Sürrealizm
Kurucusu, Fransız asıllı Andre Broton’dur. XX. Yüzyılın başında ortaya çıkan sürrealizmin amacı, bilinçaltının sanata yansımasıdır. Sürrealistler, Freud’un psikanaliz yönteminden yola çıkmışlardır.
- Sanatçı bilinçaltındakileri dışa vurarak eserini, oluşturur.
- Akıl ve mantık değersizdir. İnsanı yönlendiren içgüdüleridir.
- Edebi eserde kişinin sevaplarının yanında günahlarının, ahlaka uygun davranışlarının yanında uygun olmayanlarının da bulunması gerekir.
- Sürrealizm; aklın, geleneklerin, alışkanlıkların denetiminden uzak, bilinçaltı gerçeklerini yansıtan yani bilinen gerçekle bağını kesip kendince bir gerçek yaratmak amacını güden edebiyat ve sanat akımıdır.
Sürrealist şair ve yazarlar:
Andre Broton / Dindarlık Tepesi, Manyetik Alanlar, Kaybolan İzler
Paul Eluard / Ölmeden Ölmek, Cours Naturel, Açık Kitap, İstenen Şiir ve İstenmeyen Şiir, Şiir ve Gerçek
Louis Aragon / Sevinç Ateşi, Panaroma, Telemak’ın Maceraları
Philippe Soupalt / Manyetik Alanlar, Rüzgar Gülü, Zenci, Büyük Adam, Şarkılar
Plerre Reverdy / Poeme en Prose, Lucame Ovale
Benjamin Perret / Translantik Yolcusu, Uyumak
Antonin Artaud / La Revolution Surrealiste
Salvador Dali / ressam, şair ve denemeci
Türk Edebiyatında Orhan Veli ve Cemal Süreya, İlhan Berk, Oktay Rifat başlıca sürrealist yazarlarımızdandir.
Sürrealizmin Sanat Ve Edebiyattaki İlke ve Nitelikleri
- Akla karşı olma, bilinçaltını esas kabul etme: Gerçeküstücüler, her türlü sanat kurallarına, ahlaki değer ve töreye, hatta deneye karşı çıkarlar. Zira aklın ürünü olan bu değerler, şuuraltının yüzeye çıkmasına engel olur. Halbuki onların temel amacı; bilinçaltının gizli dünyasını serbest çağrışım yoluyla ifade etmektir. Böylece akılla sınırlanan gerçeği aşmak amacında olan sürrealizm, sanatı aklın ürünü olmaktan çıkararak tesadüf ve otomatikleşen ürün haline getirmiş olur.
- Otomatik yazı: Otomatik yazıda noktalama işaretlerine, imla kurallarına lüzum olmadığı gibi, bunları kullanmaya kalkışmak tehlikelidir. Çünkü noktalama işaretleri ve imla kuralları, bilinçaltının akışına, bu akışın devamına engel olacaktır. Buna rağmen bilinçaltı akışı, herhangi bir sebepten kesintiye uğrayacak olursa, herhangi bir harf yazılır ve bu harfi takip edecek olan kelimelerin akışı beklenir.
- Mizah: Sürrealistler mizah ve alaya büyük önem verirler, dolayısıyla sanatlarında alaycıdırlar. Her şeye karşı alaycı bir tavır takınırlar. Bundaki amaçları, çevremizi, hayatımızı, inançlarımızı oluşturan değer ve müesseselerin hakimiyetini; bundaki akıl ve mantık dokusunu kırmaktır. Çünkü onlar yeni bir dünya kurma amacındadırlar. Böyle bir dünyanın kurulabilmesi, insanın çıkar düşüncesinden, iki yüzlülükten kurtulması ile mümkün olacaktır.
- Harikuladelik: Harikulade, insan aklı ve mantığının gerçek diye ortaya koyduğu değer ve doğruları aşma eylemidir. Harikalar aleminde komik, olağanüstü ve esrarlı şeyler bir aradadır. İnsanı, aklın kabul ettiği gerçeklerin dışında yer alan hayal, fantezi, rüya ile yüz yüze getirir.
- Rüya: Sürrealistlerin temel çağrışım tarzlarından biridir. Çünkü rüya, insanın kendi iç dünyasına yönelme, bu dünyanın sırlarını yakalama imkanı verir. Rüyalara sığınma aynı zamanda hayatın çirkinliklerinden bir kaçış yolu bulmak ve kurtulmaktır.
- Çılgınlık: Sürrealistler, akıl hastaları, uyuşturucu madde kullananlar ve paranoyalara karşı özel bir yakınlık ve ilgi duyarlar. Çünkü sarhoşluk, delilik, akli dengesizlik sürrealistlerin arzuladığı aklın kontrolünü ortadan kaldırarak asıl benliğin ortaya çıkmasına zemin hazırlar.
- Çocukluğa dönüş: Sürrealistlerin dikkati çeken başka bir özelliği de çocukluğa dönüş, çocukluğa olan özlemdir. Çünkü çocukluk, insan hayatının en hür, en serbest, en gerçekçi dönemidir.
- Dil ve üslup: sürrealistler, kendilerinden önceki edebi toplulukların, yüzyıllar boyunca biriktirip geliştirdiği bütün gelenekleşmiş sanat ve edebiyat kurallarına karşıdırlar, bununla da alay ederler. Sürrealistlerde ferdi bir üslup endişesi yoktur. Onlar, büyük sanatçılara özenmekten ısrarla kaçınırlar. Dilin kullanımında açık, anlamlı ve faydalı olamaya değer vermezler. Bol imaj kullanırlar.