1. Türkiye’de Ormancılık

     Türkiye iklimi büyük oranda orman yetişmesine müsaittir. Ancak tahribatlar nedeniyle orman oranı % 28’e düşmüştür. Ormanlar geçmişten günümüze yangınlar, kaçak kesimler, keçi otlatma ve ticari işletmeler nedeniyle azalmıştır. Türkiye ormanlarından yararlanma ve ormanların faydaları şu şekildedir:

• Orman ürünleri endüstrisine çeşitli ham maddeler sağlar.
• Mobilya, kâğıt, reçine, elektrik ve telefon direkleri yapımında kullanılır.
• Toprak erozyonunu önlemede yardımcı olur.
• Sel ve taşkın riskini azaltır. Çığ oluşumunu büyük oranda engeller.
• Dinlenme amaçlı yararlanılır.
• Kırsalda geçim kaynağı sağlar.
• Atmosferin oksijen artışını sağlar. Nemlilik kazandırır.
• Hava kirliliğinin azalmasına yardımcı olur.
• Yeraltı sularının beslenmesini sağlar.
• Yaban hayvanlarının barınak sağlar.

NOT! Türkiye’de orman endüstrisi en fazla Karadeniz’de gelişmiştir. Orman varlığının en az olduğu Güneydoğu Anadolu’da en azdır.

NOT! Türkiye’de maden çeşitliliğinin en fazla olduğu bölge Doğu Anadolu’dur.  Bu durumun nedeni Doğu Anadolu’daki volkanizma türü ve çeşitliliğidir.

UYARI! Türkiye’de bazı madenlerin çıkarılmaması ve işletmelerin açılmama nedenleri şunlardır:

• Maden rezerv alanının yetersiz olması
• Tenör oranının düşük olması
• Erişim maliyetlerinin düşük olması
• Pazarlama imkanlarının olmaması veya rekabet edilememesi
• Dış alımının çıkarımından daha ucuza sağlanması

NOT! Demir, krom, bakır gibi madenler, metal halindedir. Çeşitli tuzlar, kükürt, soda, cıva gibi madenler metal hâlde değildir.

NOT! Demir’in büyük oranda çıkarıldığı yerler dışında işlenmesinde iki faktör etkilidir. Demirin eritilmesi için gerekli olan ısıyı sağlayan kaynak taş kömürüdür. Bu nedenle Karabük ve Ereğli demir çelik fabrikalarının yer seçiminde enerji kaynağına yakınlık dikkate alınmıştır. İskenderun demir çelik ise ulaşım avantajı nedeni ile kurulmuştur. Bu tesis ithal kömür ile çalışmaktadır.

NOT! Bakır’ın en önemli işleme tesisinin samsun’da olmasının nedeni gelişmiş bir limana sahip olmasıdır ( Ulaşım etkili ).

NOT! Boksitin Seydişehir’de işlenmesi sanayi kuruluşlarının yer seçiminde etkili olan faktörlerden ham madde varlığı ile açıklanır.

NOT! Elazığ’da bulunan tesisin yer seçim nedeni ham maddeye yakınlık iken Antalya ulaşım nedeniyle seçilmiştir.

NOT! Türkiye’de uranyum ve toryum günümüzde aktif nükleer santral olmadığından çıkarılmamaktadır.

NOT! Türkiye’deki fosfat rezervlerinin çok az olması nedeniyle yoğun bir gübre ithalatı vardır. Fas ve Cezayir’den gübre alımı yapılır. Bunları işleyen tesisler genelde kıyıdadır ( Mersin, İzmit, Samsun ) nedeni ulaşımdır.

NOT! Türkiye’deki bor minerallerinin büyük bölümü yarı işlenmiş olarak ihraç edilir. Bu durumun nedeni teknolojik yetersizliktir.

Trona ( Soda Külü )

• Maden suyu ve şişe cam imalatında kullanılır.
• Ankara ( Kazan, Sincan ve Beypazarı ) dan çıkarılır.
• Kazan soda külü fabrikasında işlenir.

