İŞ SÖZLEŞMESİ KAVRAMI TÜRLERİ VE MEYDANA GELMESİ
İŞ SÖZLEŞMESİ KAVRAMI VE TÜRLERİ
İş Sözleşmesinin Tanımı
Kanun iş sözleşmesini, “Bir tarafın bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir.” diye tanımlamıştır Buna karşılık 818 sayılı Borçlar Kanunu’nda, “Hizmet sözleşmesi bir mukaveledir ki onunla işçi muayyen veya gayri muayyen bir zamanda hizmet görmeyi ve iş sahibi dahi ona bir ücret vermeyi taahhüt eder.” İş Kanunu’nun 8. maddesinde yer alan tanıma göre iş sözleşmesi, iş görme, ücret ve bağımlılık unsurlarından meydana gelmektedir. İşçinin, çalışmalarını işverene bağımlı olarak yapmak zorunda olması, işçiyi diğer çalışanlardan ve iş sözleşmesini diğer sözleşmelerden ayıran en önemli özelliktir. Müteahhit işi yapma borcu altında olup, işin sonucundan sorumludur. Buna karşılık, iş sözleşmesinde işçi bir işin sonucundan, bitirilip bitirilmemesinden sorumlu tutulamaz. İşçi bu işi, işverenin talimatına uygun olarak yapar ve çalışma yöntemini seçmekte de serbest değildir. Bağımlılık unsuru, aynı zamanda iş sözleşmesini vekâlet sözleşmesinden ayıran en önemli ölçüttür. Vekâlet sözleşmesi, vekilin, vekâlet verenin bir işini görmeyi veya işlemini yapmayı üstlendiği sözleşmedir
İş Sözleşmesinin Niteliği
İş sözleşmesi niteliği itibarıyla taraflar arasında özel hukuk ilişkisine dayalı, şahsen ifa yükümlülüğü doğuran, taraflara karşılıklı olarak borç yükleyen ve bunu devamlı kılan bir sözleşmedir.
İş Sözleşmesinin Türleri Ancak süresi 1 yıl ve daha fazla olan sözleşmelerin yazılı olması gerekir.
Sürekli ve süreksiz iş sözleşmeleri
Sürekli ve süreksiz iş ayrımı, sözleşmenin taraflarının belirledikleri bir süre olmayıp işin niteliğinden kaynaklanan bir olgudur. İş Kanunu’nun 10. Maddesine göre nitelikleri bakımından en çok 30 iş günü süren işler süreksiz, bundan fazla süren işler ise sürekli işlerdir. Kanunun açık hükmüne göre, sürekli‐süreksiz iş ayırımında takvim günü değil, iş günleri esas alınacaktır.
Belirli süreli ve belirsiz süreli iş sözleşmeleri
Bir sözleşmede taraflar belirli süreli bir iş kararlaştırmışlarsa veya işin ne kadar süreceği biliniyor veya bilinmesi gerekiyorsa belirli süreli iş sözleşmesi, bir süre öngörmemişlerse belirsiz süreli iş sözleşmesi söz konusu olacaktır.
Deneme süreli iş sözleşmesi Kural olarak deneme süresi iki ayı geçemez. Ancak taraflar bu süreyi toplu iş sözleşmesine koyacakları bir hükümle dört aya kadar uzatabilirler Ancak buradaki deneme süresinin uzatılmasıyla ilgili düzenlemenin sadece toplu iş sözleşmeleriyle yapılabileceği belirtilmekte olup, bunun iş veya takım sözleşmeleriyle yapılamayacağı sonucu çıkmaktadır.
