AYNI KONUYU ELE ALAN ATASÖZLERİ

 

 

1- İnsanın, yaptığı iyiliğin ya da kötülüğün karşılığını göreceği.

 

• Rüzgâr eken fırtına biçer.
• Öfkeyle kalkan zararla oturur.
• Ne verirsen elinle o gider seninle.
• Herkes ne ederse kendine eder.
• İyilik eden iyilik bulur.
• Ne doğrarsan aşına, o çıkar karşına.
• Ne ekersen onu biçersin.
• Veren eli herkes öper.
• Veren eli kimse kesmez.
• Altın eli bıçak kesmez.
• İyilik et denize at, balık bilmezse Hâlik bilir.
• Kazma elin kuyusunu kazarlar kuyunu.
• Kazma kuyuyu kendin düşersin.
• El için kuyu kazan evvelâ kendi düşer.
• İtme el kapısını el gücü ile; iterler kapını er gücü ile.
• Rüzgâra tüküren kendi yüzüne tükürür.
• Keskin sirke küpüne zarar verir.
• Şeytan ile kabak ekenin kabak başına patlar.
• Ne dilersen eşine, o gelir başına.

 

2- Geçimini sağlamak, kazançlı olmak, mal-mülk edinmek için emek harcamak gerektiği.

 

• Bağa bak üzüm olsun, üzüm yemeye yüzün olsun.
• Çanağına ne doğrarsan kaşığına o çıkar.
• Zahmetsiz rahmet olmaz.
• Bakarsan bağ olur, bakmazsan dağ olur.
• Toprağı işleyen ekmeği dişler.

 

3- İnsanın çevresindeki kişilerden etkilenmesi, onlara benzemesi. İnsan yaşantısında arkadaşın önemi.

 

• Üzüm üzüme baka baka kararır.
• İsin yanına varan is, misin yanına varan mis kokar.
• Topalla gezen aksamak öğrenir.
• Körle yatan şaşı kalkar.
• Kır atın yanında duran ya huyundan ya suyundan (tüyünden).
• İtle yatan bitle kalkar.
• Görgülü kuşlar gördüğünü işler; görmemiş kuşlar ne görsün ki ne işler.

4- Birlik dayanışmanın önemi.

• Ağaç yaprağı ile gürler.
• Bir elin nesi var, iki elin sesi var.
• Yalnız taş duvar olmaz.
• Baş başa vermeyince taş yerinden kalkmaz.
• Birlikten kuvvet doğar.
• Tek kanatla kuş uçmaz.
• Yalnız öküz çifte koşulmaz.
• Yalnız kalanı kurt kapar.

5- İnsanın kendi gücünün, kendine güvenmesinin önemi.

• Ağaca dayanma kurur, adama dayanma ölür.
• Kendi işini kendin gör, kimseye minnet etme.
• Sana vereyim bir öğüt: Kendi ununu kendin öğüt.
• El elin eşeğini türkü çağırarak arar.
• Eşek çamura çökerse sahibinden gayretlisi olmaz.
• El kazanı ile aş kaynamaz.
• Amcam dayım hepsinden aldım payım.
• Tırnağın varsa başını kaşı.
• Kurda “Neden boynun eğri(kalın)?” demişler, “İşimi kendim görürüm de ondan.” demiş.
• Eğreti ata binen tez iner.

 

6- Çalışma zamanını değerlendirmeye göre sonuç alınacağı.

• Ağustosta beyni kaynamayanın zemheride kazanı kaynamaz.
• Ağustosta gölge kovan (kovalayan), zemheride karnın ovar.
• Yazın gölge hoş, kışın çuval boş.
• Yazın başı pişenin kışın aşı pişer.
• Ağustosta yatanı zemheride büğelek tutar.

 

7- Gerçeğin saklanamayacağı ve bir belirtiden gerçeğin varlığının anlaşılacağı.

