İSLAM TARİHİ

SORULARLA ÜNİTE ÖZETLERİ

ÜNİTE 1

• İslam’da yöneticiyi belirleme noktasında nasların bir hükmü ve yönlendirmesi yoktur.
• Halife tayinindeki tecrübeler
• Belirleme
• Vasiyet
• Şura
• Görevi üstlenme
• Veliaht tayin etme
• Görevi üstlenme ile velihat tayin etme arasındaki fark: meşru halifeye biat etmeyip isyanla ele geçirme.
• Ebu Bekir’in halife olarak belirlendiği yer:

Benû Sâide Sakîfesi (Gölgeliği)

• Toplantıyı ensar düzenledi
• Olayın seyrini merak ederek gidenler

Hz. Ebu Bekir

Hz. Ömer

Hz. Ebu Ubeyde b. Cerrah

• Ebu Bekir yerine Hz. Ömer’i vasiyet etti (zorunluluk olmaksızın).
• Toplum bunu kabul etti
• Ömer tarafından tayin edilen şura üyeleri:
• Ali
• Osman
• Abdurrahman bin Avf
• Sa’d bin Ebi Vakkas
• Zübeyr bin Avvam
• Talha bin Ubeydullah (Aşere-i Mübeşşere’den 6 kişi)
• Bu farklı yöntemler bize neyi gösterir?

Devlet yönetimi için naslarla bir belirleme olmadığını

• Ebu Bekir döneminin önemli olayları
• Ridde savaşları ve irtidat edenlerle mücadele
• Üsame b. Zeyd ordusunun gönderilmesi
• Fetihlerin başlaması
• Kur’an’ın cem’i
• Ridde hadisesi içine girenler:
• Peygamberlik iddiasında bulunanlar
• Zekat vermek istemeyenler
• Medine’nin otoritesini kabul etmek istemeyenler
• Dinden dönenler
• Peygamberlik iddiasında bulunanlar
• Tuleyha b. Huveylid
• Secah
• Müseylime
• Esved el-Ansî
• Müseylime ile yapılan savaş (Yemame, Akraba savaşı) nerede yapıldı?

Yemame bölgesi

• Hafızların büyük bir kısmının bu savaşta şehit olması üzerine Hz. Ebu Bekir Kur’ân-ı Kerîm’i mushaf haline getirdi.
• Mushaf kelimesi, Habeşçe’den alınma, iki kapak arasında kitabın bir araya getirilmesi.
• Mushaf heyetinin başında kim vardı?

Zeyd b. Sabit

• Fetih hareketlerinin iki ana kolu
• Irak
• Suriye
• Ömer döneminde Bizanslılar’la yapılan savaşlar:
• Yermuk
• Ecnadeyn
• Dımaşk’ın fethi
• Suriye’nin ele geçirilmesi
• Nihavent savaşı hangi devletle yapılmıştır?

İran

• İran’la yapılan savaşlar
• nihavent
• Medain?
• Kadisiye
• Köprü savaşı
• Kadiz ve Kadisiye aynı savaş mıdır?

Kadisiye İran’la Hz. Ömer döneminde

Kadis savaşı İspanya kontlarıyla Endülüs’te, Velid b. Abdülmelik döneminde Tarık b. Ziyad tarafından gerçekleştirildi

• Ömer döneminin diğer önemli gelişmeleri
• Divan teşkilatı
• Sasani İmparatorluğu yıkıldı
• Osman dönemi
• Deniz seferlerinin başlaması
• Kıbrıs’ın ele geçirilişi

 

• Cemel Vakası
• İlk iç savaş
• Talha ve Zübeyr
• İtikadî mezheplerin ortaya çıkması
• Muaviye ile yapılan Sıffîn savaşının sonuçları:
• Hariciler’in ortaya çıkması
• Hakemlerin toplantı yeri

Dûmetü’l-cendel

Ertesi yıl Ezruh

• Amr b. Âs, Ebû Musa el-Eş’arî hakemler
• Haricilerle mücadele:
• Harura’ya çekildiler
• Abdullah b. Er-Râfidî’yi halife olarak belirlediler.
• Yeni merkez olarak Nehrevan’ı
• Önce ikna, sonra ifnâ
• İlk savaş Nehrevan
• İkinci önemli savaş Nuhayle
• Ali döneminde Muaviye’nin iktidarı ele geçirmeye yönelik hamleleri
• Hac emirliğini ele geçirmeye çalışması
• Kufe’de şansını denemesi
• Mısır’ı ele geçirme teşebbüsü ve Ali’nin valisini ortadan kaldırtması, orayı Amr b. el-Âs’ı vermesi
• Mekke’ye birlik göndermesi. Oradan Yemen’e gidecekti.

