NOKTALAMA İŞARETLERİ
1NOKTA (.)
2.VİRGÜL (,)
3.NOKTALI VİRGÜL (;)
4.İKİ NOKTA (:)
5.SORU İŞARETİ (?)
6.ÜNLEM (!)
7.ÜÇ NOKTA (…)
8.TIRNAK İŞARETİ (“)
9.KESME İŞARETİ (‘)
10.KISA ÇİZGİ (-)
11.UZUN ÇİZGİ (KONUŞMA ÇİZGİSİ)
12.YAY AYRAÇ ( )
13.EĞİK ÇİZGİ (/)
14.KÖŞELİ AYRAÇ ( )
1.NOKTA (.)
“Dokuz” tane kullanım yeri vardır.
1) Tamamlanmış cümlenin sonuna konur.
ÖRN: Türk Dil Kurumu, 1932 yılında kurulmuştur.
2)Bazı kısaltmaların sonuna konur.(Genellikle unvan ve yer adları kısaltılırken kullanılır.)
ÖRN: Alb.(Albay), Dr.(doktor), Cad.(cadde), Prof.(profesör)
UYARI: Ölçü birimlerinde ve büyük harflerle yapılan kısaltmalarda(T.C, T. hariç) asla nokta kullanılmaz.(UNUTMA!)
ÖRN: kg.(yanlış) kg(doğru), T.B.M.M(yanlış) TBMM(doğru)
3) Sayılardan sonra sıra bildirmek için(-ıncı/-inci eki yerine) konur.
ÖRN: 3.(üçüncü), 2.Cadde, 20. Sokak(yirminci sokak)
UYARI: Arka arkaya sıralandıkları için virgülle veya çizgiyle ayrılan rakamlardan yalnızca sonuncu rakamdan sonra nokta konur.
ÖRN:3, 4, 7. maddeler, 13– 15. yüzyıllar arasında…
4) Tarihlerin yazılışında gün, ay, yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için kullanılır.(gün, ay, yılı eğik çizgi ile de ayrılabiliyorduk, hatırla!)
ÖRN: 16.01.1989, 20.03.2019 16/01/1989
UYARI: Tarihlerde ay adları yazıyla yazıldığında ay adlarından önce ve sonra nokta kullanılmaz.(UNUTMA!)
ÖRN:29.Mayıs 1453 değil 29 Mayıs 1453
5) Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için kullanılır. (Saat ve dakikayı ayırmak için sakın iki nokta kullanma!)
ÖRN: Tren 12.00’de kalktı.(doğru) Toplantı 13.00’te başladı.(doğru) 12:30(yanlış)
6) Dört ve dörtten fazla rakamlı sayılarda okunuşu kolaylaştırmak için sondan üçer rakam sayılır ve nokta konur.
ÖRN: 70.000.000 , 5.000, 1.200
7) Bir başlığın, konunun maddelerini belirten harf ya da rakamlardan sonra kullanılır.
ÖRN: FİİLDE ÇATI
a. Özne- Yüklem Özelliğine Göre Çatı Özelliği
b. Nesne- Yüklem İlişkisine Göre Çatı Özelliği
8) Genel ağ adreslerinde kullanılır.
ÖRN: http// Türkçedersi.net
9) Bibliyografik künyelerin sonunda kullanılır.
Cahit Sıtkı Tarancı, Otuz Beş Yaş, Can Yayınları, İstanbul, 1958.
2.VİRGÜL (,)
“On altı” yerde kullanılır.
1) Birbiri ardına sıralanan eş görevli kelime veya kelime gruplarının arasına konur. (Yani art arda gelen aynı ögeler arasına konur. )
ÖRN: Ali, Merve, Buse sınavdan yüz aldı.(art arda gelen özneleri ayırmış)
ÖRN: Erzincan’ı, İzmir’i, Bursa’yı gezmişler.(nesneleri ayırmak için kullanılmış.)
2) Yüklemden uzak düşmüş özneyi vurgulamak için özneden sonra kullanılır.
ÖRN: Saniye Hanım, merdivenlerde oğlunun ayak seslerini duyar duymaz hasretlisini karşılamaya atılan bir genç kadın gibi koltuğundan fırlamış ve ona kapıyı açmıştı.
3) Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır.
ÖRN: Umduk, bekledik, düşündük.
ÖRN: Oraya gitti, kimseyi bulamadı.
4) Cümlede ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için ara sözlerin veya ara cümlelerin başına ve sonuna konur.
ÖRN: Memleketimi, Erzincan’ı, çok özledim.(ara söz)
ÖRN: Beni dinlemediğinden, kimseyi dinlemez o, hata üstüne hata yaptı.(ara cümle)
UYARI: Cümle içindeki ara söz veya ara cümleler ya virgül arasına ya iki kısa çizgi arasına alınır.(UNUTMA!)
5) Tırnak içinde olmayan alıntı cümlelerden sonra konur.(Doğrudan anlatımlarda kullanılır.)
ÖRN: Adana’ya yarın gideceğim, dedi.
6) Konuşma çizgisinden sonraki alıntı cümlesinin sonuna konur.
ÖRN: -Bu akşam Datça’ya gidiyor musunuz, diye sordu.
7) Edebi eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur.
ÖRN: Bahçe kapısını açtı. Sermet Bey’e,
– Bu anahtar köşkü açar, dedi.
