İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ KÜLTÜR VE MEDENİYETİ
- DEVLET YÖNETİMİ
- HÜKÜMDAR
- SEMBOLLERİ (HÜKÜMDARLIK ALAMETLERİ)
- OTAĞ
- NEVBET
- TUĞ (SANCAK)
- KOTUZ(SORGUÇ)
- YAY ÖRGİN
- HUTBE
- HİLAT(HEDİYE)
- TIRAZ(ELBİSE)
- ÇETR (ŞEMSİYE)
- MENŞUR(HALİFE ONAYII
- BERAT(ATAMA ONAYI)
- PARA BASTIRMA
- ASA
- UNVANLAR
- KARA
- İLİG
- ERKİN
- MELİK
- SULTAN
- SULTAN-I AZAM
- BEY
- HAN
- HAKAN
- SARAY GÖREVLİLERİ
- Candar: Sarayı ve hükümdarı korur.
- Silahtar: Hükümdarın silahıyla ilgilenir.
- Çaşnigir: Hükümdarın yiyecekleriyle ilgilenir
- Hansalar: Hükümdarın sofrasıyla ilgilenir.
- Emir-i şikar: Hükümdara av partileri tertip eder.
- Camedar: Hükümdarın kıyafetleriyle ilgilenir.
- Şarapdar: Hükümdarın içecekleriyle ilgilenir.
- Taştdar: Hükümdarın temizlik işleri ile ilgilenir.
- Hacip: Hükümdar ve vezirden sonra gelen en yetkili kişidir.Hükümdar ile hükümet ,hükümdar ile halk arasındaki bağları kurar,elçileri kabul eder,törenleri düzenler,uygun gördüklerini divan-ı mezalime çıkarır.En bilgili hacibe “Has Hacip veya Hacibülhüccab” denir.
- Devlet görevlileri
- Amid: Sivil yönetici (şehirlerdeki mülki idareci)
- Amil : Vergi toplayan kişi
- Şıhne: Askeri vali
- Muhtesib: Belediye işlerinden sorumlu
- Melik (tigin): Hükümdarın oğlu
- Atabey(ataman): Hükümdarın eğitiminden sorumlu komutan
- DİVAN-I SALTANAT (DANIŞMA MECLİSİ)
- Devlet ve toplumun sorunlarının tartışılıp karara bağlandığı yerdir.
- Başında sultan bulunur. Sultan yoksa Naip başkanlık eder. Son söz hükümdara aittir.
- Bu divana bağlı alt divanlar şunlardır;
- Divan-ı arz (ceyşül arz): Askerlik le ilgili işlemleri yapar başında, emri arz vardır.
- Divan-ı tuğra-i (inşai): Yazışmalara bakar başında tuğrai vardır.
- Divan-işraf (denetim): Denetim yapar ancak ordu hukuk denetlemez başında müşrifi memalik(memleketin denetçisi) bulunur.
- Niyabet-i saltanat: Hükümdarın olmadığı zamanlar toplanır.
- Divan-ı istifa(düzenlemek) :ekonomi ile işleri yapar başında müstevfi
- Divan-ı mezalim: Zalimden zulüm görenlerin divanıdır. Başında Sultan vardır.
Görevleri;
- Memurlar hakkındaki şikâyetleri inceler.
- Katipleri aracılığı ile vakıfları denetler.
- Siyasi suçları karara bağlar.
- Muhtesib’in yerine getiremediği görevleri yerine getirir.
- HUKUK
İlk Türk- İslam devletlerinde hukukun oluşmasında;
- Köktürk-Akhun ve Uygur gelenekleri
- Oğuzların kabile gelenekleri
- İslamın getirdiği esaslar etkili olmuştur.
- TOPRAK YÖNETİMİ
MİRİ TOPRAK :
- Has
- Vakıf
- İkta
MÜLK TOPRAK:
- ÖŞRİ: Müslümanlara verilen topraktır.
- HARACİ: Gayri Müslimlere verilen topraktır.
**Pervaneci: Arazi kayıtlarını tutar.
Has toraklar: Geliri hükümdara ayrılan topraklardır.
Vakıf toraklar: Geliri dini ve sosyal kurumlara ayrılan topraktır.
İkta topraklar: Geliri devlet memurlarına ve komutanlara ayrılan topraklardır.
İktanın özellikleri;
- Toprağın boş kalması engellenmiştir.
- Vergiler toplanmıştır.
- Memur maaşı ödenmiştir.
- Masrafsız bir ordu kurulmuştur.
- Bölgenin güvenliği sağlanmıştır.
- Yetişen askere sipahi (barış zamanı) yada cebeli (savaş zamanı) denir.
