: İşletmenin ticarî alacaklarını, gerçekleştirdiği satışlarla yılda kaç kez tahsil ettiğini gösterir. Yüksek olması olumlu yorumlanır. Alacak Devir Hızı = Kredili Net Satışlar / Ticarî Alacaklar
B.ORTALAMA TAHSİL SÜRESİ: Alacakların ortalama kaç günde tahsil edildiğini gösterir. Düşük olması olumlu yorumlanır. Ortalama Tahsil Süresi = 360 / Alacak Devir Hızı
C.MADDİ DURAN VARLIK DEVİR HIZI: İşletmenin maddî duran varlıklara aşırı yatırım yapıp yapmadığını gösterir. Oranın düşük olması işletmede atıl kapasitenin olduğunu gösterir. Maddî Duran Varlıklar Devir Hızı = Net Satışlar / Net Maddî Duran Varlıklar
D.STOK DEVİR HIZI: Stokların yılda kaç kez yenilendiğini gösterir. Yüksek olması işletmenin sürekli satış yapıp, stoklarını yenilediğini gösterir. Bu yüzden olumlu yorumlanır. Stok Devir Hızı = Satışların Maliyeti / Ortalama Stok
E.STOK DEĞİŞİM SÜRESİ: Stokların ortalama kaç günde bir yenilendiğini gösterir. Stok Değişim Süresi = 360 / Stok Devir Hızı
F.AKTİF DEVİR HIZI: İşletmenin sermaye ağırlıklı çalışıp çalışmadığını gösterir. Yüksek olması olumlu algılanır. Aktif Devir Hızı = Net Satışlar / Aktif Toplamı
ÖRNEK KALIP 1: ABC İşletmesinin Ticari alacakları 10.000 tl olup kredili satışları 50.000 TL dir. Bu bilgilere göre ortalama tahsil süresi kaç gündür?
ÖRNEK KALIP 2:FD İşletmesinin Dönem başı stokları 10.000 olup dönem sonu stokları 20.000 TL dir. Brüt satışları 200.000 TL olan bu işletmede satışların maliyeti 60.000 TL olduğunu göre ortalama stok yenilenme süresi kaç gündür?
4.Kârlılık Oranları Kârlılık oranları, işletmenin faaliyetleri sonucunda ölçülü ve yeterli bir kâr elde edip etmediğini ölçmeye yarar. Kâr ile kaynaklar ve kâr ile satışlar arasında ilişki kurularak ortaya çıkarılan kârlılık oranları şunlardır;
A.MALİ RANTABİLİTE: İşletmenin öz sermayesi ile net kârı arasındaki ilişkiyi ortaya koyar. Yüksek olması işletme rantabilitesinin tatmin edici düzeyde olduğunu gösterir. Malî Rantabilite = Net Kâr / Ortalama Öz Sermaye
B.EKONOMİK RANTABİLİTE: Kaynakların verimli kullanılıp kullanılmadığını gösterir. Yüksek olması olumlu yorumlanır. Ekonomik Rantabilite = Vergi ve Faiz Önceki Kâr / Pasif Toplamı
C.HİSSE BAŞINA GETİRİ: Hisse senedinin değerini gösterir. Yüksek olması olumlu algılanır. Hisse Başına Getiri = Net Kâr / Dolaşımdaki Hisse Senedi Sayısı
D.BRÜT SATIŞ RANTABİLİTESİ: Brüt satış kârlılığı olarak da bilinir. Yüksek olması olumludur. Brüt Satış Rantabilitesi = Brüt Satış Kârı / Net Satışlar
ÖRNEK KALIP 1: D işletmesinin finansal kaldıraç oranı:0.66, Dönen varlıklarının duran varlıklara oranı 2 olup pasif toplamı 300.000 TL dir. Devamlı sermayesi 100.000 TL olan işletmede stok tutarı 50.000 tl ise cari oranı ve asit test oranını bulunuz.
ÖRNEK KALIP 2: Duran varlıklar 250.000 TL, UVYK: 50.000 TL , ÖZKAYNAKLAR:300.000
Yukarıdaki işletmenin finansman oranı 3 olduğuna göre kısa vadeli yabancı kaynak tutarı ve Net işletme sermayesi ne kadardır?