Altın

• İlk kez 2001 yılında İzmir Bergama’da çıkarılmaya başlanmıştır.
• Artvin ve Gümüşhane’de yatakları bulunur.

Asbest

• Aşırı ısıya dayanıklı itfaiyeci elbiseleri ve arabaların fren balatalarının yapımında kullanılır.
• Eskişehir, Hatay ve Erzincan illerinde bulunur.

NOT! Asbestin aşırı kanserojen bir maden olduğu anlaşıldıktan sonra kullanımı yasaklanmaya başlanmıştır.

Oltu Taşı ve Lületaşı

• Süs eşyası yapımında kullanılırlar
• Oltu taşı Erzurum’dan, lületaşı Eskişehir’den çıkarılır.

Kükürt

• En büyük yataklar Isparta – Keçiborlu’da bulunur.
• İzmir Aliağa petrol rafinerisinde elde edilir.

Civa

• En önemli çıkarım alanları İzmir ödemiş ve Karaburun’dur.
• Konya Sarayönü kapatılmıştır.

Zımpara Taşı

• Rezervi en fazla Türkiye’dedir.
• Metal ve ahşap parlatmada kullanılır.
• Muğla, Denizli ve Aydın’da bulunur.

Barit  

• Petrol sondajlarında kullanılır.
• Antalya – Alanya’da bulunur.
• Antalya barit unu fabrikasında işlenir.
• İhraç edilir.

2. Türkiye’nin Enerji Üretimi

Bir işin yapılabilmesi için gerekli enerjiyi sağlayan kaynaklara enerji kaynakları denir. Endüstrinin, teknolojinin gelişmesine paralel olarak nüfusun ve ihtiyaçların artması enerji kullanımını ve önemini artırmıştır. Enerji kaynakları; fosil yakıtlar (tükenebilir) ve yenilenebilir enerji kaynakları olmak üzere iki grupta ele alınır.

Tükenebilir Kaynaklar  (Fosil Yakıtlar)	Yenilenebilir Kaynaklar
ü  Taş kömürü ü  Linyit kömürü ü  Petrol ü  Doğal gaz ü  Asfaltit	ü  Hidrolik enerji (su gücü) ü  Güneş enerjisi ü  Jeotermal kaynaklar ü  Rüzgar enerjisi

 

Tükenebilir Kaynaklar  (Fosil Yakıtlar)

Taş Kömürü (Maden Kömürü)

• Zonguldak, Karabük ve Bartın illerinde çıkarılır.
• Isı değeri Kalori olarak yüksek olduğu için demir – çeliğin endüstrisinin en önemli enerji kaynağıdır.
• Türkiye’nin tüketimine yetmediği için ithal edilir.
• % 100 çıkarıldığı yer Batı Karadeniz’dir.

NOT! Türkiye’de taş kömürü ile çalışan termik santral Zonguldak – Çatalağzı’nda bulunur.

 Linyit Kömürü

• Rezervleri oldukça fazla olan III. jeolojik devirde oluşan kömür türüdür.
• Afşin – Elbistan – Kahramanmaraş, Tavşanlı, Tunçbilek, Seyitömer, Kütahya, Soma – Manisa, Yatağan – Muğla, Çeltek – Amasya, Aşkale – Erzurum, Çayırhan – Ankara, Çan – Çanakkale başlıca çıkarım alanlarıdır.
• Isı gücü taş kömüründen düşüktür.
• En fazla termik santrallerde elektrik üretiminde kullanılır. Ayrıca konutların ısıtılmasında yararlanılır.
• En büyük Linyit ile çalışan termik santral Afşin – Elbistan A ve B santralleridir.

UYARI! Türkiye yurt dışından oldukça fazla linyit almaktadır. Bu durumun nedeni rezerv azlığı değil, kalorisinin düşük olmasıdır. İthal kömürler daha çok ısınmada kullanılırken yerli kömürden elektrik elde edilir.

UYARI! Linyit rezervleri % 42 ile en fazla Doğu Anadolu’dadır. Ancak en fazla linyit çıkarımı Ege’den yapılır. Bu durumun nedeni Ege’de linyite erişimin Doğu Anadolu’dan daha kolay olmasıdır ( Derinlik ). 