UYARI: Edebi eserlerde konuşma çizgisinden önceki ifadenin sonuna virgül ya da iki nokta konur.(UNUTMA!)
8) Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak “ret, kabul, teşvik” bildiren “hayır, yok, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, başüstüne, öyle, elbette” gibi kelimelerden sonra konur.
ÖRN: Peki, gideriz. Hayhay, memnun oluruz.
9) Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime ve kelime gruplarıyla yapı ve anlam bakımından bağlantısı olmadığı göstermek ve anlam karışıklığını önlemek için kullanılır.
ÖRN: Genç, doktorun odasını sordu. (Genç olan doktor mu yoksa doktarun odasını soran genç biri mi?)
ÖRN: Hırsız, polisi de dolandırdı. ( Polis mi hırsız yoksa polisi dolandıran hırsız mı?)
10) Hitap için kullanılan kelimelerden sonra kullanılır.
ÖRN: Efendiler, bilirsiniz ki hayat demek, mücadele demektir.
11) Mektuplarda hitap sözlerinden sonra konur.(Lütfen noktalı virgül kullanma!)
ÖRN: Sevgili Anneciğim;(Yanlış) Sevgili Anneciğim,(Doğru)
12) Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan kelimeler arasına konur.(İkilemeler ile karıştırma! İkilemeler arasına virgül giremez.)
Akşam, yine akşam, yine akşam
13) ”Bu, şu, o” zamirleri özne olarak kullanıldıklarında bu zamirlerden sonra konur.
ÖRN:O, eski defterleri çoktan kapatmıştı. Bu, benim gibi yazarlar için hiç kolay olmaz.
14) Kitap, dergi vb. nin künyelerinde yazar, eser, basımevi vb. maddelerden sonra konur.
ÖRN: Falih Rıfkı ATAY, Tuna Kıyıları, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1938.
15) Sayıların yazılışında kesirleri ayırmak için kullanılır.
ÖRN: 38, 6(otuz sekiz tam, onda altı)
16) Art arda gelen zarf fiillerin arasına konur.
ÖRN: Elindeki kalemi masaya bırakıp, arkadaşına dikkatli dikkatli bakarak konuştu.
UYARI: Beş yerde virgül asla kullanamayız.(UNUTMA!)
1) Zarf fiilden sonra kullanılmaz.(tek zarf fiil varsa)
ÖRN: Onu görüp, çıkacağım.(Yanlış) Onu görüp çıkacağım.(Doğru)
2) Şart ekinden sonra virgül kullanılmaz.
ÖRN: Sizin için de uygunsa, hafta sonu piknik yapalım.(Yanlış)
Sizin için de uygunsa hafta sonu piknik yapalım.(Doğru)
3) Tekrar eden bağlaçlardan(hem…hem, ne…ne, ister…ister, ya…ya) önce veya sonra virgül kullanılmaz.
ÖRN: Hem gider, hem ağlar.(Yanlış) Hem gider hem ağlar.(Doğru)
Ya bu deveyi gütmeli, ya bu diyardan gitmeli.(Yanlış) Ya bu deveyi gütmeli ya bu diyardan gitmeli.(Doğru)
4) İkilemeler arasına asla virgül girmez.
ÖRN: Çocuk ağır, ağır ilerliyordu.(Yanlış) Çocuk ağır ağır ilerliyordu.
5)”de” bağlacından önce veya sonra virgül kullanılmaz.(Aynı kural ve, veya, yahut bağlaçları için de geçerlidir.)
ÖRN: Sen razı olmasan, da oraya ben de, geleceğim.(Yanlış) Sen razı olmasan da oraya ben de geleceğim.
BİLGİLENDİRME: Virgül sınavlarda en çok sorulan noktalama işaretidir. Nerelerde ve ne sebeple kullanıldığını çok iyi bilmeliyiz.
3.NOKTALI VİRGÜL
“Dört “ yerde kullanılır.
1) Cümle içinde “virgülle” ayrılmış “tür ve takımları” birbirinden ayırmak için kullanılır.
ÖRN: Erkek çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan, Orhan; kız çocuklara ise İnci, Deste, Çağla, Yonca adları verilir.
ÖRN: Türkiye, İngiltere, Azerbaycan; Ankara, Londra, Bakü.
2) Kendi içinde virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır.
ÖRN: Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak, kahkahalar atmak, ağlamak istiyorum.
ÖRN: At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır.
3) İkiden fazla eş değer ögeler arasında virgül bulunan cümlelerde özneden sonra noktalı virgül kullanılabilir.
ÖRN: Yeni usul şiirimiz; zevksiz, köksüz, acemice görünüyordu.
4) Özneden sonra özneye benzer sözcükler geldiğinde ve bu sözcükler virgülle ayrıldığında, özneyi kendisine benzeyen sözcüklerden ayırmak, vurgulamak için kullanılır.
ÖRN: Güneş; Dünya, Ay’dan büyüktür.
ÖRN: Umut; Ahmet, Suna, Kağan’dan çalışkandır.
UYARI: Noktalı virgül, virgülün bulunduğu cümlelerde karışıklığı engellemek için kullanılır. Virgülün bulunmadığı bir cümlede noktalı virgül de bulunmaz.(UNUTMA!)
