Divan Edebiyatının Tarihi Gelişimi
Divan edebiyatı Türklerin İslamiyeti kabulünden sonra edebiyatımıza girmiş yazılı edebiyattır. Arap ve Fars edebiyatının etkisi vardır. Bu edebiyatta Arapça ve Farsça kelimelerin edebiyatımıza girmelerinin yanında anlatış biçimleride edebiyatımıza gitmiştir.
Bu edebiyata Divan Edebiyatı denmesinin sebebi şairlerin eserlerini ” Divan ” adı verdikleri defterde toplamalarından kaynaklanmaktadır.
Divan edebiyatına saray edebiyatı, enderun edebiyatı, Osmanlı edebiyatı, yüksek zumre edebiyatı, yüksek zümre Osmanlı edebiyatı… da denilmektedir. Divan edebiyatında her zaman nazım (şiir) nesir (düz yazı) göre ön plandadır.
Divan edebiyatı 13. yüzyılda Hoca Dehhani tarafından başlar bu edebiyat 16. ve 17. yüzyılda zirveye ulaşmış Fars ve Arap edebiyatınıda geçmiştir. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren önemini kaybetmiş yerini tanzimat edebiyatına bırakmıştır.
Divan edebiyatında Fuzuli, Baki, Nedim, Süleyman Çelebi, Şeyh Galip… Önemli sanatçılardır.
Divan edebiyatında erkek şairler ön plandayken 19. yüzyılda birkaç bayan şairde ortaya çıkmıştır.
Divan Edebiyatının Genel Özellikleri:
* Nazım birimi genellikle beyittir.
* Aruz ölçüsü kullanılmaktadır.
* Dili Arapça, Farsça ve Türkçe karışımı olan Osmanlıca’ dır.
* Şiirlerde tam ve zengin uyak kullanılmıştır.
* Nazım nesire göre ön plandadır.
* Tarih yazıları, benkıbeler (dini hikayeeler), tezkireler, (biyografi) münşeatler, (mektuplar) Nesihatnameler nesir alanında yazılan yazılardır.
* Şiirlerde konu önemli değildir anlatış biçimi önemlidir.
* Soyut bir edebiyattır. (Güzeller ve doğa hayalidir)
* Arap ve İran edebiyatının etkisindedir.
* Sanatlara bolca yer verilir.
* Kalıplaşmış sözleri (maznun) yer verilir.
- a) Coşku ve Heyecanı Dile Getiren Metinler (şiirler)
Divan şiirinin özellikleri
* Aruz ölçüsü kullanılmıştır.
* Göz için kaafiye anlayışı vardır.
* Tam ve zengin kaafiye kullanılmıştır.
* Arap ve Farsça tamlamalar sık kullanılmıştır.
* Nazım birimi beyittir.
* Dili ağırdır sanatlı söyleyişlere yer verilir.
* Şiirlerin başlığı yoktur. Şiirin nazım biçimi şiirin başlığını verir.
* Aşk, şarap, Allah aşkı konuları ağırlıklıdır.
* Bütün güzelliğine değil parça güzelliğine bakılır.
* Soyut konular işlenir.
* Sanat için sanat anlayışı vardır.
* Duygu ve düşünceler genelde manzumlara aktarılır.
* Şairler mahlasını (takma ad) son beyitte vermiştir.
Gazel: Aslı Arapça olan gazel sözcüğü kadınlarla sevgi üzerine arkadaşlık, dostluk etmek demektir. Edebiyat terimi olarak güzellikten, aşktan, onun yüzünden çekilen acılardan, içkiden söz eden küçük şiir anlamına gelir. Divan edebiyatında çok kullanılan nazım biçimidir.
Özellikleri:
* Beyit sayısı 5-15 arası değişir.
* Kaafiye şeması aa ba ca… devam eder.
* Gazelin ilk beyitine matla, son beyitine makta denir.
* Gazelin en güzel beyitine Beyt-ül Gazel denir.
* Şairin mahlasının bulunduğu beyite ise taç beyit denir.
* Bütün beyitler aynı söyleyiş güzelliğine sahip ise yek avaz gazel denir.
* Aruz ölçüsü ile yazılır.
* Bazı gazellerin matladan sonra gelen beyitler mısra ortalarında bölünebilir. Bu şekilde iç kaafiye ortaya çıkartılır. Böyle gazellere ise musammat gazel denir.
* Fuzuli, Baki, Taşlıcalı Yahya, Şeyh Galip…
*
Kaside:
* Din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan şiirlerdir.
* En az 33, en çok 99 beyitten oluşur.
* Kaafiye şeması gazel ile aynıdır.
* Gazel gibi ilk beyitine matla, son beyitine makta, şairin adının geçtiği beyite taç beyit, kasidenin en güzel beyitine Beyit-ül Gazel denir.
