TARİHE GİRİŞ VE TEMEL KAVRAMLAR

1. İnsanları ilgilendiren ekonomik sosyal dinsel ve siyasal alanda ortaya çıkan anlık gelişmelere OLAY
2. Oluşum halindeki gelişimin belirtisi olarak olaylar sonucunda ortaya çıkan uzun süreli değişiklik durumu OLGU
3. Tarihi olaylar geçmişi incelediği için tekrarlanmaz bundan dolayı deney ve gözlem yapılamaz.
4. Tarihi olaylar mutlak doğru değildir çünkü bulunacak yeni belge ve buluntular var olan bilgiyi değiştirebilir.
5. Tarihi parçalara ve zaman dilimine ayırmadan bir bütün olarak ele almayı ön gören tarihçi Fernard Braudel‘dir
6. Tarihi olayları anlatarak bunlardan ders çıkarılmasını isteyen ve ahlaki değerleri geliştirmeyi amaçlayan Thukydides’in öncülük ettiği tarih yazıcılığı Öğretici tarihtir.
7. Olayların yer ve zamanı belirtilirken sebep sonuç ilişkisinin yer almadığı ve Herodotos’un öncülük ettiği tarih çeşidi Hikayeci tarihtir.
8. Tarih bilimi sırasıyla Kaynak tarama, Tasnif, Tahlil, Tenkit, Terkip yöntemleri kullanır.
9. Osmanlı devletinde resmi tarihçiye Vakanüvis denir. İlk Vakanüvis Mustafa Naima Efendidir.
10. İlk Resmi Gazete 1831’de çıkarılan Takvim-i Vekayi’dir.
11. İlk Yarı Resmi Türkçe Gazete ise; Ceride-i Havadis dir.
12. İlk Özel Gazete 1860 Tercüman-ı Ahval’dir. Yusuf Agah Efendi ve Şinasi tarafından çıkarılmıştır.
13. Tarihi olayların oluş sırasına göre yazılması şeklindeki tarih çeşidi KRONİK tarihtir.
14. Geçmiş olaylardan ders almak, gelecekteki yolu doğru çizebilmek, okuyucuya ahlaki, milli duygular, aşılayabilmek maksadıyla yazılan bu tarza ÖĞRETİCİ tarih denir.
15. Yer zaman belirtir. Ancak olayların neden sonuç ilişkisi üzerine durmayan tarih çeşidi RİVAYETÇİ
16. XIX. yy ’da karşımıza çıkan tarih anlayışıdır. ARAŞTIRMACI tarih anlayışında olayların yeri zamanı neden ve sonuçları belirtilir. Olaylar belgelere dayanarak ve tarafsız (objektif) bu şekilde anlatılır.
17. ARKEOLOJİ: Özellikle belgelerin bulunmadığı tarih öncesi dönemin aydınlatılmasında tarihe yardımcı olan bilim dalıdır
18. Türkiye’deki ilk ve tek su altı arkeoloji müzesi bodrumdadır
19. ETNOGRAFYA(Folklor-Kültür (Halk) bilimi): Bir topluma ait yaşayış, örf ve adet gelenekleri inceleyen bilim dalıdır.
20. PALEOGRAFİ: Yazı bilimidir. Bir toplumun tarihini araştırmak için sadece o toplumun dilini bilmek yeterli değildir
21. Osmanlı devletinde basma ve yazma kitaplarda en çok kullanılan yazı türüdür. Kitap kopyalamak için kullanılan yazı tipi NESİH tir.
22. Cami, kervansaray ve medrese kitabelerinde yaygın olarak kullanılan bu yazı türü Nesih’e benzer. Kalınca bir yazı türüdür.(Levhalar, kitabeler, mezar taşları) SÜLÜS
23. Fatih döneminde belirmiş, Yavuz döneminde gelişmiştir. Tevkie ve talike benzer son derece hareketli, karmaşık, özel bir yazı türüdür. DİVANİ hümayundaki resmi yazışmalarda kullanılmasından dolayı bu adı almıştır.
24. Üst seviyedeki yazışmalarda kullanılırdı. CELİ DİVANİ
25. RİKA DİVANİ: Süslemesiz ve çizgileri düzdür. İcazetler genellikle Rika ile yazılır. (Diploma-Mezuniyet Belgesi)
26. Günlük yazışmalar, mektuplar, el yazması eserler için kullanılan ve ilk olarak Osmanlı Devleti tarafından kullanılan yazı türüdür. RİKA
27. Padişahların buyruklarının üzerine yazılan, çekilen nişanın da adıdır. Bu yazı genellikle Vakıf işlerinde kullanılmıştır. TEVKİ
28. Belli daire ve makamlar, vergi defterleri ve maliye hesapları gibi işlerde kullanılır. TA’LİK
29. Kur’an-ı Kerim ve dua kitapları yazılmasında kullanılmıştır. HATTI REYHANİ
30. Kufi ile Sülüs arsı yer alır. Kaside ve şiirlerde kullanılmıştır. HATTI MUHAKKAK
31. Çift yazı şeklidir. Osmanlı’da mühür ve madalyalarda kullanıldı. SÜLÜS-İ MÜSENNA
32. Belgelerin cins ve şekil olarak değerlendirmelerini yapan ilim dalıdır. Resmi belgeleri inceler, tarihsiz belgelerin tarihinin belirlenmesini, sahte belgelerin hakikatlerinden ayırt edilmesini sağlar. DİPLOMATİK:
