2015 KPSS Vatandaşlık Ders Notları

Temel Hukuk Bilgileri

Temel Hukuk Bilgileri konusuna hukuk kelimesinin anlamı ile başlayalım. Hukuk kelimesi Arapça ”hak” kelimesinin çoğuludur. Peki hukuk neden vardır? Toplumsal hayatın sürebilmesi içi gerekli olan düzen için hukukun var olması gerekmektedir. Bunlarına başında da sosyal hayatı düzenleyen kurallar gelmektedir. Biz bunlara Toplumsal Düzen Kuralları diyoruz.

TOPLUMSAL DÜZEN KURALLARI

* Hukuk Kuralları: Bireylerin birbirleriyle ve devletle olan ilişkilerini düzenleyen kuralladır. Hukuk kurallarına uyulmadığı takdirde maddi müeyyide yani devlet tarafından uygulanan bir kamu gücü karşımıza çıkar.

* Din kuralları: Tanrı tarafından konulduğuna inanılan ve insan davranışlarını düzenleyen emir ve yasaklardır.

* Ahlak Kuralları: Kişinin kendi vicdanı tarafından konulan ve kendi davranışlarını düzenleyen, vicdan azabı ile cezalandırılması mümkün olan emir ve yasaklardır. Subjektif Ahlak kuralları kişinin kendisine olan davranışlarını, Objektif Ahlak kuralları da kişinin başkalarına karşı davranışlarını düzenler.

* Görgü Kuralları: Toplum içindeki davranışları düzenleyen kurallardır.

Din, Ahlak ve Görü Kurallarına uyulmadığı takdirde manevi müeyyide yani toplum tarafından uygulanan yaptırımlar karşımıza çıkar. 

Dikkat: Görenekler ile örf adetler aynı değildir. Görenekler her bölgeye göre değişiklik gösterebilir ( Her bölgenin ayrı bir kutlama, düğün şekli olabilir). Ancak örf ve adetler ülkenin her yerinde uygulanır ( Büyüklere saygı, yardım etmek gibi).

HUKUKUN ÇEŞİTLİ ANLAMLARI

* Pozitif Hukuk: Bir ülkede yürürlükte bulunan yazılı ve yazısız kuralların tümüne denir.

* Mevzu Hukuk (Mevzuat): Bir ülkede yürürlükte bulunan sadece yazılı kuralların tümüdür. Yetkili makamlarca konulmuştur.

* İdeal ( Doğal-Tabii) Hukuk: Olması istenen veya olması gereken hukuktur.

* Tarihi Hukuk: Şu an yürürlükte olmayan ve geçmişte kullanılmış hukuk türüdür.

HUKUKUN KAYNAKLARI

1) Yazılı Kaynaklar: Hakimin bakmak zorunda olduğu kaynaklardır. Yetkili makamlarca konulmuş olan bu kaynaklar Türk Hukuku’ndaNormal Hiyerarşisi başlığı altında toplanmaktadır .

Normlar Hiyerarşisi sırayla;

Anayasa

Kanun( Milletler arası antlaşmalar, Kanun hükmünde kararnameler ve meclis içtüzüğü de Kanunlara eş değerdedir)

Tüzük

Yönetmelik

Genelge

Yönerge

şeklinde gitmektedir. İleride bu başlıklara tek tek değineceğiz.

2) Yazısız Kaynaklar: Hakimin bakmak zorunda olduğu kaynaklardır. Sadece özel hukukta uygulanan  bu hukuk kurallar örf ve adetlerdir.

Bir örf ve adetin hukuk kuralına dönüşmesi için şu 3 özelliği taşıması gerekir:

– Maddi Unsur: Sürekli ve tekrarlanma

– Manevi Unsur: Genel inanış

– Kanuni Unsur: Devlet desteği yani maddi yaptırım şartıdır.

3) Yardımcı Kaynaklar: Hakim bakmak zorunda değildir. Bunlarİçtihatlar (Yargısal Kararlar) ve Doktrinlerdir (Bilimsel Görüşler). İçtihatlar hakimi bağlayıcı nitelikte değildir ancak İçtihadı Birleştirme Kararları bağlayıcı olmaktadır.

Eğer yazılı ve yazısız kuralların hiçbirinde hüküm yoksa buna Hukuk Boşluğu denir. Sadece yazılı kural yoksa buna da Kanun Boşluğudenir. Kanun Boşluğu da 2′ye ayrılmaktadır.

Bunlar:

* Kural İçi Boşluk: Kanun koyucunun bilerek ve isteyerek bıraktığı boşluktur. Hakime takdir yetkisini kullanması için bırakılmıştır.

* Kural Dışı Boşluk: Kanun koyucunun istemeden bıraktığı boşluktur.Gerçek (Açık) Boşluk kanunlarda somut olaya uygulanacak bir kuralın bulunmaması durumudur. Gerçek Olmayan (Örtülü-Zımni) Boşluk da kanunda o meselenin olup uygulanmasının tatmin edici olmamasıyla ortaya çıkan boşluktur.

Kamu hukuku konusuna geçmeden önce Hukukun dallarını ana başlık halinde sıralayalım. Hukuk sisteminin alt dalları 3′e ayrılmaktadır.

* Hukukun Dalları:

• Kamu Hukuku
• Özel Hukuk
• Karma Hukuk

KAMU HUKUKU

Kamu Hukuku: Kişilerin devletle veya devletin bir başka devletle olan ilişkilerini düzenler. !Kişi ile devlet arasındaki ilişkilerde devlet üstün durumdadır. Yani eşitlik yoktur.

Kamu hukuku ilişkisi tek taraflı olup devlet, iradesini açıklamakla hukuki ilişki ortaya çıkar. Devlet aldığı kararları kendisi tek taraflı olarak resen icra edebilmektedir. Kpss genel kültür ve Kpss vatandaşlık konuları içerisinde yer alan Kamu Hukuku aşağıdaki dalları ile karşımıza çıkmaktadır.

Kamu Hukuku Dalları:

• Anayasa Hukuku
• İdare Hukuku
• Ceza Hukuku
• İcra İflas Hukuku
• Devletler Genel Hukuku
• Vergi Hukuku
• Yargılama Hukuku

1) Anayasa Hukuku: Devletin Şeklini ve teşkilatlanmasını, organlarını, bu organların işleyişini, kişilerin temel hak ve hürriyetleri ve bunların güvence altına alınmasını düzenleyen hukuk kurallarının bütünüdür. Temel kaynağımız 1982 Anayasasıdır. Kpss Anayasa konusuna çok önem vermektedir. İleride bu konu üzerinde daha fazla ayrıntılarıyla beraber durulacaktır.