* Dize ortalarında kaafiyeli olan kasidelere musamma kaside denir.
* Fuzuli, Baki, Nefi, Ahmet Paşa önemli kaside yazarlarıdır.
* Kasidenin 7 bölümü vardır:
- a) Nesip veya Teşbib (önsöz-başlangıç)
- b) Girüzgah (giriş)
- c) Madhiye (asıl konunun işlendiği yer, övgü yeri)
- d) Tagazül (Gazel söylendiği yer)
- e) Fahriye (şairin kendisini övdüğü yer)
- f) Taç (şairin adının geçtiği yer)
- g) Dua (dua edilen kısım)
* Kasideler nesip bölümünde işlenen konulara göre gruplandırılır:
Bahriye: Baharın geldiği anlatılır.
Iydiye: Bayram anlatılır.
Sıthiyye: Kış ayı anlatılır.
Ramazanniyye: Ramazan ayı anlatılır
Rahsiye: Atlar anlatılır.
Sayfiye: Yaz ayı anlatılır.
* Kasideler konularına göre şu şekilde ayrılabilir:
Tevhid: Allah’ ın birliği anlatılır.
Münacaat: Allah’ a yalvarmak dua etmek amacıyla yazılan kaside.
Naat: Peygamberimizi övmek için yazılan kasidelerdir.
Hicviye: Dönemin yöneticilerini eleştirmek için yazılan kasidelerdir.
Mesnevi:
*Fars edebiyatından Türk edebiyatına geçmiş bir nazım biçimidir.
* Binlerce beyitten oluşabilir. Her beyit kendi içerisinde faafiyelidir. (aabbcc şeklinde devam eder.)
* Aruzun kısa kalıplarıyla yazılır.
* Mesnevinin halk edebiyatındaki karşılığı destan; günümüz edebiyatındaki karşılığına ise roman denir.
* 5 mesnevisi olana ” Hamse ” sahibi denir.
* En önemli mesneviler şunlardır:
Ahmedi: İskendername
Şeyh Galip: Hüsnü Aşk
Şeyhi Harname: Hüsrev ü Şirin.
Nabi: Hayriye (Hayrabat)
Kıt’a:
* İki beyitten oluşan nazım biçimidir.
* İkinci ve dördüncü dizeler kaafiyelidir.(abcb)
* Her konuda yazılabilir.
Müstezat:
* Biri uzun biri kısa dizelerden oluşan gazel gibi uzun ve kısa dizelerin kendiiçerisinde kaafiyelenmediği nazım biçimidir.
Dörtlüklerle Kurulan Nazım Biçimleri
Rubai:
* İran edebiyatından Türk edebiyatına geçmiş bir nazım biçimidir.
* Tek dörtlükten oluşur.
* Kaafiye düzeni aaxa şeklindedir.
* Daha çok felsefi konular işlenir.
* En önemli şairi İranlı Ömer Hayyam’ dır
Tuyuğ:
* Divan edebiyatına Türklerin kazandırdığı bir nazım biçimidir. Hemen hemen bütün özellikleri rubai ile aynıdır. En önemli temsilcisi kadı Burhanettin.
Şarkı:
* Diven edebiyatına Türklerin kazandırmış olduğu bir nazım biçimidir.
* 18. yy ilk olarak Nedim kullanmıştır.
* Türkünün ve koşmanın etkisiyle ortaya çıkmıştır.
* Her dörtlüğün son dizesi nakarattır.
* Her konuda yazılabilir.
* Kaafiye şeması abab, cccb, dddb şeklinde devam eder.
Murabba:
* Dört dizelik kıtalardan oluşur.
* Kıta sayısı 3-7 değişir.
* Her konuda yazılabilir.
Bentlerle Kurulan Nazım biçimi
1) Terkib-i Bent
* Genellikle 5 ile 15 arasında değişen bentlerden önce oluşan bir nazım biçimidir. Her bent 5-10 arasında değişen beyitlerden oluşur.
* Bentlerin kaafiye düzeni genellikle gazel ile aynıdır
* Bentlerin arasında vasıta beyitlri bulunur. Vasıta beyitleri her bentten sonra değişir bu yönüyle tercihi bentten ayrılır.
* Terkib-i Bentlerin her bentine terkip hanede denir.
* Felsefi düşünceler dini ve toplumsal konular işlenir.
* Bağdatlı Ruhi ve Ziya Paşa terkibi bentleriyle ünlüdür.
2) Tercih-i Bent:
* Bütün özellikleri terkib-i bent ile nerdeyse aynıdır.
* Bentlerin her birine teruhane adıda verilebilir.
* Terkib-i bentten tek farkı vasıta beyitlerinin değimemesi.
* Ziya Paşa ve Şeyh Galip bu tarz eserler vermiştir.