 

• Ateş olmayan yerden duman çıkmaz.
• Ağaran baş, ağlayan göz gizlenmez.
• Güneş balçıkla sıvanmaz.
• Kaynayan kazan kapak tutmaz.
• Mızrak çuvala girmez (sığmaz).
• Güzün gelişi yazdan belli olur.
• Görünen köy kılavuz istemez.
• Perşembenin gelişi, çarşambadan bellidir.

 

8- Dış görünüşün, gerçek değerin kesin ölçüsü olmayacağı.

 

• Eşeğe altın semer vursalar eşek yine eşektir.
• Kalıp kıyafetle adam olmaz.
• Kürk ile börk ile adam olunmaz.
• Deve Kâbe’ye gitmekle hacı olmaz.
• İnsan alası içindedir.
• Çul içinde aslan yatar.

 

9- Kalıtımın etkisi ve önemi.

 

• Oğlan dayıya kız halaya çeker.
• Kurt köyünü değiştirir, huyunu değiştirmez.
• Eşek at olmaz, ciğer et olmaz.
• Huy canın altındadır.
• Can çıkmayınca huy çıkmaz.
• İnsan yedisinde neyse yetmişinde de odur.
• Huylu huyundan vazgeçmez.
• Anasına bak kızını al, kenarına bak bezini al.
• Ağaca çıkan keçinin dala bakan oğlağı olur.
• Arabanın öne tekeri nereden geçerse arka tekeri de oradan geçer.
• Kırk yıllık Kâni (özel isim), olur mu Yani (özel isim).
• Karaya sabun, deliye öğüt neylesin.

 

10- Bir işi başarmada araç gerecin önemi.

 

• Âlet işler el övünür.
• Düt demeye dudak gerek.
• Aşı pişiren yağ olur, gelinin yüzü ağ olur.
• Terzinin işi kötü, yüzünü ağartan ütü.

 

11- Sözün gücü ve etkisi.

 

• Tatlı söz yılanı deliğinden çıkarır.
• Söz var iş bitir, söz var baş yitirir.
• Söz var dağa çıkarır söz var dağdan indirir.
• İnsanı vezir eden de dilidir, rezil eden de.

 

12- Gerçek dostun nitelikleri ve yararı.

 

• Dost acı söyler.
• Dostun attığı taş baş yarmaz.
• Dost dostun ayıbını yüzüne söyler.
• Dost başa, düşman ayağa bakar.
• Dost bin ise azdır, düşman bir ise çoktur.
• Dost dostun eyerlenmiş atıdır.
• Dost kara günde belli olur.
• Yakın dost, hayırsız hısımdan yeğdir.

 

13- Başarmada iyi zamanlamanın ve olacaklara karşı önlem almanın önemi.

 

• Irmaktan geçerken at değiştirilmez.
• Acele işe şeytan karışır.
• Korkulu düş görmektense uyanık yatmak iyidir.
• Eşeğini sağlam bağla, sonra Allah’a emanet et.

 

14- Acının, sıkıntının en çok sahibini etkileyeceği.

• Ateş düştüğü yeri yakar.
• Eldeki yara, yarsıza duvar deliği.
• El elin nesine, gülerek gider yasına.
• Herkes kendi ölüsüne ağlar.

 

15- Fırsatları değerlendirmenin önemi.(Bir şeyin değeri kaybedildikten sonra anlaşılır.)

• Gençliğin kıymeti ihtiyarlıkta bilinir.
• Kaçan balık büyük olur.
• Kör ölür badem gözlü olur; kel ölür sırma saçlı olur.
• Kaybolan koyunun kuyruğu büyük olur.
• Koyunun bulunmadığı yerde keçiye ‘Abdurrahman Çelebi’ derler.
• Su akarken testiyi doldurmalı.

 

16- Her yararlının, her güzel şeyin sıkıntısının da olacağı

• Gülü seven dikenine katlanır.
• Dumansız baca, kahırsız koca olmaz.
• Gül dikensiz olmaz.
• Zahmetsiz rahmet olmaz.