 

ÜNİTE 2

• Muaviye’nin Hz. Peygamber’le akrabalık bağı:

Eşi Ümmü Habibe binti Ebû Süfyan vasıtasıyla kayınbiraderi

• İslam uleması tarafından hoş karşılanmayan icraatları:
• Ziyad b. Ebih’i soyuna bağlaması
• Ali ve evladına seb meselesi
• Hucr b. Ali’yi öldürtmesi
• Yezid’i veliaht tayin etmesi ve böylece veraset sisteminin müsebbibi olması
• Âmu’l-cemaa: Hz. Hasan’ın halifelikten vazgeçmesi, böylece müslümanlar arasında birlik meydana gelmesi. Aslında parçalanma arttı, hariciler ve Ali evladı Muaviye döneminde daima isyan halinde kaldılar.
• Ziyad b. Ebih’i neden kazanmak istemişti?
• Ali’nin önemli bir komutanı
• Basra bölgesini kontrol altında tutuyor
• Güçlü bir ordusu ve hazinesi var
• Hucr b. Adiyy niçin ve kim tarafından tutuklandı?
• Önce Mugîre b. Şu’be’nin birtakım uyarıları var
• Sonra Ziyad b. Ebîh oraya vali olarak atandı
• Tutuklanıp Muaviye’nin yanına gönderdi
• Pek çok kişi mektup yazmasına rağmen gözdağı vermek için onu öldürttü
• Özellikle Hasan-ı Basrî ve diğer alimler eleştirmiştir
• Ali evladının Hucr b. Adiy’den sonra isyan hareketleri:
• Tevvabun Hareketi
• Muhtar es-Sekafi hareketi
• Muhammed b. Eş’as isyanı
• Muaviye harici sorununu nasıl çözmeye çalışıyor?

Ali taraftarlarını haricilerle mücadeleye yönlendirerek. Bunu sağlamak için iki önemli adım atıyor:

• Birincisi, Basra ve Kufeliler’in maaşlarını kesme tehdidi.
• İkincisi, Hz. Ali’yi haricilerin öldürdüğünü söyleyerek düşmanlık ilişkilerini canlandırmak.
• Oğlunu veliaht tayin etmesi

Hicaz bölgesinden (Mekke, Medine) zorla biat aldı

• Ali döneminde durmuş olan İslam fetihleri yeniden başladı.
• Anadolu’ya yaz ve kış seferleri başladı. İzmir, Tarsus, Kapıdağ, Rodos ele geçirildi,

İstanbul kuşatıldı.

• Maveraünnehir’de Semerkant, Kabil, Buhara ele geçirildi.
• Sind bölgesine de seferler var
• Kuzey Afrika’da Ukbe b. Nafi’nin başarıları sonucunda Kayrevan kenti kuruldu.

(Abdülmelik b. Mervan döneminde kurulan kent Vâsıt)

(Hz. Ömer döneminde kurulan kentler: Fustat, Kufe, Basra)

Berberîler arasında İslamlaşma söz konusu

Kartaca ele geçirildi, Mile’ye kadar hakimiyet kuruldu

• Yeni kurulan devlet kurumları:
• Haciblik

 

Yezid b. Muaviye

• Annesi Kelb kabilesine mensup hıristiyan bir aileye mensup
• Yezid Dımaşk’ta pek bulunmadı, çöl hayatını tercih etti
• Babası ona zaman zaman fetihlerin özellikle İstanbul kuşatmasının başına tayin etti ama o ordudan geri kalıyordu
• Dönemin önemli olayları:
• Kerbela
• Harre (Medine kuşatması)

Ensar adına Abdullah b. Hanzala isyanı

Olayın ekonomik boyutu da var. Mallarına el koyulmuştu

Mekke kuşatması, Harre olayından sonra Abdullah b. Zübeyr’in liderliğinin ortadan kaldırılmasına yönelikti. Fakat kuşatma devam ederken Yezid öldü. Ordu komutanı Husayn b. Numeyr onu Dımaşk’a davet etti ama o kabul etmedi.