ÖRNEK KALIP 3:Z işletmesinin uzun vadeli yabancı kaynakları 100.000 TL olup Devamlı sermaye tutarı 250.000 TL dir. Vergi ve faiz öncesi karı 150.000 TL olup ekonomik rantabilitesi 0.5 tir. Bu bilgilere göre işletmenin KISA VADELİ YABANCI KAYNAK TUTARI ne kadardır?
ÖRNEK KALIP 4:Bir işletmenin vergiden önceki karı 1.540.000 TL dönemin finansman gideri 192.500 TL dir. Vergi oranı %20 ise elde ettiği karla finansman giderlerini kaç kez karşılar?
ÖRNEK KALIP 5:ABC işletmesinin dönem karı 100.000 tl olup, dönem başı sermayesi 10.000 tl dönemsonu sermayesi ise 20.000 tl dir. Vergi oranı %25 olduğuna göre mali rantabilitesi kaçtır?
YARDIMCI MALİ TABLOLAR
SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU : Gelir tablosundaki satışların maliyeti kısmı işletmenin dönem içindeki stok hareketleri ile satılan mamül, ilk madde ve malzeme ile ticari mal gibi maddelerin ve satılan hizmetlerin maliyetini göstermek üzere ayrı bir tablo halinde düzenlenir.
FON AKIM TABLOLARI: Fon akım tablolarında kullanılan fon kavramı; tüm finansal araçlar anlamında veya net işletme (çalışma) sermayesi anlamında ya da para ve para benzerleri anlamında kullanılır. Fon kavramının içeriğine göre fon akım tabloları
Fon çıkışı gerektirmediği için eklenmesi gereken giderler; amortismanlar, karşılıklar ve gelecek aylara ait giderlerin döneme ilişkin paylarıdır
NAKİT AKIM TABLOSU : Bir işletmede belli bir dönemde oluşan nakit akışını açıklayan tablo olan nakit akım tablosunun ana kalemleri aşağıda açıklanmıştır. Bu hesap kalemleri değerlendirilirken amortismanlar, karşılıklar, reeskontlar, vazgeçilen alacaklar, önceki dönem gelir, kâr, gider ve zararları gibi nakit giriş veya çıkışını gerektirmeyen tutarların dikkate alınması gerekir.
ÖRNEK KALIP 1: İşletmenin 2014 yılında 370 hesabının kalanı 10.000 TL olup 371 hesabının kalanı ise 2000 tl dir. Bu işletmede 2015 yılında ise 370 hesabının kalanı 15.000 tl olup 371 hesabının kalanı 6000 tl dir. Bu bilgilere göre 2015 yılı nakit çıkışı ne kadardır?
KÂR DAĞITIM TABLOSU Kar dağıtım tablosu, işletmenin dönem kârının dağıtım biçimini gösteren tablodur. Kâr dağıtım tablolarının düzenlenme amacı, özellikle sermaye şirketlerinde dönem kârından, ödenecek vergilerin, ayrılan yedeklerin ve ortaklara dağıtılacak kâr paylarının açıkça gösterilmesi ve şirketlerin hisse başına kâr ile hisse başına temettü tutarının hesaplanmasıdır.
ÖRNEK KALIP 1: TUF işletmesinin sermayesi 200.000 tl olup ödenmemiş sermayesi 50.000 tl dir. 2014 yılı dönem net karı 20.000 tl olup geçmiş yıllarda ayırdığı 1. Terti yasal yedek akçe bulunmamaktadır. Bu dönem ayrılacak 1. Tertip yasal yedek akçe ne kadardır?
ÖRNEK KALIP 2: GF İşletmesinin sermayesi 500.000 tl olup ödenmemiş sermayesi 100.000 tl dir. Bu işletmenin geçmiş yıllarda ayırdığı 1. Tertip yasal yedek akçe tutarı 79.500 tl olup dönem net karı 300.000 TL dir. Bu bilgilere göre ayrılacak 1. Terip yasal yedek akçe toplamı ne kadardır?
ÖZKAYNAKLAR DEĞİŞİM TABLOSU Özkaynaklar değişim tablosu; ilgili dönemde öz kaynak kalemlerinde meydana gelen artış veya azalışları bir bütün olarak gösteren tablodur
ÖRNEK KALIP 1: DSA işletmesinin Özkaynak bilgileri şöyledir: Sermaye 100.000, ödenmemiş sermaye 20.000, yasal yedekler 5000, statü yedekleri 2000, olağanüstü yedekler 1000, dönem net karı 10.000, geçmiş yıl zararı 15.000 tl dir. Bu bilgilere göre işletmede özkaynak toplamı ne kadardır?