BİLGİLENDİRME: Noktalı virgül virgül ile karıştırılabildiği için en çok sorulan ikinci noktalama işaretidir. Kullanım yerlerini çok iyi bilmelisin.(UNUTMA!)
4.İKİ NOKTA(:)
“Beş” yerde kullanılır.
1) Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna yani örneklerden önce konur.
ÖRN: Sevdiğim renklerden bazıları şunlardır: yeşil, mavi, beyaz…
UYARI: İki noktadan sonra örnekler verilecekse(eksiltili cümle varsa) küçük harfle başlanır.(UNUTMA!)
ÖRN: Hayatta değerli olan bazı erdemler vardır: sevgi, saygı, hoşgörü, empati…
2) Kendisiyle ilgili açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur.
ÖRN: Başarılı olmanın iki şartı vardır: Düzenli çalışmak ve asla pes etmemek.
UYARI: İki noktadan sonra cümle niteliğinde bir ifade (sonunda nokta bulunan cümle) varsa büyük harfle başlarız.
3) Karşılıklı konuşmalarda konuşan kişiyi belirten kişiden sonra konur.
ÖRN: Bilge Kağan: Türklerim işitin! Üstten gök çökmedikçe, alttan yer delinmedikçe ülkenizi, törenizi kim bozabilir sizin?
Koro: Göğe erer başımız başınla senin!
4) Edebi eserlerde konuşma bölümünden önceki bölümün sonuna konur.
ÖRN:
-Buğdayla arpadan başka ne biter bu topraklarda?
Ziraatçı sayar:
-Yulaf, pancar, tütün…
UYARI: Edebi eserlerde konuşma bölümünden önceki bölümün sonuna virgül ya da iki nokta konur.(UNUTMA!)
5) Genel ağ adreslerinde kullanılır.
ÖRN: http:// Türkçedersi.net
5.SORU İŞARETİ(?)
“Üç” yerde kullanılır.
1)Soru eki veya sözü içeren sözlerin yer aldığı cümlelerin sonuna konur.
ÖRN: Ne zaman tükenecek bu yollar arabacı?(soru içeren söz)
ÖRN: Sen mi bu ödevi yaptın? (soru eki)
UYARI: İçerisinde soru sözcüğü bulunan her cümlenin sonuna soru işareti konulmaz. Soru işareti getirebilmemiz için yanıt gerektiren bir cümle olması gerekir.
ÖRN: Oraya nasıl gittiğini bilmiyorum.(yanıt gerektirmiyor.)
ÖRN: Oraya nasıl gittiniz?(Yürüyerek- yanıt gerektiriyor.)
2) Soru bildiren ancak soru eki(mi?) ya da sözü(ne zaman, nasıl, kim, niçin, ne kadar…) içermeyen cümlelerin sonuna konur.
ÖRN: Gümrükteki memur başını kaldırdı:
-Adınız?
3)Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle karşılanan yer, tarih vb. durumlarda yay ayraç içerisinde kullanılır.
ÖRN: Yunus Emre(1240?-1320) 1496(?) yılında doğan Fuzuli…
ÖRN: Ankara’dan Antalya’ya arabayla üç saatte(?) gitmiş.
UYARI: Soru işaretinden sonra(soru işareti yay ayraç içinde değilse) büyük harfle başlanır.
6.ÜNLEM İŞARETİ (!)
“Üç” yerde kullanılır.(UNUTMA!)
1)Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan sözcüklerin ya da cümlelerin sonuna konur.
ÖRN: Ne kadar akıllı adamlar var! Vah vah!
ÖRN: Eyvah! Anahtarı unuttum.(Doğru)
UYARI : Ünlem işaretini ister “korku, heyacan, kıvanç, şaşkınlık…” belirten sözden hemen sonra ister cümlenin sonunda kullanabilirsin .Dikkat etmemiz gereken husus ünlem işaretini kullandıktan sonra cümleye büyük harfle devam etmek zorundayız.(UNUTMA!)
ÖRN: Eyvah, anahtarları unuttum!( Bu da doğru:))
Eyvah! Anahtarları unuttum.
2) Seslenme , hitap, uyarı sözlerinden sonra konur.
ÖRN: Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir.
Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz’dir!
3) Alay, kinaye, küçümseme anlamı kazandırılmak istenen sözden hemen sonra yay ayraç içinde ünlem işareti kullanılır.
ÖRN: İsteseymiş bir günde bitirirmiş (!) ama ne yazık ki vakti yokmuş(!)(güya)
ÖRN: Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor.(güya)
UYARI: Ünlem işaretinden sonra büyük harfle devam edilir.(Ünlem yay ayraç içinde değilse )UNUTMA!
7.ÜÇ NOKTA(…)
1) Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin(eksiltili cümlelerin) sonuna konur.
ÖRN: Tam evden çıkmıştık ki… Çaresizce oradan uzaklaşırken birden karşısına…
2)Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten dolayı açık yazılmak istenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur.
ÖRN: Kılavuzu karga olanın burnu b…tan kurtulmaz.
ÖRN: Bu sırrı sadece E… biliyor.
3) Alıntılarda başta, ortada, sonda alınmayan kelime veya bölümlerin yerine konur.
“… derken şehrin öte başından boğuk boğuk sesler gelmeye başladı…”
4) Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için konur.
ÖRN:-Koca Ali… Koca Ali, be!..
