ÇALIŞMA YAŞAMINDA ÖZEL OLARAK KORUNAN GRUPLAR
4857 sayılı İş Kanunu iş ilişkisini çocuklar, gençler, kadınlar, özürlüler, eski hükümlüler, terör mağdurları yönünden özel olarak düzenlemiştir. Bu alanda Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, Borçlar Kanunu, Basın İş Kanunu ve Deniz İş Kanun- da bazı düzenlemeler vardır. Ancak en kapsamlı ve en ayrıntılı hükümler iş kanunundadır.
İŞ İLİŞKİSİNİN ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLER YÖNÜNDEN DÜZENLENMESİ
Çocuk İşçi: 15 yaşını doldurmamış işçilerdir.
Genç İşçi: 15 Yaşını doldurmuş olup da 18 yaşını doldurmamış işçilerdir.
Çalıştırma Yasakları
- Umumi Hıfzıssıha Kanununa göre; bar, kabere dans salonu, kahve ve gazino, hamam gibi işyerlerinde 18 yaşın- dan küçük olanların çalıştırılmaları belediyelerce yasaklanmıştır.
- 18 yaşından küçükler maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yeraltı veya sualtı işlerinde çalıştırılamazlar.
- 18 yaşından küçükler sanayi işlerinde gece çalıştırılamazlar.
- 16 yaşından küçükler ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamazlar. Ayrıca yaşı ne olursa olsun mesleki eğitim almamış işçiler ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamaz.
Sağlık Raporu Alma Zorunluluğu
14 yaşından 18 yaşına kadar (18 dahil) çocuk ve genç işçiler her 6 ayda bir kez doktor muayenesinden geçirilmelidir.
Yıllık Ücretli İzin Süresi Yönünden Koruma
18 ve daha küçük yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz.
ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN ÇALIŞMA SÜRELERİ
- 15 yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılmaları yasaktır. Ancak 14 yaşını doldurmuş ve ilköğretimi tamamlamış olan çocukların okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilecekleri ifade edilmiştir.
- İK’ya göre en az çalışma yaşı 14 tür.
- Umumi Hıfzısıhha kanununa göre en az çalışma yaşı 12’dir.
- Ağır ve tehlikeli işlerde 16 yaşından küçükleri çalıştıran ve yaş şartlarına aykırı hareket eden işverene idari para cezası hükmolunur.
İŞ İLİŞKİSİNİN KADINLAR YÖNÜNDEN DÜZENLENMESİ
- Kadınlar Sanayi Devriminin kendine özgü koşullan altında çalışma yaşamına ilk kez işçi statüsü ile girmişlerdir.
- Kadınların genetik (cinsel), biyolojik (fiziksel) nitelikleri ile çalışma yaşamında salt kadın oldukları için karşılaşabildikleri engeller çalışma yaşamında korunmalarını gerekli kılar İ.K’na göre kadınlara yönelik düzenlemelerin bir bölümü genel nitelikte bir bölümü ise özel niteliktedir.
- Kadın İşçilere İlişkin Genel Düzenlemeler (Tüm Kadın İşçilere Yönelik)
- a) Ücretler Yönünden Koruma
- Eşit değerde işe eşit ücret ödenmesi ücret, eşitliği ilkesi aynı işin görülmesi ya da işin eşit değerde olmasına bağlıdır. Ayrıca kadın ve erkek işçi ücretleri arasında farklılıkların eğitim düzeyi, kıdem, iş deneyimi, taşınılan sorumluluk vb. alanlarda kadın ve erkekler arasındaki farklılıkların sonucu olması doğaldır.
- İş ilişkisinde ya da sona ermesinde bu hükümlere aykırı davranıldığında kadın işçi 4 aya kadar ücret tutarındaki tazminat ve yoksun bırakıldığı bütün haklarını talep edebilir.
- b) İşin Düzenlenmesi Yönünden Koruma
Yer ve su altında çalıştırılma yasağı: Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında ve su altında çalışılacak işlerde her yaştaki kadınların çalıştırılmaları yasaktır.