NET ÇALIŞMA SERMAYESİ: DÖNEN VARLIK-KVYK DEVAMLI SERMAYE: UVYK+ÖZKANYNAK
DENETİM VE STANDART NOTLARI
Denetim: Ticari faaliyetler ile ilgili olayların önceden saptanmış ölçütlere uygunluk derecesini araştırmak ve sonuçları ilgi duyanlara bildirmek amacıyla tarafsızca kanıt toplayan ve bu kanıtları değerleyen sistematik bir süreçtir.
Denetimin Özellikleri: – Denetim, belli bir ekonomik birime ve bir döneme ait bilgileri kapsar.
– Denetim bir süreçtir.
– Denetim, bilgilerin doğruluğu ya da ne kadar güvenilir olduğu ile ilgilenir.
– Denetim, bir karşılaştırma eylemidir.
– Denetim, kanıt toplama ve değerlendirme eylemidir.
– Denetim uzman ve bağımsız bir kişi tarafından yapılır.
– Denetim çalışmaları sonucunda rapor düzenlenir.
DENETİM TÜRLERİ
Amaçlarına Göre Denetim Türleri: 1- Mali Tabloların Denetimi: Finansal tabloların genel amaçlı denetimi, genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygunluğu açısından yapılır. Mali tablolar denetimi Bağımsız denetçiler ile kamu denetçileri tarafından yapılır. Bu denetimin konusu ortaklara veya vergi dairelerine verilen mali tablolardır. 2- Uygunluk Denetimi: İşletme içinde veya dışında saptanmış olan kurallara (ana sözleşme, işletme politikaları vb.) uygunluğunun incelenmesidir. Denetçi koyulan kuralları değiştiremez, sadece veri olarak kabul eder. 3- Faaliyet Denetimi: Bir örgütün faaliyetlerinin verimliliği ve etkinliğini değerlemek amacıyla bu faaliyetlerle ilişkili usul ve yöntemlerin uygulanışının gözden geçirilmesini kapsar. İç denetimden daha geniş bir denetimdir. her türlü denetçi tarafından yapılabilirse de genellikle iç denetçi veya kamu denetçileri tarafından yapıldığı gözlenir.
Denetçinin Statüsü Yönünden Denetim Türleri: 1- İç Denetim: Örgüte hizmet etmek amacıyla örgütün faaliyetlerini incelemek ve değerlemek içn örgüt içinde kurulmuş bağımsız bir değerleme fonksiyonudur. İç denetimin kapsamına hem finansal nitelikteki işlemler, hem de finansal nitelikte olmayan işlemler girmektedir. İç denetim çalışmaları finansal denetimi, uygunluk denetimini ve faaliyet denetimini kapsamaktadır. Finansal denetim yönü mali tabloların doğruluğunun araştırılmasından çok mali tablolara temel oluşturan muhasebe bilgilerinin doğruluk ve güvenilirliğini araştırmak ve bu bilgileri elde etmek için kullanılan kayıt ortamını ve raporlama sistemini gözden geçirmektir. Hata ve yolsuzlukların bulunması ve önlenmesi finansal tabloların kapsamına girer. 2- Kamu Denetimi: Kamu denetimi, denetim amaçlarına, kapsamına ve denetimi yapan birimlere göre sınıflandırılabilir. Kamu denetim kurumları: Devlet Denetleme Kurulu, Sayıştay ve Başbakanlık yüksek Denetleme kuruludur. Ayrıca kamu ve özel sektördeki işletmeleri denetleyen veya bağlı bulunduğu kurum ve kuruluşun işlem ve hesaplarını denetleyen kamu kurum ve kuruluşlarına bağlık denetim kurulları bulunmaktadır. 3- Bağımsız Denetim: Serbest meslek sahibi olarak kendi adına çalışan veya bir denetim şirketinin ortağı olan kişiler tarafından işletmelerin mali tabloların genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygunluk derecesini belirlemek amacıyla yapılan denetim çalışmasıdır. Bu yetki SMMM ve YMM lere verilmiştir.