Asfaltit

• katı petrol olarak bilenen bir yakıttır.
• En önemli yatakları Şırnak – Silopi’de bulunmaktadır.
• Silopi’de Türkiye’nin asfaltitle çalışan tek termik santrali kurulmuştur.

Petrol

• İlk olarak Raman (Batman)’da bulunmuştur. Garzan (Siirt), Şelmo, Ulaşlı, Kurtalan, Kâhta başlıca çıkarıldığı yerlerdir.
• İlk petrol rafinerisi Batman’da kurulmuştur. Türkiye’nin ham maddeye bağlı kurulan ve en küçük petrol rafinerisidir.
• Türkiye’de tüketilen petrolün %10’u yerli kaynaktan sağlanabilmekteyken % 90 dışa bağımlılık vardır.

Petrol işleyen tesisler şunlardır:

• İzmit ( İpraş ) : Pazarlama ve ulaşım
• İzmir ( Aliağa ): Pazarlama ve ulaşım
• Kırıkkale ( Orta Anadolu ): İç tüketim
• Batman ( Batman ): Ham madde varlığı

UYARI! Mersin’de bulunan Ataş rafinerisi 2005 yılından sonra petrol arıtımını durdurmuştur. Yabancı ortaklı bir şirket olan ataş bu tarihten sonra sadece bir depo olarak çalışmaktadır.

NOT! Türkiye petrol ihtiyacını iki önemli boru hattıyla karşılamaktadır. Bunlar BTC ( Bakü – Tiflis – Ceyhan ) ve Kerkük – Yumurtalık boru hattıdır.

Doğal gaz

• Türkiye’de Hamitabat ( Kırklareli ), Çamurlu ( Mardin ) ve Akçakoca (  Düzce ) çıkarılmaktadır.
• Termik santrallerde elektrik üretiminde ve konut ısıtmada kullanımı hızla yaygınlaşmaktadır.

NOT! Doğal gazla elektrik üreten başlıca tesisler:

• Ambarlı ( İstanbul)
• Hamitabat ( Kırklareli) – Ham madde
• Ovaakça ( Bursa)
• Bandırma ( Balıkesir )
• Aliağa ( İzmir )

UYARI! Türkiye’nin doğal gazda dışa bağımlığı oldukça yüksektir. En fazla elektrik üretimi doğal gazdan yapılmaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken husus Türkiye doğal gaza bağımlılığı en fazla elektrik üretmek amacıyla oluşturmadı. Doğal gaz kullanılsa da kullanılmasa da parası ödenir. Bu nedenle tesislerde elektrik üretilmesi düşünülmüştür.

NOT! Tuz Gölü altına doğal gaz depolama tesisi yapılmaktadır. Alınan fazla gaz bu alanda depolanacak ve ihtiyaç dahilinde kullanılacaktır.

Nükleer enerji

• Türkiye’de Manisa – Salihli, Yozgat – Sorgun’da uranyum, Eskişehir – Sivrihisar’da toryum yatakları vardır.
• Türkiye’de ilk nükleer santral Mersin – Akkuyu’da kurulmaya başlanmış, Sinop’ta da kurulması için çalışmalar yapılmaktadır.

UYARI! Nükleer santrallerin yer seçiminde iki önemli faktör vardır. Bunlardan birincisi deprem riskinin düşük olmasıdır. Deprem nedeniyle reaktörlerin zarar görmesi geri dönüşü olmayan bir radyoaktif kirlilik yaratır. İkincisi ise soğutma suyu olarak bol miktarda deniz suyu çekilecek olmasıdır. Mersin ve Sinop iki faktörü de sağlamaktadır.