Gece Postalarında Çalıştırılma Yasağı: Kadın işçiler gece postasında 7,5 saatten fazla çalıştırılamaz.
Ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılma yasağı: Fiziksel (biyolojik) ve cinsel (genetik) yönden oluşabilecek sakıncalar nedeniyle kadınların ağır ve tehlikeli bazı işlerde çalıştırılmaları yasaktır. Kadınların ve çocuk işçilerin çalıştıramaya- cakları ağır ve tehlikeli işler, Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliğinde düzenlenmiştir.
c) İş Sözleşmesinin Feshi: Kadın işçi evlendiği tarihten itibaren 1 yıl içinde kendi arzusu ile iş sözleşmesini feshetme- si halinde kıdem tazminatının ödenmesi gereki
Özel Düzenlemeler (Analık Durumu Olan Kadın İşçilere Yönelik)
a) Gebe Kadın İşçilerin Korunması
- Sağlık muayenesine gittiği günler çalışılmış günler gibi sayılır.
- Doğumdan önce ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 hafta çalıştırmamaları esastır.
- Gebe işçi isterse doğumdan önceki 3 haftaya kadar çalışabilir. Ancak çalıştığı 5 haftalık süre doğum sonrasındaki 8 haftaya eklenir.
- Gebe işçilerin bu haktan yararlanması işyerinde belli bir süre çalışmış olmaları koşuluna bağlı değildir.
- Çocuğun ölü doğması ya da doğumdan hemen sonra ölmesi bu süreleri kısaltmaz
- Emzikli Kadın İşçilerin Korunması
- Emzikli işçinin isteği üzerine 16 haftalık izninin bitmesinden sonra 6 aya kadar ücretsiz izin verilir.
- Kadın işçilere 1 yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam 1,5 saat süt izni verilir,
- Doğumdan önceki ve sonraki sürelerde gebe ya da doğum yapmış kadınları çalıştıran veya ücretsiz izin vermeyen işveren idari para cezası verilir.
İŞ İLİŞKİSİNİN ÖZÜRLÜLER VE ESKİ HÜKÜMLÜLER YÖNÜNDEN DÜZENLENMESİ
İ.K.’nın uygulama alanına giren işverenler 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları Özel sektör işyerlerinde %3 özürlü, Kamu iş yerlerinde ise %4 özürlü ve %2 eski hükümlü işçi çalıştırmakla yükümlüdürler
NOT: İşverenin aynı il sınırlan içinde birden çok işyeri bulunuyorsa, çalıştırmakla yükümlü olduğu kişi sayısı toplam işçi sayısına göre hesaplanır.
UYARI
- İşverenler çalıştırmakla yükümlü oldukları işçileri, Türkiye İş Kurumu aracılığı ile sağlarlar.
- Özürlü ve eski hükümlü çalıştırma yükümlülüğünü yerine getirmeyen işveren veya vekiline, çalıştırmadığı her özürlü ve eski hükümlü ve çalıştırmadığı her ay için …….….. TL idari para cezasına hükmolunur.
- Para cezaları, Türkiye İş kurumu bütçesinin Maliye Bakanlığı tarafından açılacak özel tertibine gelir kaydedi- lir. Bu hesapta toplanan paralar ise özürlü ve eski hükümlülerin mesleki eğitim ve rehabilitasyonu ile iş kurma projelerinde kullanılmak üzere Türkiye İş Kurumu’na aktarılır.
TANIMALAR
Özürlü ; Çalışma gücünün en az %40’ından yoksun olduğu sağlık kurulu raporu ile belgelenenleri ifade eder.
Eski hükümlü ; Bir yıldan uzun süreli bir cezadan veya Devlet memuru olmaya engel bir suçtan hüküm giyenleri, istihdam olanağı bulunmayanları ve ömür boyu kamu hizmetlerinden yasaklı bulunanları ifade eder.