2) İdare Hukuku: Devlet idaresinin örgütlenmesini ve işleyişini, kişilerin idareyle olan ilişkilerini düzenler. İdare hukukunda temel kuralların yer aldığı tek bir kanun yoktur. Buna bağlı olarak Devlet Memurları Kanunu, İdari Yargılama Kanunu, Belediye Kanunu gibi kanunlar yer almaktadır.

3) Ceza Hukuku: Suçu oluşturan fiillerin neler olduğu ve bu fiilleri yapanlara ne gibi cezaların verileceğini gösteren kurallardır. Temel aldığımız kanun 1 Haziran 2005 Tarihli Türk Ceza Kanunu’dur.

Kanunsuz Suç ve Ceza Olmaz İlkesi: Kanunda suç sayılmayan bir fiilden dolayı kimse suçlu olarak görülemez.

Kanunilik Unsuru: Bir davranışın suç olabilmesi için kanunda açıkça suç olarak tanımlanmış olması gerekmektedir.

– Bir hareketin suç sayılabilmesi için şunlar gereklidir:

• Kanunilik (Tipiklik) Unsuru: Kanunda açıkça tanımlanmış olmasıdır.
• Maddi (Hareket) Unsuru: Bu iki şekilde olmaktadır. İcra: hareketi yapmak şeklinde; İhmal: hareketi yapmamak şeklinde.
• Manevi (Kusurluluk) Unsuru: Bu da ikiye ayrılmaktadır. Kast: bilerek, isteyerek yapma; Taksir: sonucu öngöremediğimiz durumlardır.

Taksirli suçlardan hüküm giyenler kamu haklarından mahrum olmazlar. Yani oy kullanabilme, memur veya milletvekili olabilme gibi yetileri devam etmektedir.

* Kanunumuz suçlunun ceza ehliyetini yaş bakımından kademeli bir şekilde düzenlemiştir:

• 12 Yaşına kadar: Kişilerin ceza ehliyeti yoktur. Tam Ehliyetsizkavramını karşılar.
• 12-15 Yaş Arası: Kişilerin ayırt etme gücü yerindeyse ceza verilir, indirime gidilir; ayırt etme gücü yerinde değilse ceza verilmez. Tam Olmayan Ehliyetlikavramını karşılar.
• 15-18 Yaş Arası: Ayırt etme gücü var kabul edilir. İndirimli ceza uygulanır. Yine Tam Olmayan Ehliyetlikavramına dahildir.
• 18- Ölüme Kadar: Cezai ehliyetleri tamdır. Tam Ehliyetli kavramını karşılar.

Sağır ve dilsizlerde normal ceza ehliyetine 3 yaş eklenir. Bunların ceza ehliyeti 21 yaşında başlar.

– 1982 Anayasasında yer alan suç ve cezalara ilişkin esaslar:

• Masumiyet Karinesi: Suçluluğu mahkeme kararınca sabit oluncaya kadar kimse suçlu sayılamaz.
• Cezanın Şahsiliği: Ceza sorumluluğu şahsidir.
• Kanun dışı yollardan elde edilen bulgular delil olarak kullanılamaz.
• Suç ve cezalar geçmişe yürütülemez.
• Hiç kimse sadece sözleşmeden doğan bir yükümlülüğü yerine getirmediği için özgürlüğünden alıkonamaz.

4) İcra – İflas Hukuku: Mahkemelerin vermiş oldukları kararları devlet organları vasıtasıyla zorla yerine getirilmesini düzenleyen hukuka İcra Hukuku denir. İcra işlemleri mahkemede değil, icra dairesinde görülür.

Tacir kişiler iflasa tabidir ve bundan yola çıkarak özel bir takip yöntemini düzenleyen hukuka İflas Hukuku denir. Burçlunun hacze konu olabilecek bütün mallarına İflas Masası denir. İflas eden borçluya da Müflis denir.

5) Devletler Genel Hukuku: Kamu hukuku içinde yer alan ve diğer adı da Uluslararası Genel Hukuk bu dal, devletlerin ve uluslararası kuruluşların birbirleri ile olan ilişkilerini düzenleyen hukuk kurallarının bütünüdür.

6) Yargılama Hukuku: Bağımsız mahkemelerin adalet dağıtırken başvuracağı yöntemi belirler.

7) Vergi Hukuku: Kpss genel kültür içinde yer alan kpss vatandaşlık Kamu Hukuku ile ilgili en son değineceğimiz vergi hukuku, devletle kişiler arasındaki ilişkileri inceler. Vergi hukukunda aşağıdaki bilgileri de Kpss sorularında karşımıza çıkması sebebiyle lütfen aklımızda tutalım.

* Vergide Kanunilik: Kanunda belirlenen biçimde vergi alınması.

* Vergide Genellik: Herkesten vergi alınması.

* Vergide Adalet: Kişilerin mali gücünün göz önünde tutulması.

Resim Vergisi: Kamu kurumlarının belirli bir işi yapmaya yetki ve izin vermesi karşılığında alınır.

Harç: Belirli bir hizmetten yararlanmak için ödenir.

Vergi Türleri

1) Gelir Üzerinden Alınan Vergiler: Gelir vergisi, Kurumlar vergisi vs.

2) Gider Üzerinden Alınan Vergiler: KDV, Bankacılık ve sigortacılık işlemleri vs.

3) Servet Üzerinden Alınan Vergiler: Emlak vergisi, Veraset (miras) vergisi, İntikal (Bağış, şans oyunları) vergisi, Motorlu Taşıtlar vergisi, ÖTV vs.

Kamu Hukuku konusu sona ermiştir. Bundan sonraki konuda Hukukun diğer alt dalları olan Özel hukuk ve Karma Hukuk işlenecektir.

Özel hukuk, karma hukuk ve kamu hukuku, hukukun alt dallarını oluşturmaktadır. Bir önceki konuda kamu hukukunu ayrıntıları ile beraber işlemiştik. Şimdi özel hukuk ve karma hukuk dallarını inceleyeceğiz.

Özel Hukuk

Özel hukuk kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerini düzenleyen, bazı durumlarda da kişilerin devletle olan ilişkilerini düzenleyen hukuk dalıdır. Bunun şartı kişilik ilkesidir. Kişiler bu ilişkilere girip girmeme konusunda serbesttirler.

Özel hukukun özelliklerini maddeler halinde sıralayalım.

• Özel hukuk, kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerini, eşitlik ve irade serbestisi esasına göre düzenleyen hukuk kurallarının bütünüdür.
• Özel hukuk ilişkisi iki taraflıdır. Bir özel hukuk ilişkisinin ortaya çıkabilmesi için tarafların karşılıklı anlaşmaları gerekmektedir.
• İrade serbestisi ve tarafların ilkesi geçerlidir.
• Tarafların yaptığı işlemlerin hukuka uygun olduğu yolunda bir karine yoktur.
• Herkes, kendi iddiasını ispatlamak zorundadır.
• Kimse resen icra yetkisine sahip değildir. Haklı olan kişiler dahi hakkını almak için mahkemeye başvurmak zorundadır.