Tam süreli ve kısmi süreli iş sözleşmeleri
Kısmi süreli çalışma çeşitli biçimlerde, örneğin haftanın belirli günlerinde tam gün, haftanın her günü belirli bir süre, haftada bir ya da bir kaç gün belirli bir süre olarak kararlaştırılabilir. İş Kanunu’nun 13. maddesine göre işçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme, kısmi süreli iş sözleşmesi olur. “İş yerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma kısmi süreli çalışmadır. Kısmi süreli iş sözleşmeleri belirli ya da belirsiz süreli olarak yapılabileceği gibi, süreksiz ya da sürekli olarak da yapılabilecektir
Çağrı üzerine çalışma Bu tür çalışmalar genellikle işin özelliğinden dolayı otel, lokanta, gazetecilik ve eğlence yeri gibi iş yerlerinde uygulama alanı bulmaktadır. Mevsimlik iş sözleşmesinden temel farkı ise çağrı üzerine çalışmada çalışılacak dönemler tam olarak belirli değilken, mevsimlik işlerde bu dönemler
Evde çalışma
Geçici (ödünç) iş ilişkisi Yine bir holding bünyesinde bilgi ve becerisine güven duyulan bir üst düzey yöneticinin, kuruluş aşamasında veya karşılaşılan güçlüklerin giderilmesinde başka bir iş yerinde geçici bir süre için görevlendirilebilir.
Takım sözleşmesi
Birden çok işçinin meydana getirdiği takımı temsilen bu işçilerden birinin takım kılavuzu sıfatıyla, işverenle yaptığı sözleşmeye takım sözleşmesi denir (İş K. m.16). Takım sözleşmelerinin yazılı yapılma mecburiyeti vardır. Aksi takdirde yapılan sözleşme geçersiz sayılacaktır.
İŞ SÖZLEŞMESİNİN MEYDANA GELMESİ
Tarafların Ehliyeti
Sınırları
Yukarıda izah ettiğimiz gibi Medeni Kanun’da yer alan ehliyete yönelik sınırlamalarla birlikte İş Kanunu’nda da birtakım özel hükümlere yer verildiği, sözleşme yapma ehliyetinin sınırlandırıldığı görülmektedir. Bunları sırasıyla görelim.
Yaş küçüklüğü 4857 sayılı İş Kanunu’na göre, 15 yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılmaları yasaktır. Ancak, sağlık ve gelişmelerine, okul, mesleki eğitim ve mesleğe yönelme programlarına devam etmelerine yahut öğrenimden faydalanma kabiliyetlerine zarar vermeyecek nitelikteki hafif işlerde 14 yaşını doldurmuş çocukların çalıştırılmaları mümkündür.
Cinsiyet
Kadınların çalıştırılamayacakları ağır ve tehlikeli işler Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği’nde belirtilmiştir. Bu düzenlemelere göre her yaştaki kadınların yer ve su altında; sanayiye ait işlerde ise gece çalıştırılmaları yasaklamıştır
Sağlık durumuAğır ve tehlikeli işlerde çalışanlar, 18 yaşını dolduruncaya kadar en az her altı ayda bir aynı şekilde doktor muayenesinden geçirilirken, 18 yaşından sonra yılda bir doktor muayenesinden geçirilir.
Yabancılık Türkiye’nin taraf olduğu ikili veya çok taraflı sözleşmelerde aksi kararlaştırılmadıkça, yabancıların Türkiye’de bağımlı ve bağımsız çalışmaya başlamalarından önce izin almaları gerekir.
Toplu İş Sözleşmesinden Doğan Yasaklar
İş Hukukunda Sözleşme Serbestisinin Sınırlandırılması
Sözleşme yapma serbestisinin sınırları
İşten çıkarılanların yeniden işe alınmaları
İş Kanunu’nun 29. maddesine göre toplu işten çıkarma tarihinden itibaren altı ay içinde işveren işyerine başka işçi alamaz.