Yapılış Zamanına Göre Denetim Türleri: 1- Sürekli denetim: SPK düzenlemeleri çerçevesinde hazırlanması ve kamuya açıklanması zorunlu olan yıllık mali tabloların tümünün denetimidir ve her yıl yapılması zorunludur. 2- Sınırlı denetim: Altışar aylık ara bilanço ve gelir tablolarının denetimidir. 3- Özel denetim: SPK tebliğleri uyarınca özel denetim yaptırma zorunluluğu bulunan ortaklık ve yardımcı kuruluşların, kurula başvuruları üzerine verilen menkul kıymetlerin halka arzı iznine ortaklık genel kuruları veya yetkili organların birleşme, devir veya tasfiye kararlarına dayanak teşkil edecek mali tablolarının sermaye piyasası mevzuatı uyarınca bağımsız denetleme kuruluşu tarafından denetlenmesidir.
Bağımsız denetçi türleri: – SPK Tarafından kabul edilmiş dış denetim şirketleri
– Yeminli Mali Müşavirler
– Bankalar Bağımsız Denetçileri
Bağımsız Denetçinin Sorumluluğu: Temel sorumluluğu mali tabloları incelemek ve onların doğruluğu hakkında görüş bildirmektir.bunun yanında mali tablolardaki hata ve hilelerin bulunması, kanunsuz işleri tespit etmek ve işletme hayatının gelecekte de süreklilik göstereceğini tespit ederek bu bağlamda mali durumun da yeterli derecede güvence altında olduğunu belirlemek gibi tali sorumlulukları da vardır.
Denetim Standartları: Bir denetim eyleminin , amaçlara uygun şekilde yapılmasını sağlamak amacıyla yani mali tabloların doğruluğunu ve güvenilirliğini tespit etmek için, denetimin; kimler tarafından, nasıl ve ne şekilde yapılacağını ve sonuçlarının nasıl raporlanıp ilgililere sunulacağını belirleyen ilke ve kurullara genel kabul görmüş denetim standartları denir.
1- Genel Standartlar (denetçiye ilişkin standartlar)
-Mesleki eğitim ve yeterlilik standardı.
-Bağımsızlık standardı.
-Mesleğin özen ve titizlik standardı.
2- Çalışma Alanı Standartları
-Planlama ve gözetim standardı.
-İç kontrol sisteminin incelenmesi standardı.
-Yeterli kanıt toplama standardı.
-Çalışma kağıtlarının hazırlanması standardı.
3- Raporlama Standartları
-Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygunluk.
-Muhasebe ilkelerinde tutarlılık standardı.
-Tam açıklama ilkesine uyum standardı.
-Görüş bildirme standardı.
GÖRÜŞ BİLDİRME ŞEKİLLERİ
1- Olumlu Görüş Bildirme: Müşterinin mali durum ve faaliyet sonuçlarının gerçeği yansıttığı anlamındadır. Standart denetim raporu kullanılır.
2- Olumsuz görüş bildirme: müşterinin finansal tablolarının gerçeği yansıtmadığını ifade eder. Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinden sapmalar, denetim kapsamındaki sınırlamalar ve gelecekle ilgili belirsizlikler gibi aksaklıklar olduğunda denetçi bu sapmalar ve aksaklıkların önemli olması ve mali tablolar bir bütün olarak güvenilirliğinin ortadan kalkması halinde olumsuz görüş bildirir.
3- Şartlı görüş bildirme: Bir bütün halinde mali tabloların güvenilirliğini bozmayacak aykırılıkların bulunması durumunda şartlı rapor düzenlenir. Bazı istisnaların saklı tutulması şartıyla bir bütün olarak mali tabloların doğruluğu hakkında olumlu görüş bildirmesine engel olacak kadar önemliyse denetçi görüş bildirmekten kaçınır veya olumsuz görüş bildirir.
4- Görüş Bildirmekten Kaçınma: Denetçinin ve müşterisinin iradesi dışında oluşan , çalışma alanını sınırlayan önemli bir hususun var olması yeterli kanıt elde edememesi veya finansal tabloların doğruluğu hakkında bir görüş bildirmeye sahip olmaması halinde görüş bildirmekten kaçınma şeklinde rapor verir.
DENETİM AŞAMALARI
1- Müşterinin seçimi ve işin kabul edilmesi
a-Müşteri kabul politikası ışığında gerekli bilgilerin toplanması.
b-bir önceki denetçi ile görüşme
c-Denetim anlaşma mektubunun yazılması.
d-denetim sözleşmesinin imzalanması.