Özel Hukukun Dalları

KPSS vatandaşlık dersinde işlenen özel hukuk kendi içinde alt başlıklara ayrılmaktadır. İçinde çok önemli hukuk dalları bulunan özel hukuk bizim için kpss soruları açısından da önemlidir.

1) Medeni Hukuk: Kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerinin çok büyük bir kısmını düzenleyen hukuk dalıdır. Medeni hukuk, bir ülkenin yurttaşlarının birbirleriyle ve belli bir ölçüde yurttaşların devlet ile doğrudan doğruya ve dolaylı olan ilişkilerini düzenleyen kuralların bütünüdür. Temel kaynağımız 1 ocak 2002 tarihli Türk Medeni Kanunu’dur. 4 Temel kitaptan oluşan medeni hukuk dallarını inceleyelim.

1. a) Kişiler Hukuku:Gerçek veya tüzel kişileri ve bu kişilerin durumlarını içerisinde barındırır.

Evli – bekar, ölüm – doğum, ikametgah…

1. b) Aile Hukuku:Nişanlanma, evlenme, boşanma, velayet, akrabalık gibi konulara ilişkin yasal düzenlemeleri ve kanunları barındırır.
2. c) Miras Hukuku:Miras kime , nasıl ve hangi şartlarda kalacak? gibi sorulara cevap arayan medeni hukuk alt dalıdır.

Vasiyetname, miras sözleşmesi, mirasçı, muris (miras bırakan), tereke (miras) gibi kavramlar medeni hukuk içerisinde yer alır.

1. d) Eşya Hukuku:Kişilerin eşyalar üzerindeki hak ve yükümlülüklerini düzenleyen hukuk dalıdır.

Menkul, gayrimenkul, mülkiyet, rehin… gibi kavramlar eşya hukuku içerisinde yer almaktadır.

2) Borçlar Hukuku: Borç ilişkilerini düzenleyen özel hukuk dalıdır. Medeni kanunun devamı niteliğindedir. Borç bir ilişkidir ve birden fazla unsur gerekir. Bunlar alacaklı, borçlu ve edimdir.

Edim: Borcun konusudur. Alacaklının borçludan isteyebileceği, borçlunun da yerine getirmekle yükümlü olduğu davranış biçimine edim denir.

En son Borçlar Kanunumuz 1 temmuz 2012′de yürürlüğe girmiştir.

3) Ticaret Hukuku: Kişiler arasındaki ticari ilişkileri düzenleyen özel hukuk dalıdır. Temel kaynağı Türk ticaret kanunudur ve 5 kitaptan oluşur.

• Ticari işletme hukuku
• Şirketler hukuku
• Kıymetli evraklar hukuku
• Deniz ticareti hukuku
• Sigorta hukuku

4) Devletler Özel Hukuku: Farklı uyrukta olan kişilerin özel hukuk ilişkilerinde hangi devletin kanunun uygulanacağını düzenleyen özel hukuk dalıdır. Çeşitli devletlere mensup bulunan kişiler ( yani aynı uyrukta bulunmayan) arasındaki özel hukuk ilişkilerine hangi devletin kanunun uygulanacağını içeren kuralların tümüdür. Burada 3 konu önem taşımaktadır.

* Uyrukluk: Kişileri veya şeyleri (uçak, gemi vs) devlete bağlayan hukuki veya siyasi bağdır. Devlete uyrukluk bağı ile bağlı olan kişilere de vatandaş denir.

* Yabancılar Hukuku: Bir devletin kendi vatandaşları için koymuş olduğu kuralların, hakların tamamından yabancılar faydalanamaz. Yabancıların hangi haklardan faydalanacağı yabancılar hukukunun konusudur.

* Kanunlar İhtilafı: Hangi ülkenin kanununun ve hangi ülkenin mahkemesinin yetkili olacağını düzenler.

Karma Hukuk

Kpss genel kültür vatandaşlık dersinde hukukun dallarından sonuncusu da karma hukuk dalıdır. Karma hukuk, karma nitelik kazanmış hukuk dallarının tümüdür.

Karma Hukuk Dalları

1) İş Hukuku: İşçi ve işveren arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarının tümüdür.

• Bir hizmet karşılığı herhangi bir işte ücret karşılığı çalışan kimseye işçi
• İşçi çalıştıran gerçek veya tüzel kişiye işveren, işin yapıldığı yereiş yeri
• İşçilerin veya işverenlerin çalışma ilişkilerinde ortak ekonomik ve sosyal faaliyetleri korumak için meydana getirdikleri tüzel kişiliğesendika

* Toplu İş Sözleşmesi: işçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasındaki sözleşmedir.

2010 Anayasa değişikliği ile memurlara ve diğer görevlilerine toplu iş sözleşmesi yapma hakkı tanınmıştır.

2010 Anayasa değişikliği ile aynı zamanda ve aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olunabilir.

• Değişik iş kollarından en az beş sendikanın bir araya gelmesi suretiyle meydana getirdikleri üst kuruluşa konfederasyon
• İşçilerin ekonomik ve sosyal durumunu düzeltmek için topluca çalışmamak suretiyle faaliyetlerini durdurmalarına grev

Memurların grev hakkı yoktur.

• İşveren tarafından işçilerin topluca işten uzaklaştırılmasına lokavt

2) Hava Hukuku: Hava trafiği ile ilgili kuralların tümü hava hukukunu oluşturmaktadır.

3) Toprak Hukuku: Tarıma elverişli taşınmazların hukuki durumlarını ve işletilmesini düzenleyen hukuk kurallarının tümüdür.

4) Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku: Fikir ve sanat eserlerini yaratan, bilim ve fen alanındaki buluşları olan kimselerin eserler ve buluşları üzerindeki hakları düzenleyen karma hukuk dalıdır.

Normlar hiyerarşisi hukukun yazılı kaynakları arasında bulunan astlık üstlük ilişkileridir. Normlar hiyerarşisi hukukun asıl kaynakları içinde yer alan yazılı kaynakların hiyerarşi sırasını belirterek hangi yazılı kaynakların öncelikli olduğunu göstermektedir.

Normlar Hiyerarşisi

Normal hiyerarşisi Anayasa > Kanun > Tüzük > Yönetmelik > Genelge > Yönerge şeklinde oluşmaktadır.

Milletler arası antlaşmalar, Kanun hükmünde kararnameler ve Meclis içtüzüğü kanunlara eş metin olarak sayılmaktadır.