Sakat, eski hükümlü ve terör mağduru çalıştırma
İş Kanunu’nun 30. maddesine göre, elli veya daha fazla sayıda işçi çalıştıran işverenler kendi özel sektör iş yerlerinde %3 oranında özürlü, kamu işyerlerinde %4 özürlü ve %2 eski hükümlüyü mesleklerine, beden ve ruhi durumlarına uygun bir işte çalıştırmakla yükümlüdürler. Terör mağdurlarının çalıştırılması zorunluluğu sadece kamu sektörüne bırakılmış ve bu oran %1 olarak tespit edilmiştir. Özel sektör için böyle bir zorunluluk yoktur.
Maluliyeti sona eren işçileri çalıştırma
Askerlik veya kanuni ödevi bitirenlerin yeniden işe alınmalarıAskerlik veya kanuni
ödev dolayısıyla işinden ayrılan işçilerden bu ödevin sona ermesinden başlayarak iki ay içinde işe girmek için başvuranları işveren, boş yer varsa derhal, boş yer yoksa ilk boşalacak yere öncelikle almak zorundadır.
İşçi kuruluşlarında görevleri bitenlerin yeniden işe alınmaları
Hastalık nedeniyle işten çıkarılan gazetecilerin işe alınmaları
ÖZET•İş bakımından en çok otuz iş günü süren işlere süreksiz iş, bundan fazla devam edenlere sürekli iş denir.İş ilişkisinin bir süreye bağlı olarak yapılmadığı hâlde sözleşme belirsiz süreli sayılır. Belirli süreli işlerde veya belli bir işin tamamlanması veya belirli bir olgunun ortaya çıkması gibi objektif koşullara bağlı olarak işveren ile işçi arasında yazılı şekilde yapılan iş sözleşmesi belirli süreli iş sözleşmesidir. İşçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmî süreli iş sözleşmesidir. Yazılı sözleşme ile işçinin yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halinde iş görme ediminin yerine getirileceğinin kararlaştırıldığı iş ilişkisi, çağrı üzerine çalışmaya dayalı kısmi süreli bir iş sözleşmesidir. Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir. Birden çok işçinin meydana getirdiği bir takımı temsilen bu işçilerden birinin, takım kılavuzu sıfatıyla işverenle yaptığı sözleşmeye takım sözleşmesi denir. İşveren, devir sırasında yazılı rızasını almak suretiyle bir işçiyi; holding bünyesi içinde veya aynı şirketler topluluğuna bağlı başka bir iş yerinde veya yapmakta olduğu işe benzer işlerde çalıştırılması koşuluyla başka bir işverene iş görme edimini yerine getirmek üzere geçici olarak devrettiğinde geçici iş ilişkisi gerçekleşmiş olur.
- Temyiz gücüne sahip olmayan kişilerin yaptığı iş sözleşmesiyle, kanuni mümessilinin (veli veya vasisi ) onayını almayan küçük veya kısıtlıların yaptığı iş sözleşmesi geçersiz olacaktır. 4857 sayılı İş Kanunu’na göre, 15 yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılmaları yasaktır. Ancak, sağlık ve gelişmelerine, okul ve mesleki eğitim ve mesleğe yönelme programlarına devam etmelerine yahut öğrenimden faydalanma kabiliyetlerine zarar vermeyecek nitelikteki hafif işlerde 14 yaşını doldurmuş çocukların çalıştırılmaları mümkündür. Her yaştaki kadınların yer ve su altında; sanayiye ait işlerde ise gece çalıştırılmaları yasaklamıştır. Ağır ve tehlikeli işlerde çalışanlar 18 yaşını dolduruncaya kadar en az her altı ayda bir aynı şekilde doktor muayenesinden geçirilirken, 18 yaşından sonra yılda bir doktor muayenesinden geçirilir. Toplu işten çıkarma tarihinden itibaren altı ay içinde işveren iş yerine başka işçi alamaz. Elli veya daha fazla sayıda işçi çalıştıran işverenler kendi özel sektör işyerlerinde %3 oranında özürlü, kamu işyerlerinde %4 özürlü ve %2 eski hükümlüyü mesleklerine, beden ve ruhi durumlarına uygun bir işte çalıştırmakla yükümlüdürler.