33. Hükümdar tarafından gönderilen emirler için: Ferman-Emir-Hüküm
34. Bir şeyin kullanılma hakkı, bir vazifenin tevcihi gibi vesilelerle verilen belgeye BERAT denir.
35. Sadrazam ve Beylerbeyi gibi üst kademe görevlilerin emirlerini BUYURULDU denir.
36. Hükümdarın diğer bir devletin tebasına veya kendi tebaasından bir gruba göstermek için verilen belgeye AHİDNAME denir.
37. EPİGRAFYA/EPİGRAFİ: Müstakil kitabeleri olsun, bir yapı üzerine monte edilmiş olsun bu tür yazıları inceler.
38. NÜNİZMATİK(MESKUKAT): Paraların tanınması ile uğraşan bir bilimdir. Para ise gerek siyasi, gerekse iktisadi tarihin bazı noktalarını açığa kavuşturur.
39. SİCİLLOGRAFİ: Mühür bilimi (Tarihi devirleri aydınlatır.)
40. HERALDİK: Arma bilimi (Tarihi devirleri aydınlatır.)
41. ŞECERELER: Soy kütükleridir. (Ensab Cedveli – Geneoloji)
42. TOPOLOJİ: Yerel diller bilimi
43. PALEANTROPOLOJİ: Günümüzde görülmeyen insan türüne ait fosilleşmiş kalıntıları inceler.
44. Büyük İskender’in fetihlerini müteakib yapılan “Selefkaos Takvimi”,
45. Türklere ait ilk takvim 12 Hayvanlı Türk Takvimidir.
46. Büyük Selçuklular Celali Takvimi kullandı. (Babürler’de kullandı.)
47. TOPONOMİ: Onomastik (Yer adları): Tarihçi için yer adlarının önemi büyüktür.
48. Araştırmacı tarih anlayışını ise en olgun seviyeye ulaştıran ise Alman tarihçi Leibniz ve Ranke’dir.
49. ANNALES ekolü: Bir dergisi etrafında toplanan Fransız …………… ekolü tarihçileri 20. Yy Tarih yazıcılığında önemli bir yer işgal etmiştir.
50. XIX. Yy’da Osmanlı tarih yazıcılığı Ahmet Cevdet paşa ile bir dönüm noktasıdır. ‘Tarih-i Cevdet’ eseri önemlidir. Olayları genellikle belgelere dayandırmıştır.
51. Modern Tarih anlayışının önemli isimlerinden Süleyman paşa ‘Tarih-i Alem’ adlı eseri Türk tarihinde İslamiyet öncesi dönem hakkında bilgi veren ilk Türkçe tarih kitabıdır.
52. 1924 Türkiyat Enstitüsü kurulmuştur. Bu Enstitünün müdürü Fuat Köprülü’dür
53. 1931’de Türk ocakları kapatılmış, onun yerine aynı yıl ‘Türk tarih tetkik cemiyeti’ kurulmuştur. 1935’de kurumun adı Türk Tarih kurumuna dönüştü.
54. Afet inan, Şemsettin Günaltay, Fuat Köprülü, Zeki Velidi Togan, İsmail Hakkı Uzunçarşılı Atatürk döneminde öne çıkan tarihçilerdir.
55. Belleten: 1937 yılında yayın hayatına giren belleten uluslararası değerde ilk ciddi ve uzun ömürlü sürekli yayın olmuştur
56. Nutuk: 15-20 Ekim arasında (6 gün) 1927’de Ankara’da TBMM salonunda CHP’nin ikinci açılış kongresinde Atatürk’ün milletvekillerine yaptığı uzun konuşma metnidir.
57. Nutuk ilk kez 1927’de Türk Teyyare Cemiyeti tarafından Ankara’da eski harflerle, büyük boyda 50.000 adet basılmıştır.
58. Nutuk’un telif hakları Türk Hava Kurumuna bırakılmıştır.
59. Anadolu’daki ilk yazılı belge Kayseri civarındaki Kültepe yazıtlarıdır
60. Fenike alfabesi ticaret sayesinde İyon Yunan ve Romalılara geçmiştir.
61. Tarihte ilk takvim Mısır uygarlığı tarafından düzenlenmiştir.
62. Yahudiler, Milattan 3760 yıl öncesini Yaratılış Günü, Yunanlar, ilk olimpiyatları M.Ö776 Romalılar, Roma’nın kuruluşunu M.Ö753
63. Paleolitik döneme ait önemli merkezler: Antalya Karain, Beldibi ve Belbaşı , Gaziantep. Dülük, Hatay: Mağaracık, İstanbul : Yarımburgaz
64. Neolitik döneme ait önemli merkezler: Göller bölgesinde Baradiz, Ankara çevresinde Macunçay, Samsun yakınında Tekkeköy, Diyarbakır: çay önü Konya: Çatalhöyük, Gaziantep: Sakça gözü
65. Türkiye ve güneydoğu Avrupa’da ilk üretim faaliyetinin başladığı en eski yerleşim yeri Çayönü olarak kabul edilir. (Orak, bıçak ve tahıl öğütme taşları bulunmuştur)
66. İnsanlık tarihinin ilk şehir yerleşmesi olarak kabul Çatalhöyük kabul edilir.
67. Taş Bakır Devrine ait önemli kültür merkezleri