Anayasa: KPSS vatandaşlık dersinin en yaygın içeriklerinden biri olan Anayasa, bir devletin kuruluşunu, örgütlenişini, temel organlarının işleyişini, devlet iktidarının el değiştirmesini düzenleyen ve kişilerin hak ve özgürlüklerini güvence altına alan kuralların tümüdür.

Dünyanın ilk anayasası, 1787 tarihli ABD anayasasıdır.

KPSS vatandaşlık dersinde bolca karşılaşacağımız Anayasa değerlendirileceği alana göre çeşitli sınıflara ayrılmaktadır.

• Anayasalar değiştirilmesi bakımından sert anayasa ve yumuşak anayasa olarak ikiye ayrılmaktadır:

Sert Anayasa: Değiştirilmeyecek maddeleri olan anayasalardır.

1924 Anayasası ”Devletin rejimi cumhuriyettir.” Maddesinin değiştirilemeyeceğini belirtmiştir. Sert anayasa örneğidir.

Yumuşak Anayasa: Değiştirilmeyecek maddeleri yoktur. Ayrıca değiştirilmesi için nitelikli çoğunluk aranmamaktadır. Basit çoğunlukla değişiklik kabul edilebilir.

1921 Anayasası tek yumuşak anayasamızdır.

• Anayasalar ayrıntısı bakımından kazuistik anayasa (ayrıntıcı) veçerçeve anayasa olarak  ikiye ayrılmaktadır.

1924, 1961 ve 1982 anayasaları ayrıntıcı yani kazuistik anayasalardır. En ayrıntıcı anayasamız ise 1982 Anayasasıdır.

Tek çerçeve anayasamız, yani ayrıntısı çok az olan anayasamız 1921 Anayasasıdır.

• Son olarak Anayasalar yazılı olması bakımından yazılı ve yazısız anayasa olmak üzere iki başlıkta incelenir.

Yazılı Anayasa: Anayasa içinde olması düşünülebilecek kuralların yetkili bir organ tarafından belirli bir belge içinde toplanmasıdır. Hemen hemen bütün devletlerin anayasaları yazılı anayasadır.

İngiltere anayasaları geleneklere dayanan bir anayasadır. Yazılı anayasalar dışında kalır.

Yazısız Anayasa: Toplum içinde uzun bir süre kesintisiz olarak tekrarlanan ve bağlayıcı olduğuna inanılan uygulamalardan oluşan anayasadır.

Yazısız anayasalar, Teamüli Anayasa ya da Geleneksel Anayasa olarak da adlandırılmaktadır.

Kanun: Normal hiyerarşisi tablosuna göre anayasadan sonra kanun gelmektedir. Kanunları TBMM yapar. Kanunları Cumhurbaşkanı onaylar ve resmi gazetede yayımlanır.

Kanunların iptal davası Anayasa Mahkemelerinde görülmektedir.

* Kanunlara Eş Metin Sayılanlar:

Kanun Hükmünde Kararnameler: Kanunlarla, kanun hükmünde kararnameler normlar hiyerarşisi içinde eş değer sayılmıştır. Kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi Bakanlar Kuruluna 1961 Anayasası’nın 1971 – 1973 değişikliğiyle verilmiştir.

Uluslararası Antlaşmalar: Normlar hiyerarşisi içinde uluslararası antlaşmalar kanun ile eş değer sayılmaktadır. Uluslararası antlaşmalar yürütme güçleri (erkleri) tarafından yapılır. TBMM uygun bulur, Cumhurbaşkanı onaylar ve Resmi Gazete’de yayımlanır.

Yürürlükteki temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası antlaşmalar ile kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi halinde çıkabilecek uyuşmazlıklarda, uluslararası antlaşma hükümleri esas alınır.

Uluslararası antlaşmalar için yargı yolu kapalıdır.

Süresi bir yılı aşmayan ve Türkiye’ye ekonomik yükümlülük yükleyen uluslararası antlaşmaların TBMM tarafından uygun bulunması şart değildir.

Meclis İçtüzüğü: Kpss vatandaşlık dersinde, normlar hiyerarşisi içinde kanunlara eş değer metin sayılan bir diğer madde de meclis içtüzüğüdür. Meclis iç tüzüğü bir parlamento kararıdır.

!Meclis iç tüzüğünde değişiklik yapmak için yürütme teklif vermez, sadece milletvekilleri teklif verebilir.

• Parlamento Kararı: TBMM’nin kanun yapmak dışındaki tüm kararlarıdır. Bir diğer tanımıyla parlamento kararları, Cumhurbaşkanı onayına gitmeyen meclis kararlarıdır.

TBMM’nin savaş ilanı, erken seçim, ara seçim, hükümete güvenoyu verme, gensoru ya da bakanlığı düşürme, Cumhurbaşkanını yüce divana gönderme, RTÜK üyelerini seçme, Anayasa Mahkemesine üye seçme, Sayıştay başkan ve üyelerini seçme, Meclis başkanını seçme, milletvekilliği düşürme, dokunulmazlığı kaldırma gibi kararlar parlamento kararlarıdır.

Genel af ve özel af ilan etme, para basılmasına karar verme, uluslararası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulma kararları parlamento kararları değildir. Çünkü bunlar Cumhurbaşkanı onayına gider. Kısaca püf nokta olarak Cumhurbaşkanı onayına gidiyor mu gitmiyor mu? Bu sorunun cevabı parlamento kararı olup olmadığını açıklamaktadır.

Parlamento kararlarından Meclis içtüzüğü, milletvekilliği düşürme ve dokunulmazlıkları kaldırma gibi kararlara yargı yolu açık, bunlar dışında kalan diğer parlamento kararlarına da yargı yolu kapalıdır.

Tüzükler: Normlar hiyerarşisi sırasına göre kanunlardan sonra gelen tüzükler, kanunların işleyişini göstermek için Danıştayın yargısal denetiminden sonra Bakanlar Kurulu tarafından çıkartılmaktadır. Tüzükleri Cumhurbaşkanı onaylar ve Resmi Gazete’de yayımlanır. Tüzükler bir tarih belirtilmezse yürürlüğe yayımlandıktan 45 gün sonra girer.

Yönetmelikler: Normlar hiyerarşisi içindeki sıraya göre tüzüklerden sonra yönetmelikler gelmektedir. Yönetmelikler anayasal olarak, Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri kendi görev alanını ilgilendiren kanunların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak amacıyla çıkartılır.

Bakanlar kurulu da yönetmelik çıkartabilmektedir ancak bu anayasada belirtilmemiştir.

Hangi yönetmeliğin Resmi Gazete’de yayımlanacağını kanunlar belirler. Dolayısıyla her yönetmelik Resmi Gazete’de yayınlanacak diye bir şey yoktur. Genel olarak toplumun genelini ilgilendiren yönetmelikler Resmi Gazete’de yayımlanmaktadır.