Yenilenebilir Kaynaklar  (Fosil Yakıtlar)

Hidroelektrik Enerji ( Su Gücü )

• Türkiye’nin ortalama yükseltinin fazla olması hidroelektrik enerji üretimi açısından en önemli faktör olmuştur.
• Akarsularının debilerinin az olmasına rağmen yatak eğimlerinin fazla olması potansiyelin fazla olmasını sağlamıştır.
• Yükseltinin ve debinin yüksek olduğu Doğu Anadolu’da hidroelektrik enerji potansiyeli en yüksektir.
• Yükseltinin ve debinin düşük olduğu Marmara’da hidroelektrik enerji potansiyeli ve üretimi en düşüktür.
• Hidroelektrik üretimde birinci sırada olan bölge Güneydoğu Anadolu Bölgesi’dir.
• Türkiye’de üretilen toplam elektriğinde yaklaşık % 25’i su gücünden karşılanmaktadır.
• Türkiye’nin en büyük hidroelektrik santralleri ve enerji üretimleri şu şekildedir:

  

BARAJ GÖLÜ	KURULDUĞU AKARSU	BULUNDUĞU İL	ORTALAMA YILLIK ÜRETİM GWH
Atatürk	Fırat	Adıyaman, Şanlıurfa	8900
Karakaya	Fırat	Malatya, Elazığ	7354
Keban	Fırat	Elazığ	6000
Deriner	Çoruh	Artvin	2117
Altınkaya	Kızılırmak	Samsun	1632
Oymapınar	Manavgat	Antalya	1620
Hasan Uğurlu	Yeşilırmak	Samsun	1217
Aslantaş	Ceyhan	Adana	569
Gökçekaya	Sakarya	Eskişehir	562
Hirfanlı	Kızılırmak	Kırşehir	400

Güneş Enerjisi

Türkiye’de güneş enerjisi potansiyeli oldukça fazla olmasına rağmen Türkiye’nin elektrik üretimine dahil olmuş bir üretim yoktur. Şanlıurfa Birecik’te deneme amaçlı güneş tarlası mevcuttur. Türkiye’nin enerji üretiminde kullanıldığında bu potansiyelin en fazla olduğu bölge Güneydoğu Anadolu en az olduğu bölge Karadeniz’dir ( Doğu Karadeniz Bölümü ). Türkiye’nin yıllı güneşlenme süresi haritası şu şekildedir:

Rüzgar Enerjisi

• Temiz enerji kaynaklarından biri olan rüzgar enerjisi üretimi güneş enerjine göre daha yaygın bir üretime sahiptir.
• İlk rüzgar üretimi 1998 yılında başlamıştır.
• İlk rüzgar türbini İzmir – Çeşme Alaçatı’daki santraldir.
• Günümüzde Çanakkale, Balıkesir, İzmir, aydın, Muğla, Adana, Hatay, Afyon, Eskişehir, Kırşehir, Kayseri ve Amasya illerinde santraller mevcuttur.
• Üretiminde birinci sırada Ege, İkinci sırada Marmara, üçüncü sırada Akdeniz gelir. 

NOT! Rüzgar enerjisi üretiminde en büyük sorun kuşların göç yolları üzerine denk gelmesi ve gürültü kirliliğini artırmasıdır. Üretim ise iklim koşullarına bağlı olarak değişiklik gösterir. Bu da enerjinin sürekliliği açısından sorunlara neden olur.

Jeotermal Enerji

• Türkiye kırıklı arazi yapısının yaygın olması nedeniyle jeotermal enerji potansiyeli açısından zengin bir ülkedir.
• Ege ve Marmara bu potansiyelin daha yüksek olduğu bölgelerdir.
• Fay sularına bağlı elektrik üretimi yapan tesisler Aydın – Germencik, Denizli – Sarayköy ve Çanakkale – Tuzla’dır.
• İç Anadolu’nun güneyi, Akdeniz’in batısı, Marmara’nın batısı, Karadeniz’in kuzeyi ve Güneydoğu Anadolu’nun güneyi dışındaki alanlarda potansiyel yüksektir. 

NOT! Fosil kaynaklar olarak bilinene yenilenemeyen enerji kaynaklarından tamamı hava kirliliğine neden olur. Ancak bunlar içinde yine en temiz enerji doğal gazdır. Yenilenebilir enerji kaynaklarının hava kirliliği üzerinde belirgin bir etkisi yoktur. Yenilenebilir kaynaklar içinde üretimi iklimden etkilenmeyen tek kaynak jeotermaldir.