 

17- Açgözlü, doyumsuz olmanın zararı.

• Deve boynuz ararken kulaktan olmuş.
• Aza kanaat etmeyen çoğu bulmaz.
• Gözü tanede olan kuşun ayağı tuzaktan kurtulmaz.

 

18- Sabırlı olmanın önemi.

• Sabır acıdır, meyvesi tatlıdır.
• Sabreden derviş muradına ermiş.
• Sabrın sonu selamettir.
• Sabırla koruk helva olur, dut yaprağı atlas.

 

19- Dinlemenin değeri.

• Söz gümüşse sükût altındır.
• Sözü söyle alana kulağında kalana.
• İki dinle bir söyle.
• Sözünü bil pişir, ağzını der devşir.

 

20- Toplumdaki kötülüğün, düşmanlığın kaçınılmaz olduğu.

• İyiliğe “Nereye gidiyorsun?” demişler, “Kötülüğe” demiş.
• İyiliğe iyilik her kişinin harcı, kötülüğe iyilik er kişinin harcı.
• Doğruluk minarede kalmış, onun da içi eğri.
• Doğru olarak bir minareyi bilirdim, o da imamı dolandırıyor.

 

21- Yazgının değişmezliği.

• Vermeyince Mabut, ne yapsın Mahmut.
• Kaza geliyorum demez.
• İş olacağına varır.
• Akacak kan damarda durmaz.
• Kısmetinde ne varsa kaşığında o çıkar.

 

22- Artırmanın ve tutumlu olmanın önemi.

• Damlaya damlaya göl olur.
• Her çok, azdan olur.
• Fazla mal göz çıkartmaz.
• Gündüz mum yakan geceleyin bulamaz.
• Ak akçe kara gün içindir.

 

23- Küçük bir kötülüğün büyük zararlara neden olması

• Bir baş soğan bir kazan kokutur.
• Bir kötünün yedi mahalleye zararı dokunur.
• Bir korkak bir orduyu bozar.
• Sinek küçük mide bulandırır.

 

 

 

24- Bilginin, erdemin gücü ve önemi.

• Boş çuval ayakta durmaz.
• Dolu küpün sesi çıkmaz.
• Boş fıçı çok langırdar.

(Sadece konuşarak işler hallolmaz, faaliyete geçmek gerekir.)

• Lafla peynir gemisi yürümez.
• Lafla pilav pişerse deniz kadar yağı benden.

 

25- Varlıkların gereksinimine göre değer kazanması.

• Abanın kadri yağmurda bilinir.
• Buğday başak olunca orak pahaya çıkar.
• Sakla samanı gelir zamanı.

 

26- Yaşamanın sorunsuz olmayacağı

• Dünyada tasasız baş bostan korkuluğunda bulunur.
• Faydasız baş mezara yakışır.
• Ağrısız baş mezarda gerek.

 

27- Danışmanın önemi.

• Akıl akıldan üstündür.
• El elden üstündür.
• Danışan dağları aşmış, danışmayan düz yolda şaşmış.

 

28- İnsanın kendini ihmal ettiği

• Mum dibine ışık vermez.
• Terzi kendi söküğünü dikemez.
• Kürkçünün kürkü olmaz, börkçünün börkü olmaz.
• Çömlekçi suyu saksıdan içer.

 

29- İnsanın yaşının değil; aklının önemli olduğu.

• Akıl yaşta değil, baştadır.
• Akıl olmayınca ne yapsın sakal.
• Yaşı, at pazarında sorarlar.

 

30- Yalanın kötülüğü ve inandırıcı olmayacağı.

• Yalancının mumu yatsıya kadar yanar.
• Yalancının evi yanmış kimse inanmış.

 

31- Zamanı değerlendirmenin önemi.

• Erken kalktım işime, şeker kattım aşıma.
• Akşama karşı gitme, tana karşı yatma.
• Bugünün işini yarına bırakma.