Yönetmelik davalarına eğer ülkeyi ilgilendiriyorsa Danıştay, bölgeyi ilgilendiriyorsa Bölge İdare Mahkemesi bakar.

Genelge ve Yönerge: Normlar hiyerarşisinde yönetmelikten sonra genelge, genelgeden sonra ise son olarak yönergeler gelmektedir. Genelge ve Yönergeler Anayasada düzenlenmemiştir.

Kpss genel kültür vatandaşlık dersine ait Normlar Hiyerarşisi konusu tamamlanmıştır. Bir sonraki kpss vatandaşlık konusu Müeyyide (Yaptırım) Kavramı olacaktır.

Yaptırım (müeyyide), toplumsal hayatı düzenleyen kurallara uyulmadığında karşılaşılan tepkidir. Hukuk kurallarına uyulmadığı takdirde devlet tarafından yaptırım yani müeyyide uygulanır. Yaptırım türleri maddi müeyyide ve manevi müeyyide olarak ikiye ayrılmaktadır. Kpss vatandaşlık konuları içinde yer alan bu konu birçok kavramı da beraberinde getirmektedir.

Yaptırım Türleri

1) Maddi Müeyyide: Hukuk kurallarına uyulmadığında devlet tarafından uygulanan kamu gücünü belirtmektedir.

1. a) Ceza: Yasayı çiğneyen kişiye, yöntemine göre mahkemelerce uygulanan yaptırımdır. Bir diğer deyişle, Türk Ceza Kanunu’nun ihlali sonucu karşılaşılan yaptırım türüdür. KPSS açısından önemli olan ceza kavramının da türleri bulunmaktadır.

• Ölüm Cezası:Ölüm cezasının alanı 2002 yılında ”savaş, savaş tehdidi ve terör suçları” olarak daraltılmıştır. 2004 yılında imzalanan ”ölüm cezasının her koşulda kaldırılmasına ilişkin 13 no’lu protokol” , 2006 yılında onaylanma işlemleri tamamlanmış ve yürürlüğe konulmuştur.

Ülkemizde artık ölüm cezası yoktur.

• Hapis Cezası:Ömür boyu hapis cezası (müebbet) ve süreli hapis cezası şu anda ülkemizde uygulanan hapis cezalarıdır.
• Disiplin Cezası:Belirli statüdeki kişilerin çarptırılabileceği ceza türüdür. ( Öğretmen, öğrenci, memur vs.) Disiplin cezaları uyarma, kınama, aylıktan kesme, kademe ilerlemesinin durdurulması ve devlet memurluğundan çıkarma gibi cezalardan oluşur.

Devlet memurluğundan çıkarma ile meslekten men cezası birbirinden farklı kavramlardır. Devlet memurluğundan çıkarılsanız dahi mesleğinizi icra edebilirsiniz. Ancak men edilirseniz mesleğinizi yerine getiremezsiniz.

• Kamu Haklarından Men Cezası:Memur olamama, seçme ve seçilme hakkını kullanamama gibi yaptırım türleridir.
• Adli Para Cezası

1. b) Cebri İcra: Maddi yaptırım türleri içinde bulunan cebri icra, kişilerin yapmakla yükümlü olduğu durumlarda, davranışlarını yerine getirmediyse bu davranışın kamu gücü uygulanarak zorla yerine getirilmesidir. Başka bir deyişle cebri icra, bir borç ilişkisinde borcunu rızası ile yerine getirmeyen borçlunun, devlet gücü aracılığıyla bu borcunun zorla yerine getirilmesini sağlayan bir yaptırım çeşididir.

Askerlik, vergi, haciz, nafaka vs cebri icra örnekleridir.

1. c) Tazminat: Hukuka aykırı olarak, başkalarına verilen zararın ödetilmesi biçimindeki yaptırım türüdür. Bir kimsenin hukuka aykırılık teşkil eden kusurlu bir davranışı sonucu başkasına zarar verdiyse, zararı veren kişiye ödettirilmesi durumudur. Tazminat türleri de kendi içinde ikiye ayrılır.

• Maddi Tazminat:Mal varlığına yönelik olarak parasal açıdan zarar vermektir. Mutlak olarak zarar para ile giderilmektedir.
• Manevi Tazminat:Kişilik hakları, vücut bütünlüğü gibi para ile ölçülemeyen değerlere verilen zarardır. Bu zarar para ile giderilebileceği gibi her zaman para da olmayabilir. (Özür, tekzip vs.)

1. d) İptal: Hukuk kurallarına aykırı bir biçimde yapılmış olan idari işlemin ortadan kaldırılmasıdır. Aykırı olan idari işlemin geçersizliği mahkeme tarafından tespit edilir ve ortadan kaldırılır.

İki kişi arasında yapılmış olan sözleşmenin ortadan kaldırılmasına fesih denir.İptal işleminde ise ortada devlet vardır. KPSS soruları açısın bu ayırıma dikkat edelim.

1. d) Hükümsüzlük: Hukuka ters bir şekilde yapılan işlemin kanunun öngördüğü şekilde yapılmaması sonucu veya kanuna aykırı olarak yapılması sonucu hukuki işlem yetkisinin doğmamasıdır. Hukuki işlemleri, hukukun aradığı şekilde yapmalıyız. Aksi durumlarda hükümsüzlük ortaya çıkar. Yapılan bu işlem sonuç doğurmaz, sakattır. Hükümsüzlük türleri üçe ayrılmaktadır.

• Yokluk:Hukuki işlemin hiç oluşmaması halidir. Yani hukuksal işlemin kurucu unsuru eksiktir.

!İmam nikahı, imzasız senet vs yokluk kavramına örnektir.

• Butlan:Kpss vatandaşlık konuları içinde karıştırılan kavramlardan birisi olan butlan, yapılan hukuksal işlemin kurucu unsurları yapılmış olsa da, içeriğinde yani konusunda hukuka aykırılık olması durumudur. Yani hukuken işlem var, doğmuştur ama sakattır.
• Mutlak Butlan:Akıl hastası bir kimsenin evlenmesi.
• Nispi Butlan:Sarhoşluk anında evlenilmesi.
• Tek Taraflı Bağlamazlık:Yapılan hukuki işlemin taraflardan birisi için geçerli olmaması halidir.

18 yaşından küçük biriyle, reşit olan bir kişinin aralarında yaptıkları sözleşmenin hükümleri, 18 yaşından küçük kişiyi bağlamaz ama karşı tarafı bağlar. Ancak yapılan sözleşmeye velisi veya kanuni temsilcisi onay vermişse her iki tarafı da bağlar. Onay verilmemiş ise her iki tarafı da bağlamaz.

Küçüğün yapmış olduğu sözleşme anından, velisinin / kanuni temsilcisinin onay vermesine kadar arada geçen süreye askı süresi denir.