- Göçebe toplulukların yerleşik düzene geçirilmiştir.
- Üretimin devlet kontrolünde yapılması sağlanmıştır.
- Üretimde süreklilik ve verim sağlanmıştır.
- Eyaletlerde devlet otoritesi sağlanmıştır.
- SOSYAL HAYAT
- Kümbet: Siyasilerin adına dikilmiş anıt mezar
- Türbe: Din adamlarının mezarı.
- Tekke –zaviye-dergah: Din öğretilen kurumlar.
- Bimarhane-darülafiye-darüşşifa-maristan: Hastane
- İmarethane: Aş evi
- Tabhane: Hasta yakınlarına yapılan konuk evi
- Debbahhane (Tabakhane): Deri işlenen yerlerdir.
- Kapan: Tek bir cins malın satıldığı yerdir.
- Kapan emini: Kapanı koruyan görevli.
- Bedesten: Birden fazla çeşidin bulunduğu günümüz alışveriş merkezleridir.
- Sebil: Çeşme
- Külliye: Camii yanlarına yapılan toplu yapılar (yatakhane,camii,imarethane,hamam,medrese bulunur.)
- Tutmaç: Türklerin milli yemeği 11.yy da Ramazan ayının ilk günü yapılır.
- ORDU
- GULAM
- Gulaman-i saray: Merkezi ordudur. Biştegani adı verilen 3 ayda bir maaş alır. Türk-gayrimüslim bir arada bulunur. Hükümdarı korur.
- Hassa: Ordunun vurucu gücüdür. Topraktan alınan vergiler (ikta) ile geçinir. Sadece Türklerden oluşur.
- Eyalet askerleri
- Sipahiyan
- Yardımcı kuvvetler
- Türkmenler
- Melik ve atabeylerin askerleri
- Bağlı beylik ve devlet ordusu
Not: İslam öncesine göre orduya getirilen en büyük yenilik Gulam sistemidir.
- EĞİTİM
- İlk medrese Karahanlılar zamanında açılan Semerkant medresesidir. Anadolu’da açılan ilk medrese Yağıbasan Medresesi’dir.
- Büyük Selçuklu Devleti’nin en önemli medresesi Nizamiye Medreseleri’dir. Büyük Selçuklu Devleti’nin ilk medresesi Nişabur Medresesi’dir.
- Bu medreselerin açılma nedenleri ;
- Bilim insanı yetiştirmek
- Zararlı fikirlere fikir ile karşılık vermek
- Devlet memuru ihtiyacını karşılamak
- Anadolu Selçuklu devletindeki ilk medrese Kayseri Koca Hasan Medresesi’dir.
- Osmanlı’nın ilk medresesi İznik Medresesi’dir.
- Medresenin öğretmenine müderris, öğrencisine danişment, alınan diplomaya ise icazetname
- Medreseler de okutulan dersler 2 ye ayrılır.
1.AKLİ BİLİMLER:
- Heyet- Astronomi
- Nücum-Astroloji-Yıldızlar
- Riyaziye- Matematik
- Müsellesat-Trigonometri
- Cebr-Matematik
- Simya-Kimya
- Hesap-Matematik
- Mantık dersleri-Felsefe
- Dil dersleri
- Tarih
- Coğrafya
- Fizik
- Hendese-Mühendislik
2.NAKLİ BİLİMLER
- Megazi – Savaşları
- Hadis- Sözleri.Uğraşana Muhaddis
- Sünnet -Davranışlar
- Siyer-hayatı
- Arapça
- Kuran-ı Kerim
- Kelam – İslam felsefesi
- Fıkıh- İslam hukuku
- Tefsir-Uğraşana Müfessir
- Meal
- Farsça
MİMARİ VE SANAT
Mimari:
- Ayşe Bibi türbesi ve Arap Ata türbesi – Karahanlılar
- Leşker-i Bazaar Camii – Gazneliler
- Mimaride Türk üçgeni kullanılırken minareler çifte yapılmıştır. Çift devleti sembolize etmektedir.
Sanat :
- Bu dönemde Arapçayı güzel yazma sanatı olan Hat sanatı gelişmiştir
- Bilinen ilk Türk Hattatı Amasyalı Yakut’
- Resmin yerini ise minyatür sanatı almıştır.
- Dönemin bilim insanı Cezeri yaptığı mekanik tasarımları Otomato aslı eserinde toplamıştır.
- Ayrıca kitap süsleme sanatı olan Tezhip bu dönemde gelişmiştir.
- Ayrıca dokumacılık, çinicilik, ebru sanatı, vitray(cam süsleme) telkari, malakari gelişme göstermiştir.