Çanakkale: Truva Çorum: Alacahöyük Yozgat: Alişar

Denizli: Beycesultan Burdur: Hacılar Van: Tilkitepe

1. Yazı Anadolu’ya Orta tunç devrinde Asurlu tüccarlar tarafından ticari faaliyetler sayesinde taşınmıştır.
2. İnsanlığın en uzun ve en karanlık dönemi olan Paleolitik dönemde insanlar tüketici ve doğaya bağımlıdır.
3. İnsanların Taş ve kemikten ilk alet yaptığı bıçak et el baltası vb. ayrıca mağara duvarlarına resimler çizildiği dönem MEZOLİTİK dönemdir.
4. İlk tarımsal hayat ve üretim başladı ve ilk kez yerleşik yaşam Neolitik dönem
5. Şehir devletleri (ilkel devlet tipi) nin kurulduğu dönemdir. Tunç devri
6. Şehir devletlerinin olduğu yerde siyasi birlik olmaz, ayrıca başkent olmaz
7. Tarih öncesi çağları sıralamaya uygun olarak yaşamayan toplumlar mutlaka etkileşime uğramıştır.
8. Tarih öncesi dönemin çağlara uygun olarak yaşayan toplumlar etkileşime uğramamıştır. Bu uygarlıkların kültürü özgün kültürdür.
9. Tarih öncesi dönemde insanlar sırasıyla hangi malzemelerden araç-gereç yapmıştır. Taş-Toprak-Maden (Bakır-Tunç-Demir)
10. Tarih öncesi dönemin devirlere ayrılmasında yani adlandırılmasında, kullanılan malzemeler etkili olmuştur.
11. Tarih öncesi dönemde yazı olmadığı için toplumlar arasında etkileşim yavaştır.
12. Tarih öncesi dönemde toplumlar aynı süreç içinde farklı devirleri yaşamışlardır.
13. Bunun temel nedeni uygarlıkların yaşadığı bölgenin özellikleridir.
14. Tarihi devirlerde yazı sayesinde toplumlar arasında kültürel etkileşim yoğundur.
15. Merkezi krallıkları zayıflaması ile birlikte soylu-senyörler tarafından devlet içinde devletçiklerin doğduğu yapıya FEODALİTE denir.
16. Dine dayalı kilise mantığı ile düşünme sistemidir. Özgür düşünce ve bireyin kendini ifade etmesinin yasak olduğu sisteme Skolastik Düşünce denir.
17. Coğrafi keşifleri sonucunda Avrupalılar yeni ticaret yolları bulmuştur. Böylece ipek ve baharat yolunun ticari önemi azalmışı gümrük gelirlerimiz düşmüştür.
18. Reform hareketleri sonucunda Avrupa da yeni mezhepler doğdu ve mezhep savaşları yaşandı. Bunun sonucunda haçlı birliğinin kurulması engellendi.
19. 1830 ve 48 ihtilallerinin sonucunda kölelik sona erdi. Demokratik yönetimleri Avrupa dışına yayıldı.
20. Özellikle milliyetçilik ve bağımsızlık fikirlerini etkisiyle çok uluslu imparatorluklar parçalandı ulusal devletler kuruldu.
21. Coğrafi keşiflerle doğan Sömürgecilik faaliyetleri Sanayi inkılabı sonucunda, hammadde ve pazara duyulan ihtiyaçtan dolayı yaygınlaştı.
22. Tarihi bilimsel yapan etkenler yer zaman, neden sonuç, belge ve objektiflik tir.

 

İlgili Kategoriler

-9.Sınıf Ders Notları 9.Sınıf Tarih Ders Notları