2) Manevi Müeyyide: Yaptırım türleri içinde bir diğer müeyyide türü de manevi müeyyidedir. Manevi müeyyide türleri ayıplanma, kınama, günahkar sayılma şeklindedir. Din, görgü ve ahlak kurallarına uyulmadığında uygulanan yaptırım türüdür.

Manevi müeyyide toplum tarafından uygulanan bir yaptırım türüdür.

Yaptırım (Müeyyide) Unsurları

• Müeyyide hukuk kuralının ihlaline tepki olarak gösterilir.
• Müeyyidenin özünde cebir yani zorlama vardır.

Cebir kişinin yaşamına, sağlığına, özgürlüğüne, mal varlığına verilen bir zarardır.

• Cebir sadece hukuk düzeni tarafından öngörülür.

Kpss genel kültür vatandaşlık dersine ait Yaptırım (Müeyyide) konusu tamamlanmıştır. Bir sonraki kpss vatandaşlık konusu Hak Kavramı olacaktır.

Hak kavramı ve hakların korunması konusu kpss vatandaşlık konu anlatımı dahilindedir. Bu bölümde hak kavramı ve hakların korunmasını incelerken hakları doğuran olaylar ile hakların kazanılması konularına da değineceğiz.

Hak Kavramı

Hak kavramı, hukuk düzeninin kişilere tanıdığı yetkilere ve kişilerin hukuk düzeni tarafından korunan menfaatlerine denir. Hukuk kelimesi de hak kelimesinden türetilmiştir. Kpss vatandaşlık konusu içinde yer alan hak kavramı bir başka tanımla, hukuk tarafından tanınan ve korunmasını isteme hususunda ferdin yetkili sayıldığı menfaattir.

Hakları Doğuran Olaylar

 KPSS vatandaşlık konusu içinde hakları doğuran olaylar 3 terimler açıklanabilir.

Hukuki Olay: Gerek insan iradesi gerekse irade dışında meydana gelen, hukuk düzeninin kendilerine hukuki sonuç bağladığı olaylardır.

Örneğin ölüm, ölen kişinin haklarını kaybetmesine sebep olurken, mirasçılarına hak kazandırabilir.

Hukuki Fiil: Hukukun sonuç bağladığı insan davranışlarına denir. Hukuki olayın insan iradesi ile gerçekleşeni diyebiliriz.

İkametgah.

Hukuki İşlem: Bir ya da birden fazla kişinin hukuki sonuç elde etmek üzere irade açıklamasında bulunmasıdır.

Evlenme.

Hakların Kazanılması

Bir hakkın kişiye bağlanması, bir hak ile kişi arasında bağlantı kurulmasını ifade eder.

Aslen Kazanma: Kimseye ait olmayan bir hakkın bir kişi tarafından kazanılmasıdır.

Nehirde tutulan balık. Velayet hakkı gibi.

Devren Kazanma: Hakkın hukuki bir işlemler ya da miras yoluyla bir kişiden başka bir kişiye geçmesidir.

Hakların kazanılmasında geçerli olan ilke İyi Niyet (Subjektif iyi niyet)’tir.

İyi Niyet (Subjektif İyi Niyet): bir hakkın kazanılabilmesi için gerekli bir şartın yokluğunun ya da hakkın kazanılmasına engel bir sebebin varlığının haklı bir sebeple bilinmemesidir.

Dürüstlük Kuralı (Objektif İyi Niyet): Bir hak sahibinin hakkını kullanırken ya da borçlarını yerine getirirken iyi, doğru, dürüst, makul, mantıklı, orta zekalı, aklı başında bir kimse gibi hareket etmesidir.

Hakların Korunması

Kpss vatandaşlık dersinde Hak kavramı ile beraber işleyeceğimiz hakların korunması, kural olarak devlet tarafından gerçekleştirilir. Buna hakların kamu gücü ile korunması denir. Ancak bazı durumlarda kişiler haklarını bizzat kendileri de korumak zorunda kalabilir.

Meşru Müdafaa: Bir kimsenin kendi şahsına veya malına yapılan hukuka aykırı ve halen devam eden bir saldırıyı önlemek için yaptığı ölçülü karşı saldırıya meşru müdafaa denir.

Zaruret Hali (Iztırar): Kendisini veya başkasını bilerek sebebiyet vermediği zarardan veya derhal oluşabilecek tehlikeden kurtarmak için başkalarının mallarına zarar vermektir.

Kuvvet Kullanma: Hakkın kaybolma tehlikesi mevcutken ve o anda hükümet güçlerine başvurmanın imkansız bulunması durumunda bir kimsenin hakkını bizzat kuvvete başvurarak korumasıdır.

————————————————————————————————————————————————————–

Kamu hakları ve özel haklar kpss vatandaşlık dersinde hakkın türleri içinde işlenmektedir. Hakkın türleri kamu hakları ve özel haklar olarak 2 alt başlıkta incelenmektedir. Kamu hakları da özel nitelikli kamu hakları ve genel nitelikli kamu hakları olarak ikiye ayrılmaktadır. Öncelikle kamu haklarını inceleyelim.

Kamu Hakları

KPSS vatandaşlık dersinde hakkın türleri içinde kamu hakları 2′ye ayrılmaktadır.

Özel Nitelikli Kamu Hakları: Belli kişilerle kamu kuruluşlarındaki ilişki sonucu olarak ortaya çıkan haklardır.

Memurun doğum izni, yıllık izi gibi haklar.

Genel Nitelikli Kamu Hakları: Vatandaşlara sağlanan haklardır. 3 başlık halinde incelenmektedir.

• Kişi Hakları: Özel hayatın gizliliği, din ve vicdan özgürlüğü vs.
• Sosyal ve Ekonomik Haklar: Sendika kurma hakkı, konut hakkı, eğitim ve öğrenim hakkı gibi haklardır.
• Siyasal Haklar: Türk vatandaşlığı hakkı, dilekçe hakkı, vergi ödevi gibi.

Özel Haklar

KPSS vatandaşlık dersinde yer alan özel haklar, özel hukuktan doğan haklardır. Kişiler ile kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarından doğan haklardır. Bu haklara medeni haklar da denir.

Mahiyetlerine Göre Haklar: Mutlak haklar ve nisbi haklar olmak üzere ikiye ayrılır.

• Mutlak Haklar: Herkese karşı ileri sürülebilen haklardır.

Eşya üzerindeki ayni haklar, ya da sanatçının yapıtı üzerindeki fikri haklar mutlak haklardır.

• Nisbi Haklar: Sadece ilişkide bulunduğumuz diğer kişiye karşı ileri sürülebilen haklardır.

Alacaklı borçlu ilişkisinde, alacaklının borçludan alacağını isteme hakkı buna örnektir.

