ANLAŞMALI OLİGOPOL MODELLERİ

• sweezy modeli

dirsekli talep eğrisi ile açıklanan oligopol modelidir. benzer malı üreten firmalar maliyat yapıları farklılaşsa bile aynı fiyat üzerinden satış yapmaya devam ederler. bunun nedeni dirsekli talep eğrisidir. mallar farklılaştırılmış heterojen mallardır. firmalardan biri karar alıp fiyatı yükselttiği zaman diğerlerini bu fiyat yükselişi karşısında tepkisiz kalıp fiyat arttıran firmaya piyasada verilecek tepkiyi beklerler. bu sebepten bu modelde iki farklı talep eğrisi oluşur. bunun aksine ilk firma fiyatı düşürdüğü zaman diğer firmalar da ilk firmayla beraber fiyatlarını düşürürler. bunun sebebi talep kaptırmamak istemeleridir. yine bu modelde tüm piyasa talebi ve firma malına olan talebi göstere iki farklı talep eğrisi vardır ve kesiştikleri nokta dirseği oluşturur. dirseğe kadar fi,rmanın talep eğrisi ve marjinal gelir eğrisi önemli, dirsekten sonra ise piyasanın talep eğrisi ve marjinal gelir eğrisi önemlidir.

• fiyat liderliği

oligopol piyasasında satış yapan firmalar aralarında anlaşma yaparak bir firmayı fiyat lideri seçerler. mallar homojonse piyasada tek bir fiyat belirlenir. en uygun anlaşma türünü kapalı veya açık olarak gerçekleştirirler. 4 farklı modeli vardır.

1. maliyet avantajı fiyat liderliği; oligopol firmaları içinde maliyet avantajı olan firma lider firma olarak seçilir.
2. hakim firma fiyat liderliği; piyasada en çok talep karşılayan firma fiyat lideri olarak seçilir.
3. barometrik fiyat liderliği; piyasada eskiden beri var olan ve piyasayı iyi bilen firma fiyat lideri olarak seçilir.
4. anlaşmalı fiyat liderliği; piyasada iki büyük ve bir küçük firma varsa, iki büyük firma bir araya gelerek anlaşırlar. rekabet edip birbirlerini yemek yerine küçük olan firmayı fiyat lideri belirlerler.

• kartel

belirli bir endüstride bulunan oligopol firmaların aralarındaki rekabeti azaltarak karlarını en yüksek düzeye çabalarının gelişmiş noktasıdır. bir araya gelip anlaşarak piyasada monopol gibi ve tek bir firma gibi davranırlar ve karlarını maksimize etmeye çalışırlar. bilinen kartel modelleri sırasıyla; fiyat karteli – miktar karteli – bölge karteli ve ihracat/ithalat kartelidir.

ANLAŞMASIZ MODELLER

• cournot modeli

firmalar birbirlerinin tepkilerine göre tepkilerini açıklarlar. bir varsayım altında kurallar işler. varsayım şudur; ” 2 firma vardır. buldukları kaynakta masrafa katlanmadan üretim yapıp para kazanıp mr=mc eşitliğinde dengede yaşıyorlar. talep eğrileri negatif eğimli ve doğrusaldır. firmalar birbirlerinden etkilenir ve bağımsız davranırlar. kar maksimizasyonlarını gerçekleştirmeye çalışırlar.”

cournot modelinde miktar rekabeti vardır. mc’nin sıfır olduğu noktada üretim yapmaya başlayan ilk firma toplam talebin yarısını üretir. (1/2) piyasaya ikinci giren firma ilk firmanın ürettiği kısmı gözardı edip kalan 1/2 talebin yarısını yani toplam talebin 1/4’ünü üretir. bunu takiben ilk firma üretilmeyen ile beraber 3/4’lük kısmı talebin yarısını dikkate alır ve bunu üretir yani 3/8. bu döngü iki firmada toplam talebin 1/3 1/3 yani toplam olarak piyasa talebinin 2/3’ünü üretene kadar devam eder. bu noktada üretimi keserler ve kendileri için kar maksimizasyonu yaparlar.