UYARI: Ünlem ve soru işaretinden sonra üç nokta yerine iki nokta konulması yeterlidir.
ÖRN: Gök ekini biçer gibi!.. Başaklar daha dolmadan.
ÖRN: Nasıl da akşam oldu?.. Nasıl da yavrucaklar sustu?..
5)Karşılıklı konuşmalarda, eksik bırakılan cevaplarda kullanılır.
-Kimsin?
-…
UYARI: Üç noktadan sonra farklı bir cümleye geçiliyorsa büyük harfle başlanır. Üç nokta yerine daha az(soru işareti ve ünlem sonrası hariç) veya daha çok nokta kullanılamaz.
8. KESME İŞARETİ(‘)
“Altı” yerde kullanılır.
1) Özel isimlere getirilen çekim eklerini(iyelik, hal/durum, tamlayan ekini) ayırmak için kullanılır.
ÖRN: Kurtuluş Savaşı’nı, Atatürk’üm, Türkiye’mizin, Resmi Gazete’de
2) Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için kullanılır.
ÖRN: TBMM’nin, TDK’nin, TV’ye, BM’de…
3) Sayılara getirilen ekleri ayırmak için kullanılır.
ÖRN:1985’te, 8’inci, 2’nci…
4)Seslerin söyleyiş gereği düştüğünü belirtmek için kullanılır.
ÖRN: Güzelliğin on par’etmez/Bu bendeki aşk olmazsa (para)
ÖRN: Dostum ne’n var?(neyin)
5)Belirli bir tarih bildiren(yanında sayı, rakam olan) ay ve gün adlarına gelen ekleri ayırmak için kullanılır.
ÖRN: Başvurular 17 Aralık’a kadar sürecektir.
6) Bir harf veya ekten sonra gelen ekleri ayırmak için kullanılır.
ÖRN: a’dan z’ye kadar, -lık’la türetilen sözcükler….
UYARI: “Dört “yerde kesme işareti kullanamazsın.(UNUTMA!)
a)Özel isimlere getirilen “yapım ekleri” kesme işareti ile ayrılmaz.(UNUTMA!)
ÖRN: Atatürkçü, Ankaralı, Türkçe, Müslümanlık(doğru) Türk’çe, Ankara’lı, Atatürk’çü (yanlış)
b)Özel isimlere “yapım eklerinden sonra” getirilen çekim ekleri kesme işareti ile ayrılmaz.(UNUTMA!)
ÖRN: Türkçe’nin( yanlış) Türkçenin(doğru) Adanalı’ya (yanlış) Ankaralıya(doğru)
c)Özel isimlere getirilen çokluk eki(-ler, -lar) kesme işareti ile ayrılmaz.(UNUTMA)
ÖRN: Ali’ler(yanlış) Aliler(doğru) Türk’ler(yanlış) Türkler(doğru)…….
d) Kurum, kuruluş adlarına getirilen hiçbir ek kesme işareti ile ayrılmaz.(UNUTMA!)
ÖRN: İnönü Ortaokulu’na (Yanlış) İnönü Ortaokuluna(Doğru)
ÖRN: İstanbul Üniversitesi’nde (Yanlış) İstanbul Üniversitesinde
9. TIRNAK İŞARETİ(“ “)
1) Başka bir kimseden ya da yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içine alınır.
ÖRN: Türk Dil Kurumu binasının yan cephesinde Atatürk’ün “Türk dili, Türk milletinin kalbidir, zihnidir.” sözü yazılıdır.
ÖRN: ”Iğdır üzerine dünyada başka bir şehir yoktur.” dedi.
UYARI: Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret( nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır ve tırnak kapatıldıktan sonra küçük harfle devam edilir.(UNUTMA!)
ÖRN: Öğretmenimiz, ” Yazarken yazım kurallarına ve noktalama işaretlerine dikkat etmelisiniz.” diyor.
2) Özel olarak vurgulanmak istenen sözler tırnak içine alınır.
ÖRN: ”Sevgi” hayattaki en iyileştirici güçtür.
3) Cümle içinde eserlerin ve yazıların adları(başlıklar) tırnak içine alınır.
ÖRN: Bugün öğrenciler “Otuz Beş Yaş” adlı şiiri incelediler.
ÖRN: Bu hafta “Geçen Zaman” adlı metni işleyeceğiz.
UYARI: Cümle içerisinde eserlerin ve yazıların adları ile bölüm başlıkları tırnak içine alınır. Bunlara getirilen çekim ekleri tırnağın dışında kalır.
ÖRN: Kurtuluş Savaşı’nı anlatan “Küçük Ağa’yı” okuduğumda çok etkilendim.(Yanlış)
Kurtuluş Savaşı’nı anlatan “Küçük Ağa” yı okuduğumda çok etkilendim.(Doğru)
UYARI: Sonunda 3.teklik kişi iyelik eki(-ı/-i, -sı/-si) olan özel ada, bu ek dışında başka bir iyelik eki getirildiğinde ilk iyelik düştüğü için kesme işareti konmaz.
ÖRN: Boğaz Köprüsü’nü Amik Ovanızın bitki örtüsü(Amik Ovası/-sı düşmüş)
Boğaz Köprüsü– müz-ün
Boğaz Köprümüzün güzelliği(-sü düşmüş)
2019 LGS:
- Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi aktarılan sözler tırnak içine alınır. Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret tırnak içinde kalır.