Konularına Göre Haklar:

• Mal Varlığı Hakları: Para ile ölçülebilen , kişilerin maddi menfaatlerini koruyan haklardır.

Telif Hakkı, alacak hakkı vs.

• Kişilik Hakları: Para ile ölçülemeyen, kişilerin manevi menfaatlerini koruyan haklardır.

Bir kişinin şerefi, haysiyeti, ismi, resmi vb.

Kullanımlarına Göre Haklar:

• Devredilebilen Haklar: Başkalarına devri veya intikali mümkün olan haklardır.

Mal varlığı hakları, mülkiyet hakkı vs.

• Devredilemeyen Haklar: Kişilik hakları, oturma hakkı, nafaka hakkı gibi devredilemeyen haklardır.

Amaçlarına Göre Haklar:

• Yenilik Doğuran Haklar: Kullanılmalarıyla mevcut hukuki durumu etkiler. 3′e ayrılmaktadır.

1. Kurucu Yenilik Doğuran Haklar: Bu hakların kullanılması ile daha önce mevcut olmayan bir hak kazanılır.

Satış sözleşmesi gibi.

2. Değiştirici Yenilik Doğuran Haklar: Bu hak kullanıldığında var olan durumda değişiklik yapan haklardır.

Defolu bir malı değiştirmek gibi.

3. Bozucu Yenilik Doğuran Haklar: Kullanıldığında var olan durumu ortadan kaldıran haklardır. Daha önce mevcut olan hukuksal bir durum ortadan tamamen kalkar.

Fesih, askerlik dolayısıyla işe devam edememe gibi.

• Yenilik Doğurmayan Haklar: Alelade haklar da denilen bu hakların kullanılması sonucu yeni bir hukuksal sonuç doğmaz.

Devlet sistemleri kpss vatandaşlık dersi içinde yer almaktadır. Kpss sorularında da ara ara çıkan bu konu ile ilgili ayrıntıları bu bölümde işleyeceğiz. Devlet tanımı, devlet sistemleri, egemenlik anlayışına göre devlet çeşitleri ve hukuk kaynağı bakımından devlet türleri bu bölümde aktarılmıştır.

Devlet Sistemleri

Devlet, belli toprak parçası üzerinde yaşayan insanların oluşturdukları, örgütlenmiş en üst siyasi otoritedir. Diğer bir tanımla da devlet, bir insan topluluğunun, bir toprak parçası üzerinde egemenlik kurmasıyla oluşmuş bağımsız hukuki varlıktır.

Devlet kurmak için Ulus (Halk-Millet), Vatan (toprak) ve Egemenlik (güç, otorite) gibi 3 temel unsur gereklidir.

Yapılarına Göre Devlet Sistemleri

KPSS vatandaşlık konusu içinde yapılarına göre devlet sistemleri tekli devlet (tek yapılı) ve çoklu devlet (karma yapılı) olarak ikiye ayrılmaktadır.

1) Tekli Devlet (Tek Yapılı)

• Üniter Devlet: Devleti oluşturan unsurların birliğine ve tekliğine dayanır. Tek merkezden yönetilen, ülkenin her tarafında aynı hukuk kurallarının geçerli olduğu devlet şeklidir.

Türkiye, İngiltere, İtalya, Fransa, Yunanistan ve İsveç gibi ülkeler üniter devlet yapısına sahiptir.

• Bölgeli Devlet: Ülkenin ve milletin bölünmez tekliği içinde, bölgesel özerkliğin tanındığı devlet türüdür.

İspanya’daki Bask Bölgesi buna örnek verilebilir.

2) Çoklu Devlet (Karma Yapı)

• Federasyon (Federal Devlet): Kendi iç yapılarında bağımsız, dışarıya karşı ise aynı hukuk kurallarına tabi olan birden fazla devletten oluşan devlet şeklidir.

ABD, Almanya, Kanada gibi ülkeler federal yapıya sahiptir.

• Konfederasyon (Konfederal Devlet): Birden fazla devletin varlıklarını korumak şartıyla, özellikle savunma gibi belirli bir amaç çerçevesinde oluşturdukları topluluklardır.

Avrupa Birliği bir konfederasyondur.

Egemenlik Anlayışına Göre Devlet Sistemleri

1) Monarşi: Devlet başkanının soya bağlı olarak geçtiği devlet biçimidir. Mutlak ve meşruti (anayasalı) monarşi olarak ikiye ayrılmaktadır.

Krallık, padişahlık monarşiye örnektir.

2) Oligarşi: Egemenliğin bir grup ya da zümre tarafından kullanıldığı devlet sistemidir.

Suriye oligarşidir.

3) Meşrutiyet: Kral ya da padişahın yanında halkın da devlet yönetimine katılmasıdır.

1876 -1878 yılları arasında ve 1908′den donra Osmanlı da meşrutiyetle yönetilmiştir.

4) Demokrasi: Halkın kendi kendini yönettiği devlet şeklidir. Bir sonraki konuda demokrasi kavramı ayrıntılarıyla işlenecektir.

Hukuk Kaynağı Bakımından Devlet Çeşitleri

KPSS devlet sistemleri konusundaki son başlık devletin hukukun kaynağı bakımından incelenmesi olacaktır.

1) Laik Devlet: Devlet yönetiminde dini kuralların yer almamasıdır.

Türkiye, Fransa gibi ülkeler buna örnektir.

2) Teokratik Devlet: Din kurallarına dayalı devlet şeklidir.

İran, İsrail gibi devletler teokratik devlettir.

——————————————————————————————————————————————————-

Demokrasi ve çeşitleri kpss vatandaşlık dersine ait, özellikle ülkemizdeki bireylerin de bilmesi gereken temel özelliklere sahip bir konudur. Vatandaşlık dersinin bu bölümünde demokrasinin tanımını ,araçlarını ve demokrasinin çeşitlerini irdeleyeceğiz.

Demokrasi

KPSS vatandaşlık dersinde yer alan demokrasi, kısa bir tanımla halkın kendi kendini yönetmesidir. Demokraside meclisin olması şart değildir. Bu önemli bir ayrıntıdır. Doğrudan demokraside görüldüğü gibi halk kendini meclis olmadan da doğrudan yönetebilmektedir.

5 temel ilkeye dayanır. Bu ilkeler olmadan demokratikleşmeden bahsedilemez.

• Eşitlik
• Özgürlük
• Milli Egemenlik
• Çoğulculuk (Çok Particilik)
• Temel hak ve hürriyetlerin güvenliği

Demokrasinin Araçları

1) Parlamento (Meclis): Halkı temsilen bir meclis seçilir.