• Kerbela (10 Muharrem 680)

Hz. Hüseyin’in şehadetinden sonra Abdullah b. Zübeyr lider olarak ön plana çıktı

• Yezid döneminde askerî açıdan olumlu bir gelişme yok. Hatta elde olan bazı yerler de kaybediliyor. Kıbrıs elden çıkıyor.
• Kayrevan Berberîler’in eline geçiyor. Bu esnada Utbe b. Nafi, Seyyid Ukba’da şehit oluyor.

 

Muaviye b. Yezid

• Veliaht tayin etmeden vefat eden ilk kişi
• Tayin edildiği halde hilafetten kendi isteğiyle ayrılan ilk kişi
• Görevden çekilirken yerine Dahhak b. Kays’ı tayin etti
• Vefatıyla birlikte Emevi devletinde siyasî bir kriz ortaya çıktı II. Muaviye’nin çocuğu yok, Yezid’in çocuğu küçük yaşta. Dolayısıyla halife tayin edilecek kimse yok.
• Cabiye’de toplantı yapıldı
• Muaviye b. Ebî Süfyan, Yezid b. Muaviye, Muaviye b. Yezid. Bu üç kişiye Süfyaniler

 

• Suriye bölgesinde Muaviye iktidarını desteklemek üzere Güney Araplarından (Kelb kabilesinden) istifade eti.

 

• Kuzey Arapları demek, kuzey Arabistan’da yaşayan Araplar demek değildir.

 

• Güney Arapları (Kahtaniler, Yemenîler, Kelb kabilesi) (kabilelerin kay, kelb gibi kabileyi temsil eden totemler var) Yemen bölgesinde yaşayan Araplar, zaman içinde kuzeye, Fırat havzasına kadar göç etmişler. Göç ederken başka ailelerle karışmadıkları için saf Araplıklarını korumuşlardır.

 

• Kuzeye göç ederken farklı ırklarla karışanlar Kaysîlerdir yani kuzey Araplarıdır, Adnanîdir (Hz. Peygamber’in soyu kuzey Araplarına dayanır, saf Arap değildir)

 

• Kuzey arapları göçebedir, güney arapları (Kaysîler) devlet geleneğine sahiptir. Hicaz bölgesinde hiçbir devlet kurulmamış.

 

 

ÜNİTE 3-4

Mervan b. Hakem

• Dımaşk’ta kime biat edileceği konusunda problem söz konusuydu
• Muaviye yerine Dahhak b. Kays’ı vekil olarak bıraktı
• Cabiye toplantısının önemi:
• Aynı anda iki veliaht ortaya kondu
• Halife tayininin değişimi. Babadan oğula geçen veraset sistemi değişti. Ama Mervan b. Hakem buna uymadı
• Mervan b. Hakem işbaşına geçiyor.
• Dahhak b. Kays’la anlaşma imkanı olmadığı için Mercirâhıt savaşı yapılıyor
• Mercirahıt’a Cemel vakası adı verilir. Bunun sebebi
• İç savaş
• Güneyli ve kuzeyli arapların birbiriyle savaşması neticesinde kabileler arası savaş ilerleyen dönemlerde zaman zaman ortaya çıkmıştır
• Hakim olunan bölgeler:
• Şam
• Mısır
• Hicaz bölgesi Abdullah b. Zübeyr’in elinde
• Mervan b. Hakem veliahtları azlediyor ve kendi oğlu Abdülmelik b. Mervan’ı tayin ediyor.