- Özel olarak vurgulanmak istenen sözler tırnak içine alınır.
- Cümle içerisinde eserlerin ve yazıların adları ile bölüm başlıkları tırnak içine alınır. Bunlara getirilen çekim ekleri tırnağın dışında kalır.
Bu açıklamalara göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde tırnak işaretinin kullanımı ile ilgili bir yanlışlık yapılmıştır?
A) İnsanın “sevgi” açlığı, maddi değerlere bağımlılığını arttırıyor.
B) Çoğu arkadaşım Atilla İlhan’ın “Ben Sana Mecburum” şiirini ezbere biliyor.
C) Atatürk’ün “Bilgi kuvvettir.” Sözü günümüz çağının anahtarıdır.
D) Kurtuluş Savaşı’nı anlatan “Küçük Ağa’yı” okuduğumda çok etkilendim.
10.KISA ÇİZGİ
1)Satır sonuna sığmayan sözcükler bölünürken satır sonuna konur.
ÖRN:………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………hanı–
meli
UYARI: Satır sonunda tek harf bırakılmaz ayrıca satır sonuna sığmayan kelimeler kısa çizgi ile ayrılırken hecelerine uygun bölünür.(Türkçede ilk hece hariç diğer heceler ünsüzle başlar.)UNUTMA!
ÖRN: Ba–şöğ–ret–men, as-la-nağ-zı…
2) Cümle içinde ara sözlerin veya ara cümlelerin başında ve sonunda kullanılır.(virgül de kullanılabilir.) UNUTMA!
Sınıf öğretmenimiz, Ali Yıldırım, bize sınavda başarılar diledi.(ara söz)
Eskişehir’e, öğretmenimiz de oralıymış, gideceğiz. (Ara cümle)
3) Kelimeleri ek ve köküne ayırmak için kullanılır.
ÖRN: Öğren–ci–ler, defter–imiz–in, simit–çi…
4) Fiil kök veya gövdelerini belirtmek için(mastar eki/-mek yerine) kullanılır.
ÖRN: al-, ver-, git-, anlaş-, tuzla– …
5) Eklerin başında kullanılır.
ÖRN:”-lık, –ci, –mak, –ler, –gi…”
6) Heceleri göstermek için kullanılır.
ÖRN: a–raş–tır–ma, prog–ram, kı–la–vuz…
UYARI: Bir kelimede kaç ünlü harf varsa o sayıda hece vardır. ( UNUTMA!)
ÖRN: grup(tek ünlü olduğu için tek hece) sandviç(iki ünlü olduğu için iki hece) tren(tek ünlü/tek hece)
7) ”Arasında, ve, ile, ila,…-den…-e”anlamları katmak için iki kelime(dil, şehir, millet, ülke, takım…) veya sayılar arasına konur.(UNUTMA!)
ÖRN: Aydın–İzmir yolu, Türk–Alman ilişkileri, 09.30–10.30, Beşiktaş–Fenerbahçe karşılaşması.
UYARI: Cümle içinde sayı adlarının yinelenmesinde(yaklaşık olarak anlamı olduğunda) araya kısa çizgi konmaz.(UNUTMA!)
ÖRN: Toplantıya üç beş kişi geldi.(yaklaşık olarak )
11.UZUN ÇİZGİ(KONUŞMA ÇİZGİSİ ( )
“İki” yerde kullanılır.
1) Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır.
ÖRN: Frankfurt’a gelene herkesin sorduğu şunlardır:
Eski şehri gezdin mi?
Rothschild’in evine gittin mi?
2) Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra da kullanılabilir.
ÖRN: Sıtkı Bey: Kaleyi kurtarmak için daha güzel bir çare var.
İslam Bey: Ben daha ölmedim.
UYARI: Konuşmalar tırnak içinde verildiğinde uzun çizgi kullanılmaz.(UNUTMA!)
ÖRN: Arabamız tutarken Erciyes’in yolunu:
“ Hancı dedim, bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu’nu?”(yanlış) “Hancı dedim, bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu nu?” (doğru)
12.YAY AYRAÇ (PARANTEZ ) ( )
“Sekiz” kullanım yeri vardır.(UNUTMA!)
1) Cümledeki anlamı tamamlamayan, cümlelerin dışında kalan ek bilgiler(ara söz veya ara cümleler) için kullanılır. Yay ayraç içindeki bilgi bir cümle ise sonuna uygun noktalama işareti(nokta, soru işareti, ünlem) konur.(UNUTMA!)
ÖRN: Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.)gezsek bile görmek için değil, kendimizi göstermek için geziyoruz.
2)Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır.(UNUTMA!)
ÖRN: İhtiyar: (Yavaş yavaş Kaymakam’a yaklaşır.)
Ne oluyor beyefendi?
3) Bir sözcüğün eş anlamlısı ya da yabancı isimlerin okunuşu yay ayraç içine alınır.
ÖRN: Tasvir (betimleme) gezi yazılarında ön plana çıkar.
ÖRN: İngiliz yazar Shakespeare (Şekspir) çok tartışılan bir yazardır.
4) Bir yazının maddelerini gösteren sayı ve harflerden sonra kapama ayracı konur.