2- Denetimin planlanması
a-Müşteri işletmeyi tanıma amacıyla faaliyetleri hakkında bilgi toplama
b-Denetim programının hazırlanması
c-Çalışma programının hazırlanması(işgücü ve zaman planlaması)
3- Denetim programının yürütülmesi
a-İç kontrol sisteminin incelenmesi ve değerlendirmesinin yapılması
b-denetim programında gerekli değişikliklerin yapılması
c-Hesap bakiyelerinin doğruluğunun araştırılması
d-toplanan kanıtları değerleme
4- Denetimin tamamlanması ve bulguların raporlanması
a-Mali tabloların dürüstlüğü hakkında yargıya varılması
b-Yargının şekillendirilmesi, denetim raporunun yazılması ve yayınlanması.
İÇ KONTROL SİSTEMİ
İç Kontol Sistemi: İşletme faaliyetlerinin şirket politikaları ile uyum içinde düzenli ve verimli bir şekilde yürütülmesi, varlıkların korunması, hata ve hilelerin tespit edilip engellenmesi, muhasebe kayıtlarının tam ve doğru olması, güvenilir mali bilgilerin zamanında hazırlanması hedeflerine mümkün olduğunca ulaşmak amacıyla yönetimin kullandığı tüm yöntem ve usullere iç kontrol sistemi denir.
1- Yönetsel kontroller (faaliyet kontrol sistemi): İşlemlerin, işletmenin belirlediği hedefler doğrultusunda etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesine yönelik, yönetim politikalarına bağlılığı artıran ve mali olaylar ve muhasebe kayıtlarıyla direkt ilişkisi bulunmayan yöntem ve usullerdir. Örneğin istatistiksel analizler, zaman ve hareket etütleri eğitim programları, kalite kontrol sistemleri.
İyi bir iç kontrol sisteminde yönetimin amaçladığı fayda dört grupta toplanır.
– güvenilir bilgi sağlanması
– işletme varlıklarının ve kayıtlarının korunması
– verimliliğin arttırılması
– belirlenmiş politikalara bağlılığı özendirme.
2-Muhasebe kontrolleri (muhasebe kontrol sistemi): Varlıkların korunması, hata ve hilelerin tespit edilip önlenmesi, muhasebe kayıtlarının tam ve doğru şekilde yapılması, mali tabloların zamanında güvenilir olarak hazırlanması amacına yönelik olarak konulan tüm yöntem ve usullerdir. Örneğin: yetki ve onay vermek, kayıt ve raporlama sistemleri, iyi ve detaylı bir hesap planı, muhasebe yönetmeliği. Muhasebe kontrolü üç unsur tarafından belirlenir:
– varlıkların korunması
– finansal kayıtların güvenilirliği
– kıymet hareketleri.
Bu unsurlar dışında iç muhasebe kontrolu tanımında ve muhasebe kontrolu kavramında açıkça belirtilmeyen bazı özellikler vardır. Genelde tüm muhasebe kontrolleri için olan bu özellikler:
1- Yönetimin sorumluluğu
2- Sistemin yeterince güvence vermesi
3- Sistemi kısıtlayan faktörler
4- Bilgi işleme yöntemleri
İç Kontrol Sistemi Temel İlkeleri:
– görevlerin ayırımı ilkesi
– kıymet hareketlerinin yetkilendirilmiş olması ilkesi
– uygun belgeleme ve muhasebe kayıt düzeninin varolması ilkesi
– varlıkların ve muhasebe kayıtlarının fiziki koruması ilkesi
– bağımsız mutabakatların yapılması ilkesi
İÇ KONTROL SİSTEMİN AMAÇLARI
İç Kontrol Sisteminin Esas Amaçları:
1- İşletme varlıklarını korumak: İstenmeyen durumlar nedeniyle varlıklarda meydana gelebilecek azalmalar veya zararların engellenmesi için önceden yönetimce tedbir alınmasıdır.
2- Muhasebe bilgilerinin doğruluğu ve güvenilirliğini sağlamak: Muhasebe kayıt ortamının kontrol altına alınması ve sağlanan bilgilerin güvenirlik derecesinin en üst düzeye çıkarılması için gerekli önlemler alınmasını amaçlar.
3- İşletme faaliyetlerinin yönetim politikalarına , planlara ve yasalara uygunluğunu sağlamak: İç kontrol sistemi faaliyetlerin verimliliğini sağlamaya yardımcı olur bütçe ve yönetim politikalarına uygunluğun korunmasına yardımcı olur.