 

32- Aklın önemi.

• Deli ile çıkma yola, başına getirir belâ.
• Tatsız aşa tuz neylesin, akılsız başa söz neylesin.
• Akıl kişiye sermayedir.

 

33- Emaneti korumanın zorluğu.

• Esirgenen göze çöp batar.
• Emanet eşeğin paldımı yokuşta kopar.
• Emanet eşeğin yuları gevşek olur.
• Eşeği sahibinin dediği yere bağla varsın kurt yesin.

 

34- Aralarında kan bağı olan kişilerin birbirlerinden kopamayacağı.

• Et tırnaktan ayrılmaz.
• Etle tırnak arasına girilmez.
• İki kardeş savaşmış, ebleh buna inanmış.
• Kardeş kardeşi atmış, yar başında tutmuş.
• Kardeşim olsun da kanlım olsun.
• Kardeş kardeşi bıçaklamış, dönmüş yine kucaklamış.

 

35- Toplumda doğru, dürüst insanın gördüğü muamele.(doğruluğun cezalandırılması )

• Doğru söyleyenin bir ayağı üzengide gerek.
• Doğru söyleyenin tepesi delik olur.
• Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar.

 

36- İnsanın tanındığı yerde saygı ve itibar  gördüğü

• Taş düştüğü yerde ağırdır.
• Her horoz kendi çöplüğünde öter.
• Hacı Mekke’de, derviş tekkede.
• Herkes evinde ağadır.
• Mühür kimdeyse Süleyman odur.

 

37- Üretme ve kazanmada sürekliliğin önemi

• Güvenme varlığa düşersin darlığa.
• Haydan gelen huya gider.
• Hazıra dağlar dayanmaz.

 

38- Sevginin karşılığı ilişki içinde doğacağı ve büyüyeceği.

• Gözden ırak olan gönülden ırak olur.
• Göz görür gönül ister(çeker).

 

 

KARŞIT (ZIT) ANLAMLI ATASÖZLERİ

 

• Çok gezen çok bilir. / Çok gezen tavuk ayağında pis getirir.

 

• Domuzdan toklu doğmaz./ Ak koyunun kara kuzusu olur.

 

• İt değmekle deniz pis olmaz. / Bir baş soğan bir kazanı kokutur.

 

• Dost dostun eyerlenmiş atıdır./ Güvenme dostuna saman doldurur postuna.

 

• İyiliğe iyilik olsaydı, koca öküze bıçak olmazdı. / İyilik eden iyilik bulur.

 

• Kaza ‘Geliyorum.’ demez./ Kazaya rıza gerek.

 

• Karaya sabun, deliye öğüt neylesin./ Sabırla koruk helva olur, dut yaprağı atlas.

 

• Kimse kendi memleketinde peygamber olmaz./ Taş düştüğü yerde ağırdır.

 

• Keskin sirke küpüne zarar verir./ Öfke baldan tatlıdır.

 

• Kazanırsan dost kazan, düşmanı anan da doğurur./ Kardeş kardeşi bıçaklamış, dönmüş yine kucaklamış.

 

• Korkulu düş görmektense uyanık yatmak hayırlıdır./ Korkunun ecele faydası yoktur.

 

• Kadının şamdanı altın olsa, mumu erkek dikecektir. / Yuvayı yapan dişi kuştur.

 

• Her taş baş yarmaz./ Ummadığın taş baş yarar.

 

• Eskisi olmayanın yenisi olmaz./ Eskiye rağbet olsaydı bit pazarına nur yağardı.

 

• Sarımsağı gelin etmişler, kırk gün kokusu çıkmamış./ Ateş olmayan yerden duman çıkmaz.

 

• Kurda “Neden boynun eğri?” demişler, “İşimi kendim görürüm de ondan.” demiş./ Bir elin nesi var iki elin sesi var.(Yalnız taştan duvar olmaz.)

İlgili Kategoriler

1-12.Sınıf Ders Notları