ÖRN: A) 1) a)
5) Alıntıların aktarıldığı eseri, yazarı veya künye bilgilerini göstermek için kullanılır.
ÖRN: Bu vatan ya senindir ya kimsenin değildir.( Ahmet Hikmet Müftüoğlu)
UYARI: Üç noktalama işareti bazı kullanımlarda yay ayraç içerisine alınır.(UNUTMA!)
1)Alıntılarda , alınmayan kelime veya bölümlerin yerine konulan üç nokta, yay ayraç içine alınır.
ÖRN:”(…) derken güneş doğmuş ve etraf aydınlanmıştı.”
2)Bir söze alay, kinaye, küçümseme anlamı kazandırmak için kullanılan ünlem işareti yay ayraç içine alınır.(Bu tarz kullanımlarda yay ayraç öncesi kelimenin tam tersi kastedilir.
ÖRN: Çok çalışkan(!) sınavda sondan birinci oldu.(tembel)
ÖRN: Adam, akıllı(!) olduğunu söylüyor.(akıllı değil)
3)Bir bilgini kesin olmadığını veya şüpheyle karşılandığını göstermek için kullanılan soru işareti yay ayraç içine alınır.(Genellikle tarih ve şehir isimlerinden sonra kullanılır.)
ÖRN:1496 (?) yılında doğan Fuzuli…
UNUTMAYINIZ! Ünlem, üç nokta ve soru işaretinden sonra büyük harfle devam edilir ancak bu üçü yay ayraç içerisinde olduklarında küçük harfle devam edilir.(Önemli)
13.KÖŞELİ AYRAÇ ( )
1) Ayraç içinde ayraç kullanılması gereken durumlarda yay ayraçtan önce köşeli ayraç kullanılır.
ÖRN: Halikarnas Balıkçısı (Cevat Şakir Karaağçlı (1886-1973)) en güzel eserlerini Bodrum’da yazmıştır.
2) Kaynak olarak verilen kitap veya makalelerin künyelerine ilişkin bazı ayrıntıları göstermek için kullanılır.
ÖRN: Reşat Nuri(Güntekin), Dersaadet, 1922.
13.EĞİK ÇİZGİ (/)
“Altı” yerde kullanılır.(UNUTMA!)
1) Dizeler yan yana yazıldığında aralarına konur.
ÖRN: Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak/ Sönmeden yurdumun üstünde tutan en son ocak
2)Adres yazarken apartman numarası ile daire numarası arasına ve semt ile şehir arasına konur.
ÖRN: Altay Sokağı No:21/6 Kurtuluş/ANKARA
3)Tarihlerin yazılışında gün, ay, yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur.(Nokta da kullanılabiliyorduk, hatırla!)
ÖRN:18/11/1969
4)Dil bilgisinde eklerin farklı biçimlerde yazıldığını göstermek için kullanılır.
ÖRN:-lık/-lik, -madan/-meden, -ler/-lar
5)Genel ağ adreslerinde kullanılır.
ÖRN: http://tdk.gov.tr
6)Fizik, matematik vb. alanlarda birimler arası orantıları gösterirken eğik çizgi araya boşluk konulmadan kullanılır.
ÖRN: g/sn(gram/saniye)
BİLGİLENDİRME: Noktalama işaretleri konusu kiminize göre zor ve karışık görünebilir. Aslında öğrenilmesi kolay ve öğrendiğin takdirde yaşamınız boyunca karşınıza çıkacak bir konudur. Noktalama işaretlerini tam olarak kavramak istiyorsan günlük hayatında ( yazarken, mesajlaşırken…) uygun noktalama işaretlerini kullanmalısın. Bu konuda çok duyarlı olan öğrencime, o kendini biliyor, çok teşekkür ederim.
ÖNEMLİ:Noktalama işaretleriyle ilgili eskiden yay ayraç verilip, yay ayracın içine uygun noktalama işareti getirmemiz istenirken şimdiki soru tarzları, daha çok kullanılan noktalama işaretini niçin kullandığımızı bilip bilmediğimizi ölçmeye yöneliktir. Bu sebeple hangi noktalama işaretini ne sebeple kullandığınızı (noktalama işaretlerinin kullanım yerlerini) çok iyi bilmeniz gerekiyor. Bu sene muhtemelen bu tarz bir soru çıkacak benden söylemesi:)
ÖRNEK SORU:
1.Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılırım.
2.Ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için kullanılırım.
3.Anlam karışıklığını önlemek için kullanılırım.
4.Eş görevli sözcükler ve sözcük gruplarını ayırmak için kullanılırım.
Rus mühendisleri 1971 yılında Türkmenistan’da , ki o zamanlar Sovyet Birliği’ne bağlıydı, petrol arıyorlardı. Bu çalışmalar sırasında büyük bir doğal gaz rezervi bulundu. Doğal gazı çıkarmak ve işlemek için sondaj kuleleri, depolama alanları kuruldu. Ancak zemin, üzerindeki yükü taşıyamadı ve çöktü. Büyük bir krater oluştu ve çevreyi tehdit eder boyutta metan gazı ortaya çıktı. Bilim insanları çevre köylerdeki insanların, hayvanların ve bitkilerin zarar görmesinden endişelenerek gazı kontrollü bir şekilde yakmaya karar verdiler. Bu kontrollü yangın günümüzde de devam etmektedir.
