İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
Asya Hun Devleti: ilk kez Türk siyasi birliğini sağlamıştır, ilk kez düzenli orduyu ve ikili teşkilatı uygulamıştır.
Zayıfa karşı güçlüyü destekleme politikasını izleyen ve Bizans’a güneşin battığı yere kadar her yeri zapt ederim diyen Avrupa Hun Devleti hükümdarı Uldız’dır.
Hazarlar ticaretle uğraşmıştır ve ücretli ordular kurmuşlardır.
Ölünün arkasından yakılan ağıta Yuğ denir.
Kutsal nesnelere Ongun denir.
Uygur alfabesi: kökeni soğd alfabesine dayanır, Zafername bu alfabeyle yazılmıştır ve Kaşkarlı Mahmut Divanı Lügati’t Türk adlı eserinde bu alfabe için Türk alfabesi demiştir.
Göktürk devletinde ülkeyi kardeşiyle Kültigin’le birlikte yönetip Kargan savaşında Uygurları malup edip devlete en parlak dönemini yaşatan hükümdar Bilge Kağandır.
Avrupa Hun Devleti Hükümdarları Uldız ve Balamir’dir.
UNNESCO tarafından Diyalog yolu olarak adlandırılan ticaret yolu İpek yoldur.
Ormanlardan çıkmayan Slavlar, Avarlar sayesinde savaşa alışmış altın gümüş sahibi olmuş atı tanımıştır.
Türk memleketinin yüreği olarak adlandırılan şehir Ötüken’dir.
Orta asyada Türk topluluklarını derleyen toplayan düzen veren ideal insan tipi Alp’tir.
İlk Türk devletlelrinde bağlılığı simgeleyen ve Divanı Lügati’t Türk eserinde pay olarark geçen unsur ‘’ok’’tur.
Anav: en eski kültür merkezi.
Andronova: tunç ve altın eşyalar ilk burada bulunmuştur.
Afonesyeva: Türklerin en eski kültür merkezidir.
Halkı bir süre kara ve sarı olarak ikiye ayrılan Türk devleti Türgişler’dir.
Bunlar Yecüc ve Mecüc kavmidir. Küheylanlarının üzerinde fırtına gibi giderler geriye dönüp ok atarlar dedikleri Türk topluluğu Hunlardır.
İlk Türk devletlerinde kağan hükümdar, aygucı vezir ve yabgu kağanın kardeşidir(batıda görev yapar)
Ötüken şehrini başkent olarak kullanan Türk devletleri: Uygurlar, Göktürkler ve Asya Hun Devletleridir.
Bilim adamlarının Türk adına güçlü kuvvetli anlamlarını Uygur metinlerine dayanarak koymuşlardır.
Çin kaynaklarında Türk adının Miğfer anlamına gelmesinin Altay’ın eteklerinde bir dağın şeklinden gelir.
Uygurlarda inşa edilen kubbeli tapınaklara Stupa denir.
Uygurların lakabı şahin gibi dolaşan hücum edendir.
Çav Uygurlarda kullanılmış kağıt paraya denir.
İskitlerin diğere adı Sakalardır.
Sakalar(İskitler) atı evcilleştiren ilk topluluktur. Ordularında kadın askerlere amazon adını vermişlerdir. Pantolon kemer tokası gibi pek çok malzemeyi dünyaya tanıtmışlardır, en ünlü hükümdarları Alper Tunga’dır.
Nagyszentmiklos (random atmadım adı bu) Hazinelerinin ilk sahibi Peçenelerdir.
Türk tarihinden Avarlardan sonra İstanbulu kuşatan ikinci devlet Bulgarlardır.
Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğu Uygurlardır. Resim sanatı yapan kişilere Bedizci demişlerdir.
İ.ö. Türklerde: Kurgan oda şeklindeki mezara, Hilal bir savaş taktiğine, kağanın erkek kardeşine Tiğin denir.
Türk adı Divanı Lügat’t Türk’te Olgunluk çağı olarak geçer.
Ruslar İgor destanında Kıpçaklar ile mücadelesini anlatmıştır.
İlk Türk devletlerınde ayuki denilen hükümetin başına Aygucı adı verilen vezir konulurdu.
Kağanın erkek kardeşi olan tiginleri devlet yönetimi konusunda eğiten kişiye Ataman denir (osm.da lala)
Yazılı Türk edebiyatının ilk örneği olarak bilinen Orhun Kitabeleri günümüzde Moğolistandadır.
Uygurlarda Bahşi olarak adlandırılan kişi eğitimle ilgilenir.
Kağanın erkek çocuklarının taşraya gönderdiklerinde aldıkları unvan Şad’dır.
İlk Türk devletlerinde orduyla ilgili bazı terimler: börk askeri başlık, Tarkan komutan, yelme keşif kolu, noyan komutan demektir.
Araplarla savaşarak İslamiyet’in yayılmasını engelleyen ve Museviliği kabul tek eden devlet Hazarlardır.