4- Kaynakların ekonomik ve verimli kullanımını sağlamak: doğru ve uygun zamanda en az kaynak kullanılarak amaçlara ulaşılmış ise verimlilik sağlanmış demektir, Verimliliğin sağlanıp sağlanmadığı iç kontrol sisteminin iyi işlemesine ve faaliyete uygun ve teknik personelin çalıştırılmasına bağlıdır.
5- Yönetim tarafından belirlenmiş hedeflere ve amaçlara ulaşılmasını sağlamak: Planlanmış sonuçların gerçekleşen sonuçlarla karşılaştırılmasıyla faaliyetlerin etkinliği değerlendirilir, iç kontrol sistemi hedeflere ulaşılabilecek şekilde yönlendirildiğinde planlanmış sonuçların gerçekleştirilmesi kaçınılmazdır.
İç Kontrol Sisteminin Genel Amaçları:
1- İşlemler yönetimin devrettiği genel ve özel yetkilere uygun olarak yürütülmelidir.
2- İşlemler gelen kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olarak ve hesap verme yükümlülüğünü yerine getirecek şekilde kaydedilmelidir.
3- Varlıklara ve belgelere erişim yetkili personelle sınırlandırılmalıdır.
4- Mevcut varlıklar belirli sorumluluk kayıtlarıyla karşılaştırılmalı ve herhangi bir fark belirlendiğinde arkın özelliğine göre gerekli soruşturma yapılmalıdır.
DENETİM TEKNİKLERİ
Kanıt Toplama Teknikleri: Denetçinin incelediği bir konu hakkında edindiği kanaatinin dayanağı toplamış olduğu delillerdir. Muhasebe denetiminde delil, denetçinin bir kanaate ulaşmak için kullandığı belge, işlem ve bilgidir. Denetçi yeterli ve kaliteli delil toplar. Denetçi yeterli ve kaliteli delil toplar.
Fonksiyonlarına Göre Kanıt Türleri:
– Esas muhasebe verilerinden oluşan kanıt türleri (doğrulayıcı kanıtlar): İşletmenin muhasebe sisteminden veya mali tablolarında elde edilen kanıtlardır. Örneğin yevmiye defteri, defteri kebir (büyük defter) , yardımcı defterler, muhasebe fişleri, hesap planı, muhasebe yönetmeliği, mizanlar, gider dağıtım tabloları, müşterilere gönderilen hesap ekstreleri ve bilgisayarlı muhasebede teyp, disk, disket gibi.
– Destekleyici kanıtlar: İşletmenin kayıt ortamında varolan muhasebe bilgilerinin doğrulanmasına destek olan kanıtlardır.
Amaçlarına Göre Kanıt Türleri:
– Genel kanıtlar: İşletmenin genel durumu hakkında bilgi veren kanıtlardır. İşletmenin çevresi , faaliyetleri, işkolu ile bilgiler verir. İşletmenin muhasebe sistemi içinden elde edilmezler.
– Sistem kanıtları: İşletmenin muhasebe sisteminin işleyişi hakkında bilgi veren kanıtlardır. Değer hareketlerinin doğru kayıtlandığı, sınıflandırıldığı ve açıklandığı konusunda gerekli bilgiler işletmenin muhasebe kayıtlarındaki ve mali tablolarındaki yer alan sistem kanıtları yardımıyla doğrulanır.
– Temel kanıtlar: Varlıkların gerçekten varolduğu , değer hareketlerinin gerçekliği , işlemlerin onaylanmış olduğunu belirten temel durumlara ilişkin bilgileri içerin kanıtlardır.
Destekleyici Kanıt Türleri:
– fiziksel kanıtlar
– üçüncü kişilerin beyanları
– işletme personelinin beyanları
– belgesel kanıtlar
– matematiksel kanıtlar
– analitik kanıtlar.
Başlıca Kanıt türleri:
1- fiziki varlıklar
2- doğrulamalar
3- belgeler
4- muhasebe defter ve kayıtları
5- yeniden hesaplamalar
6- işletme yönetimi ve personelinin yazılı ve sözlü beyanları
7- karşılaştırma ve oranlar.
8- İstatistiki analizler
9- İç kontrol sisteminin etkinliği ölçmede kullanılan testler