Bu metinde virgül, numaralandırılmış görevlerinden hangisiyle kullanılmamıştır?
A)1 B)2 C)3 D)4
Çözüm:
,ki o zamanlar Sovyet Birliği’ne bağlıydı, (Ara cümle)
…sondaj kuleleri, depolama alanları kuruldu.(sözde özneleri yani eş görevli sözcükleri ayırmış.)
Ancak zemin, üzerindeki yükü taşıyamadı ve çöktü.(anlam karışıklığını engellemek için kullanılmış. Zeminden sonra gelen virgül kaldırılırsa zemin üzerindeki yük yani tamlama olur ve özne çöken ne sorusuna cevap verdiği içi “o “ olur ancak virgül kullanıldığı için çöken ne sorusunun cevabı zemin oluyor ve “zemin” özne oluyor.)
Bilim insanları çevre köylerdeki insanların, hayvanların ve bitkilerin zarar görmesinden endişelenerek gazı kontrollü bir şekilde yakmaya karar verirler.(Tamlayanları yani eş görevli sözcükleri ayırmış)
Doğru cevap: A
ÖRNEK SORU:
“Dede Korkut Kitabı” atasözü, deyim,ağıt vb. sözlü ürünlerin yanı sıra Türk gelenek ve inanişlarına da yer verilen hikâyelerden oluşan zengin bir kaynaktır. 15.yüzyılda yazıya geçirilen ve bugün Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan’ı kapsayan geniş bir bölgede “Dede Korkut veya Korkut Ata” olarak tanınan bilge kişilik etrafında oluşan hikâyeler, edebiyatımızın en özgün eserlerindendir. Kitapta on iki hikâye vardır. Destandan halk hikâyesine geçiş niteliği gösteren bu hikâyelerin en önemli özelliklerinden biri, şiirsel anlatıma sahip olmasıdır. Kahramanlıkların efsanevi unsurlarla birlikte anlatıldığı hikâyelerde Dede Korkut, zaman zaman ortaya çıkar ve bilge bir kişi olarak kurguya katkıda bulunur. İşte geleneğimizin bu eşsiz eseri, “Dede Korkut(Korkut Ata) Mirası: Kültürü, Efsaneleri ve Müziği” adıyla Türkiye, Azerbaycan ve Kazakistan’ın ortak başvurusu sonucu 28 Kasım 2018’de UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsilî Listesi’ne kabul edilmiştir.
Bu metinde iki nokta(:) aşağıdaki işlevlerinden hangisiyle kullanılmıştır?
A)Kendisiyle ilgili açıklama yapılacak cümle veya ifadelerin sonuna konur.
B)Karşılıklı konuşmalarda konuşan kişiyi belirten sözlerden sonra kullanılır.
C)Edebi eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonunda kullanılır.
D)Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümle veya ifadelerin sonuna konur.
ÖRNEK SORU:
Topkapı Sarayı’nda bulunan bakır pişirme kapları oldukça büyüktür.
Şüphe dolu gözlerle “Dostum ne’n var; her şey yolunda mı?” diye sordu.
3.Selim, İsmail Dede Efendi’nin bestelerini severek dinlemiştir.
Bu cümlede kesme işaretinin(‘) aşağıdaki işlevlerinden hangisinin örneği yoktur?
A)Kişi adlarından sonra gelen saygı ve unvan sözlerine getirilen ekleri ayırmak için(İsmail Dede Efendi’nin)
B)Özel adlara getirilen durum eklerini ayırmak için kullanılır.(Topkapı Sarayı’nda)
C)Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayırmak için kullanılır.(a’dan z’ye -lik’in)
D)Seslerin söyleyiş gereği düştüğünü göstermek için kullanılır.(ne’n var?)
ÖRNEK SORU:
1.Ahmet Bey ,merhaba! Size bir şey sorabilir miyim?
2.Merhaba!Tabi ki sorabilirsiniz. Buyurun
3.Yarınki toplantıya herkez gelecek mi?
4.Sanırım birkaç kişi gelecek.
Bu yazışmada numaralanmış bölümlerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?
A)1 B)2 C)3 D)4
ÖRNEK SORU:
Kısaltmalarla ilgili bir çalışmada, kısaltmaların farklı yöntemlerle oluşturulduğu ifade edilmektedir. Bu yöntemlerden bazıları şunlardır:
. Kelimenin ilk hecesi kullanılarak yapılır.
.Kelimenin bazı ünlü ve ünsüz harfleri kullanılarak yapılır.
.Birleşik kelimelerde her kelimenin ilk harfi kullanılarak yapılır.
Aşağıdakilerden hangisi bu metinde sözü edilen kısaltma türlerinden herhangi birine örnek olabilir?
A)AA(Anadolu Ajansı)
B)m(Metre)
C)TR(Türkiye)
D)Apt.(Apartman)
ALIŞTIRMALAR
Aşağıdaki cümlelerde yay ayraç ile ayrılan yerlere uygun noktalama işaretlerini getirelim.
1.Bedri Rahmi burada resim yapıyor ( ) perşembeleri dostlarıyla buluşuyordu.
2.Şimdi asıl konuya değineyim ( )Emek vermeden sınavı kazanamazsınız.
3. Çocuklarını, eşyalarını yanına aldı ( ) ilk otobüse binerek Sivas’a gitti.