Hazarlarla birlikte Türgişler de Araplarla savaşarak İslamiyet’in gelmesini yavaşlatmıştır.
Dünyanın ilk kadın hükümdarı olarak kabul edilen Tomris Hatun Uygurların hükümdarıdır.
Tarihte ilk teşkilatlı Türk devleti olarak kabul edilen Asya Hun Devletinin kurucusu Teomandır.
Akhunların diğer adı Eftalitler’dir.
Toy meclis, sagu ölünen arkasından yakılan ağıt, bahşi Uygurlarda öğretmene denir.
İlk kez kendi adına para bastıran Baga Kağan Türgişlerin hükümdarıdır.
İlk Türk devletlerin de Devlet meselelerinin görüşüldüğü kuruldaya toy ve kurultay adları kullanılmıştır.
Almanların Nibelungen destanında Etzel adıyla bahsedilen Türk hükümdar Atilladır.
İlk Türk devletlerinde düşmanın durumunu öğrenmek için gönderilen birliğe yelme denir.
Dede Korkut hikayeleri Oğuzlarla Kıpçakların mücadeleleri konu alır.
Türk tarihinde vatan sevgisinden bahseden ilk hükümdar Oğuz Kaan destanında kendisinden Oğuz Han diye bahsedilen Mete’dir.
İlk Türk devletlerinde gözetleme kulelerine Karguy denir.
Hristiyanlığı resmi din olarak kabul eden krallık sistemine dayalı yönetimi olan ve Türk kültürü dili ve tarihine ait ilk araştırmaları yapan Türk devleti Macarlardır.
Çin esareti altındaki Göktürk Devletini yeniden kurarak Çin üzerine kırk altı sefer düzenleyen Kutluk Kağan’a verilen unvan İlteriş’tir. İlteriş’in anlamı derleyen toplayandır.
Hükümdar eşi hatun hükümdara vekalet eder ve kurultaya katılırdı.
İslamiyet öncesi Türkler İgor ve Nibelungen destanlarına (Almanların destanı) konu olmuşlardır.
Toplumsal yapıyı oluşturan bazı terimler: oğuş: aile. Budun: millet. Urug: sülale. Boy: boy.
Hristiyanlığı benimseyen Türk devletleri: Avarlar, Macarlar, Peçenekler.
İlk Türk devletlerinde: faydalık: uzluk. Adalet: konilik. Eşitlik: türlük olarak geçer.
Han unvanı yerine ilk kez çar unvanını kullanan Simeon Tuna Bulgarlarının hükümdarıdır.
Hunlar, Avarlar, Peçenekler ve Kıpçaklar Avrupada yaşamışlardır. Uygurlar avrupada varlık göstermemişlerdir.
Türk tarihinin ilk yazılı eserleri olarak kabul edilen Orhun Abideleri Kutluk Devleti zamanında dikilmiştir.
İlk Türk devletleri farklı dine mensup kişilerden haraç vergisi almamıştır.
İlk türk hükümdarları Han, Kağan, Tanhu, Şanyü unvanlarını kullanmışlardır.
Bumin kağan tarafından kurulan ve Sasanilerle birlikte Akhunları yıkan Türk devleti Göktürklerdir.
Kıpçaklar Kodex Cumanius adında iki ciltlik sözlük hazırlamıştır aynı zamanda Karadenizin Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır. Kıpçakların diğer adı Kumanlardır.
Uygurların yerleşik haya bağlı olarak kurdukları şehirlere Balık denir.
Türklerin Güneş yılı esasılı kullandığı takvimler Celali ve 12 hayvanlı takvimlerdir.
İslamiyet öncesi Şölen adı verilen yemekli toplantı ve eğlencelerde çaldıkları müzik aletine Kopuz denir.
Türk adına Türeli ( Töreli) anlamını yükleyen ünlü fikir adamı Ziya Gökalp’tir.
İslamiyet öncesi Türklerde:
Ongun: Kutsallığına inanılan nesne.
Tolga: Askerin kullandığı başlık.
Şad: Taşrada görev yapan kağan çocuklarına verilen ad .
Yuğ: ölüler için düzenlenen cenaze töreni.
Orta Asyada ilk hukuk vesikaları Uygurlar dönemine aittir.
Uygurlardan önceki Türk devletlerinde yazı ve çadıra rastlanamaz.
Günümüze en yakın ve en gelişmiş kültür merkezi Tagar’dır.
Orta Asya’da yaşayan Türk devletlerinde:
Bitkici: Devlet yazışmalarını yapan kişi.
Aygucı: Vezir.
Şaman: din adamı.
Tamgacı: Mühürdar.
Tigin: Kağanın erkek kardeşidir.
Danimarkalı dil bilimci W. Thomsen tarafından Orhun Kitabelerinde okunan ilk kelime Tengri’dir.
Orta Asyada ilk Türk birliğini sağlayan hükümdar Teoman’dır.
Avarların diğer isimleri Juan Juan ve Apar’dır.