NOT! Türkiye’de sanayinin görünümü kısaca şöyledir:

• Türkiye’de yer şekillerinin elverişli olduğu yerlerde ulaşım kolaylaştığı için endüstri kolay gelişmiştir. Genel olarak engebeli yapı sanayi ve ulaşımı olumsuz etkilemiştir.
• Milli gelirin %25’i sanayi sektöründen sağlanmaktadır.
• İhraç edilen ürünlerin %94’ü sanayi ürünleridir.
• Türkiye bazı ham maddeler bakımından zengin bir ülkedir. Özellikle tarımsal ve bazı madensel ham maddeler.
• Petrol ve doğal gaz gibi enerji kaynaklarının kolay ulaşılması ve alternatif enerji kaynaklarının bulunması endüstrinin gelişmesini olumlu etkiler. Ancak bu kaynakların sınırlı olması sanayi ile artacak olan gelirin büyük bir bölümünün enerji alımına harcanmasına neden olur.
• Genç işgücü Türkiye’nin önemli avantajlarından biridir. Özellikle ucuz ve niteliksiz iş gücü potansiyeli yüksektir. Eğitim düzeyinin artması nitelikli iş gücünü artırmaktadır.
• Türkiye’nin özel konumu pazar koşullarını elverişli hale getirmiştir.
• Türkiye’de endüstrinin gelişmesinde en önemli güçlük sermaye temini ve teknoloji yetersizliğidir.

NOT! Türkiye’de sanayi %56 ile en fazla Marmara, %1 ile en az Doğu Anadolu’da gelişmiştir. Türkiye’de bölgelerin en sanayileşmiş illeri şunladır:

• Marmara’da: İstanbul, Kocaeli, Sakarya, Bursa.
• Ege’de: İzmir, Manisa, Denizli, Aydın.
• Akdeniz’de: Adana, Mersin, İskenderun, Kahramanmaraş.
• Karadeniz’de: Zonguldak, Karabük, Samsun.
• İç Anadolu’da: Ankara, Eskişehir, Konya, Kayseri.
• Doğu Anadolu’da: Erzurum, Malatya, Elazığ.
• Güneydoğu Anadolu’da: Gaziantep, Şanlıurfa

Türkiye’de sanayinin kurulması için başlıca faktörler ham maddeye yakınlık, enerji kaynağına yakınlık ve ulaşımdır.

Ham madde 

• Et ve süt üretiminde Kars, Ağrı, Van, Diyarbakır, Şanlıurfa, Edirne, Bolu,

• Unlu mamullerde Konya, Eskişehir, Ankara, Karaman, Aksaray,

• Konserve ve içecek sanayisinde İstanbul, Balıkesir, Çanakkale, İzmir, Afyon, Aydın, Uşak,

• Pamuklu dokumada Adana, Denizli, Aydın, Gaziantep, Kahramanmaraş,

• İpekli dokumada Bursa, İstanbul, Adana,

• Petrol rafinerisinde Batman,

• Tütün sanayisinde Samsun, İzmir, Manisa

• Halı, kilim ve battaniye dokumacılığında Hereke, Bünyan, Sivas, Isparta, Uşak, Kula, Gördes, Milas, Gaziantep, Siirt

Enerji

• Karabük ve Ereğli’de demir-çelik tesisleri,

• Soma, Yatağan, Afşin-Elbistan gibi yerlerde termik santralleri,
• Balıkesir, Çanakkale, İzmir, Muğla, Amasya, Adana ve Hatay’da rüzgâr tribünleri bulunmaktadır.
• Türkiye’nin çeşitli yerlerindeki hidroelektrik enerji üretim merkezleri

Ulaşım 

• İskenderun’da (İsdemir) demir-çelik fabrikası,
• Mersin, samsun ve İzmit’teki gübre fabrikaları
• Samsun’da bakır işleme tesisleri,
• İzmit ve İzmir petrol rafinerileri bulunmaktadır.

İlgili Kategoriler

Coğrafya Ders Notları