cournot modelinde tam rekabet piyasasına göre daha az mal üretilir ve daha yüksek fiyattan sayılıp aşırı kar edilebilir. monopol piyasısına göre daha fazla mal üretilir ve daha az fiyattan satılır

• bertrand modeli

temel prensip olarak fiyat rekabetinden yola çıkar. her bir firma kendi fiyatını düşürerek piyasadan daha çok talep karşılamaya çalışır. ilk giren firma mr=mc eşitliğinden satış yaparken maksimum kar eder. ikinci giren firma fiyatı düşürerek ilk firmadan talep kapmaya çalışır. bu şekilde fiyatı sürekli karşılıklı firmalar düşürerek malın fiyatı sıfır olana kadar devam ederler. piyasanın son geldiği nokta itibariyle durumu tam rekabet piyasasına benzer.

• edgeworth modeli

temel olarak hem miktar hem fiyat rekabetine dayanır. piyasada olan iki firma da toplam talebin tamamını karşılayacak kadar üretim kapasitesine sahip değildir. ilk giren firma mr=mc eşitliğinden üretim yapıp satış sağlarken ikinci firma fiyatı biraz düşürerek ilk firmadan bir miktar talep çalar. bunun akabinde ilk firmada buna tepki vererek fiyatı biraz daha aşağı çeker ve ikinci firmadan talep çalmaya çalışır. bu şekilde devam ederler ama bir noktadan sonra ikisi de firma olarak tam kapasitede çalışıp piyasa talebini karşılayamadıkları için tam rekabetteki fiyattan biraz yüksek bir fiyatta fiyat düşüşlerini durdururlar. bu noktadan sonra birbirlerinin fiyat düşürmeyeceklerini bildikleri için sırayla fiyatlarını yükseltip kar etmeye çalışırlar. bu yükseltme ilk giren firmanın satış yaptığı ilk fiyata kadar devam eder. süreç sürekli bu ilk fiyatla, tam kapasitede üretim yaptıkları son fiyat arasında sürekli gidip gelir.

• chamberline modeli

düopol modelleri içinde en akıllı model chamberline’a aittir. uzun dönemde monopol gibi davranmaya çalışırlar. sürekli birbirlerine tepki verirler. ilk giren firma piyasa talebinin yarısını karşılyarak mr=mc eşitliğinde üretim yapar. ikinci firma ilk firmanın ürettiği yeri dikkate almadan kalan talebin yarısını yani 1/4’ünü üretir. bunun akabinde firmalar akıllı olduğu için ilk firma üretimini 1/2’den 1/4’e çeker ve fiyatı düşürmez. ikinci firma ile beraber piyasadaki toplam talebin 1/2’ini üretip monopol gibi davranıp maksimum kar etmeye çalışırlar.

• stackelberg modeli

piyasaya ilk giren bir adet lider firma ve bir adet takipçi firma vardır. ilk giren lider firma toplam talebin yarısını mr=mc eşitliğinde üretir ve satar. ikinci olan takipçi firma ise kalan talebin yarısını dikkate alır ve 1/4 üretim yapar piyasada. bunun akabinde lider firma üretimini kısmayarak sadece fiyatı düşürür ve ikinci firmanın sattığı fiyattan satış yapar ve miktar liderliğini elinden bulundurup toplam talebin yarısını karşılar. bu modelde cournot modeline göre daha fazla üretim vardır ve fiyat daha ucuzdur. tam rekabete göre daha az üretim vardır ve fiyat daha pahalıdır.

• bowley modeli

temel olarak miktar rekabetine dayanır ama iktisat literatüründe pek yer almayan bir modeldir. piyasaya giren her iki firma da kendini lider olarak kabul eder ve her iki firma da kar maksimizasyonu yapmak isterler. iki firma da rakibinin tepki fonksiyonlarını kullanarak lider firma gibi davranmaya çalışırlar.

İlgili Kategoriler

İktisat Ders Notları