4. Fırat ( ) her akşam bu saatlerde fit bir vücuda sahip olmak için salona gidiyordu.
5. Her gün bu videolardan ( ) Hocalara Geldik kanalındakilerden” en az iki tane izliyorum.
6. Eve gelirken muz, ananas, avakado ( ) ıspanak, fasulye, bezelye almamı istedi.
7. Faydasız bir hayat erken bir ölümdür ( ) diyor Goethe.
8. Sergen ( ) Muhammet, Yafes, Umut’ u evine davet etti.
9. Okumak ( ) çalışmak ( ) dinlenmek insana yaşadığını hissettirir.
10. Annem, masanın üzerine neler neler koymuştu ( ) börekler, salatalar, içecekler, balıklar…
11. Hazreti Ali ( ) “Alimlere niye öğretmediniz diye sorulmadan cahillere niye öğrenmediniz diye sorulmayacak.” Der.
12. Sıra kendine gelince ( )
_Buradayım, diye bağırdı.
13. Yaşlı ( ) doktoru görünce ağlamaya başladı.
14. Yaşlı kadın ( ) ( ) Eyvah ( ) çocuğu okuldan almayı unuttum ( ) ( ) diyerek birden yerinden kalktı ( ) Telefonunu ( ) kartını alarak aceleyle dışarı çıktı ( )
15. Bana göre üç Murathan Mungan var ( ) Şair Mungan ( ) öykü yazarı Mungan ( ) tiyatrocu Mungan ( )
16. Dizinin tüm bölümlerini yeni bitirdim ( ) Hele biraz zaman geçsin ( ) hazmedeyim ( ) Neler hissettirdi ( ) neler kattı ( ) Bunları sonra bildireceğim sizlere ( )
SORU 1) Bu filmde çok sayıda kare var ( ) kuşak çatışmaları ( ) teknolojinin insanoğlunun başına açtığı sorunlar ( ) köylü- kentli karşılaştırmaları ( )
Bu parçada ayraçlarla belirtilen yerlere sırasıyla aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangileri getirilmelidir?
A) (;) (,) (…) (…) B) (:) (,) (,) (…) C) (:) (,) (;) (…) D) (:) (,) (,) (.)
SORU 2) Hepimiz biliyoruz ki o tablolar, o heykeller, o romanlar ve diğerleri olmasaydı ,ki düşüncesi bile kötü, insan kendini tanıtamayacaktı. Dolayısıyla kendini daha az anlatabilecek, daha az ortaya koyabilecekti. Çünkü sanat, insanın kendini ifade etme isteğinin sonucu olarak ortaya çıkmıştır.
Yukarıdaki parçada, virgülün işlevleriyle ilgil olarak aşağıda verilenlerden hangisine uygun bir örnek yoktur?
A) Yüklemden uzak düşen özneyi ayırma
B) Ara sözü ayırma
C) Art arda sıralanan eş görevli sözcük gruplarını ayırma
D) Sıralı cümleleri birbirinden ayırma
E) Tırnak içerisinde verilmeyen aktarma cümlesini belirleme
SORU 3) Eserdeki tesadüfü örnekleme yöntemi bilinçli olarak tercih edilmiştir yazar tarafından…(1) Bu durum bana şu sahneyi çağrıştırdı. (2) Polis,(3) aralarına gerçek suçluyu da koyduğu kişileri tanığa göstererek, (4) teşhiste bulunmasını ister! (5)
Yukarıdaki metinde altı çizili noktalama işaretlerine numaralar verilmiştir. Numaralanmış noktalama işaretlerinden hangisi doğru kullanılmıştır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
SORU 4) Onlar gibi olmak, onlar gibi giyinmek, onların diliyle konuşmak ( ) Bunların hepsini yaparım ( ) Fakat onlar gibi nasıl düşünebilirim ( ) nasıl onlar gibi hissedebilirim ( )
Bu parçada ayraçlarla belirtilen yerlere sırasıyla hangi noktalama işaretleri getirilmelidir?
A) (…) (.) (?) (?) B) (:) (;) (.) (?) C) (.) (;) (.) (?) D) (…) (.) (,) (?)
SORU 5) Bu araştırma; okumayı seven yorumlayıp tartışan paylaşmayı bilen yarınını ülkesini düşünen gençlerin birlikte
çalışarak iki yılda bitirdiği bir çalışmanın sonucudur.
Yukarıdaki altı çizili kelimelerin hangisinden sonra noktalama işareti kullanılmasına gerek yoktur?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
SORU 6) Kasım Efendi ( )
( ) Yahu ( ) daha ne olduğunu anlamadınız mı ( ) Ne kadar aptalsınız ( )
Aşağıdakilerden hangisi bu parçadaki ayraçlardan herhangi birinde kullanılamaz?
A) İki nokta B) Kısa çizgi C) Virgül D) Ünlem
SORU 7) Atatürk diyor ki ( ) “Türk dili ( ) dillerin en zenginlerindendir ( ) yeter ki bu dil ( ) bilinçle işlensin ( ) “
Bu cümledeki ayraçlara sırasıyla aşağıdaki verilen noktalama işaretlerinden hangileri getirilmelidir?
A) (,) (,) (,) (,) (!) B) (:) (;) (,) (;) (.) C) (:) (,) (;) (,) (.) D) (;) (,) (,) (,) (…)