2) Belli Aralıklarla Yapılan Seçim: Meclisin seçimlerle yenilenmesidir. Anayasamızın siyasi haklar ve ödevler kısmında seçim ilkeleri sayılmıştır. Bunlar;

• Serbest Oy: Oyların özgürce kullanılmasıdır.
• Genel Oy: Servet, vergi, öğrenim durumu ve cinsiyet gibi sınırlamalar olmaksızın bütün vatandaşların oy hakkına sahip olmasını ifade eder.
• Gizli Oy – Açık Sayım: Oyların gizli kullanılması ve herkese açık olarak sayılmasıdır.

İlk olarak 1948 yılında kabul edilmiştir. 1950 seçimlerinde de ilk kez uygulanmıştır.

• Eşit Oy: Her seçmenin bir tek oya sahip olması anlamına gelmektedir.
• Tek Dereceli Seçim: Seçmenlerin temsilcilerini doğrudan seçmelerini ifade eder.

İlk olarak 1946 yılında ülkemizde tek dereceli seçime geçilmiştir.

3) Çoğunlukçuluk: Çoğunluğun dediğinin yerine getirilmesidir. Demokrasinin olmazsa olmazı değildir.

Ülkemizde daha az oy alan partilerin azınlık hükümeti kurması buna örnek teşkil eder.

Demokrasi Çeşitleri

KPSS vatandaşlık dersinde demokrasinin çeşitleri 3 tanedir.

1) Doğrudan Demokrasi: Halkın tamamının alınan kararlarda etkili olmasıdır. Doğrudan demokraside meclis yoktur. Bu sebeple uygulanması zordur. Zenginlik ve nüfus azlığı ister.

2) Yarı Doğrudan Demokrasi: Temsilciler olmasına rağmen halkın da alınan kararlarda etkili olmasıdır.

• Referandum: Parlamento tarafından kabul edilen veya kabul edilecek olan bir kanunun halkın onayına sunulmasıdır. Türkiye’deki referandumlar :
  1. 1961 Anayasası’nın yürürlüğe girmesi.
  2. 1982 Anayasası’nın yürürlüğe girmesi.
  3. 1987 yılında siyasi yasaklıların yasağı kalksın mı? Diye yapılan referandum.
  4. 1988 yılında seçimlerle genel seçimler birleşsin mi? Diye yapılan referandum.

Tek ”Hayır” olarak çıkan referandum budur.

5. 2007 Anayasa değişikliği referandumu.
6. 2010 Anayasa değişikliği referandumu.

• Halk Vetosu: Halkın referandum yapılması konusunda girişimde bulunmasıdır. Kısaca halkın referandum isteğidir.
• Halk Teşebbüsü: Halkın belli sayıda imza toplayarak belli bir konuda yasa çıkarması için veya yasalarda değişiklik yapılması için yasama organını harekete geçirmesidir.
• Temsilcilerin Azli: Halkın çalışmalarından memnun kalmadığı temsilcilerini görevden almasına imkan veren bir yöntemdir.

3) Temsili Demokrasi: Halkın, kendi seçtiği temsilciler tarafından idare edilmesidir.

Türkiye, temsili olmasına rağmen zaman zaman yarı doğrudan demokrasinin aracı olan referandumu da uygulamaktadır.

————————————————————————————————————————————————————

Hükümet sistemleri kpss vatandaşlık konuları içinde demokratik hükümet çeşitleri başlığında incelenmektedir. Hükümet sistemleri başkanlık sistemi, yarı başkanlık sistemi, parlamenter sistem ve meclis hükümeti sistemi olarak 4 başlık halinde ele alınmaktadır. Bu bölümde Hükümet sistemleri ve özelliklerini işlemekteyiz.

Hükümet Sistemleri

KPSS vatandaşlık dersindeki demokratik hükümet sistemleri 4′e ayrılmaktadır.

1) Başkanlık Sistemi: Kuvvetler birbirinden kesin ve katı bir biçimde ayrılmıştır. Yürütme tek kanatlıdır ve devlet başkanını halk seçer. Devlet başkanının siyasi partisiyle ilişiği kesilmez.

ABD ve Brezilya gibi ülkeler başkanlık sistemini kullanırlar.

2) Yarı Başkanlık Sistemi: Devlet başkanı ve bakanlar kurulundan oluşan yürütme organı iki başlıdır. Devlet başkanını halk seçer. Yarı başkanlık sisteminde yumuşak kuvvetler ayrılığı vardır. Özellikle dış politikada devlet başkanı etkilidir.

Fransa, Rusya, İran yarı başkanlık sistemine örnek teşkil eder.

3) Parlamenter Sistem: Yürütme iki kanatlıdır ve devlet başkanını meclis seçer. Yumuşak kuvvetler ayrılığı vardır. İç ve dış politikalarda Başbakan etkilidir.

İtalya parlamenter sistemdir.

4) Meclis Hükümeti Sistemi: Yürütme tek kanatlı olmakla beraber, yasama ve yürütme mecliste toplanmıştır. Meclis başkanını meclis seçer. Bakanları da tek tek meclis seçer. Buna karşın bakanlarında meclise karşı bireysel sorumlulukları vardır.

Yürütme vardır, meclis üstünlüğü söz konusudur.

İsviçre meclis hükümeti sistemi içindedir.

Demokratik Hükümet Sistemleri Özellikleri

1) Kuvvetler Ayrılığı: Yasama, yürütme ve yargının birbirinden ayrılmasıdır.

• Sert Kuvvetler Ayrılığı (Erkler): Erkler, yani güçler sert bir şekilde ayrılmıştır. Yasama yürütmeyi, yürütme de yasamayı feshedemez. Bir kişi hem yasamada hem de yürütmede görev alamaz.

Başkanlık sistemi buna örnektir.

• Yumuşak Kuvvetler Ayrılığı: Erkler birbirine müdahale edebilir. Bir kişi hem yasamada hem de yürütmede yer alabilir. Milletvekili aynı zamanda Başbakan ya da bakan olabilir.

Parlamenter sistemde olduğu gibi yasama gensoru ile hükümetin görevine son verebilir.

2) Yürütmenin Sayısına Göre:

• Tek Başlı (Kanatlı) Yürütme: Devlet başkanı aynı zamanda hükümetin de başkanıdır.
• İki Başlı (Kanatlı) Yürütme: Devlet başkanının yanında Başbakan başkanlığında hükümetin olmasıdır.

Türkiye iki kanatlı yürütmeye 1921 Anayasası’nın 1923 değişikliği ile geçmiştir.

3) Devlet Başkanının Seçilmesi:

• Halk Seçer
• Meclis Seçer

Türkiye’de 2007 yılına kadar devlet başkanını meclis seçmekteydi. 2007 anayasa değişikliği ile halkın seçmesi karara bağlanmıştır. 11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül’ü TBMM seçmiştir.

İlgili Kategoriler

Vatandaşlık Ders Notları