 

Abdülmelik b. Mervan

• Abdülmelik b. Mervan’ın lakabı: ‘Ebu’l-Mulûk’. Halife olan oğulları:

Velid b. Abdülmelik

Süleyman b. Abdülmelik

Yezid b. Abdülmelik

Hişam b. Abdülmelik

• Abdülmelik denge sağlamaya çalışan bir politikaya sahip ama döneminde yine Ali evladı ve haricilerin mücadeleleri var.
• Abdullah b. Zübeyr’i terkederek kendi başına Ali evladı adına faaliyette bulunan, Abdullah b. Zübeyr’in elindeki Irak bölgesinde aniden büyük bir başarı eden Muhtar es-Sekafi. Haccac, Emevi valisi olarak onlarla mücadele etti. Mus’ab b. Zübeyr bu bölgeye tekrar hakim olunca Abdülmelik bu bölgeye yöneldi ama Amr b. Said el-Eşdak isyan edince geri döndü, ertesi yıl tekrar sefer düzenledi.
• Mus’ab b. Zübeyr, Deyrü’l-câselik savaşında hayatını kaybetti ve Abdülmelik Irak’a hakim oldu. Halife bizzat savaşın başında
• Sonra Haccac’ı Mekke’ye gönderdi. Haccac b. Yusuf Kabe’yi taş yağmuruna tuttu. Abdullah b. Zübeyr öldürüldü. Abdülmelik b. Mervan bu bölgede de hakimiyetini tesis etti.
• Haccac’ın Afganistan’a göndermiş olduğu, sonra görevden aldığı, Horasan’ın ele geçiren Abdurrahman b. Eş’as isyanı. Deyrü’l-Cemâcim savaşında öldürüldü.
• Ceyrü’l-câselik ile ceyrü’l-cemâcim’i nasıl ayıracağız?

Caselik Zübeyrîlere karşı, Cemâcim ise kendi komutanının isyanına karşı yapılan savaş

• Vâsıt şehri kuruldu
• Reformlar:
• Divan kayıtları Arapça olarak yazıldı
• Kâbe tamir edildi
• Kudüs’te Kubbetü’s-Sahra inşa edildi (Yezid b. Abdülmelik döneminde Mescid-i Aksa inşa edildi)

 

Velid b. Abdülmelik

• Fetihler
• Orta Asya fetihleri için öne çıkan komutanlar:
• Kuteybe b. Müslim
• Sind bölgesi
• Muhammed b. Kâsım
• Anadolu Bizans
• Mesleme b. Abdülmelik
• Kuzey Afrika
• Musa b. Nusayr
• Tarık b. Ziyad
• Kadis, İspanya ile yapılan savaş (Kadisiye, Hz. Ömer döneminde İranlılarla yapıldı)
• İspanya’da fetihler Fransa içlerine kadar devam etti. Narbonne kuşatıldı ancak alınamadan dönüldü.
• Döneminde hastane inşa edilmemiş, Harun Reşid zamanında inşa edilmiş.

 

Süleyman b. Abdülmelik

• Veliahtlıktan azledilme teşebbüslerinden dolayı yanına Kelbîleri çekiyor, Kaysileri devre dışı bırakmaya çalışıyor. Mercidabık’taki kabileler arasındaki çekişmenin tekrar ortaya çıkmasına neden oluyor.
• Yezid b. Mühelleb, önde gelen bir Yemenli aile ön plana çıkıyor, kendilerine zulmedenlerden intikam almaya çalışıyorlar.
• Bu iç çekişme, fetihlerde duraklamaya neden oluyor.
• İstanbul kuşatması yapılıyor ama başarı sağlanamıyor.
• Kuzey Afrika ve Endülüs’te ciddi anlamda bir fetih yok.
• Yerine kimi tayin edeceğini Recâ b. Hayve’ye soruyor. O da Ömer b. Abdülaziz’i tavsiye ediyor.

 

Ömer b. Abdülaziz

• Ali evladına seb kaldırıldı
• Ömer veya Beşinci Raşid halife diye niteleniyor. Hz. Hasan için de Beşinci Raşid Halife nitelemesi kullanılır.
• Döneminde harici isyanı olmadı çünkü onlarla iletişime geçti.
• Abbasoğulları’nın Ali evladının propaganda yapmak için toplandığı yer Humeyme. Dımaşk’ın güneyinde.
• Abbasoğullarının propagandaları bu dönemde başladı.
• Mevaliye haksız yere uygulanan vergiler kaldırıldı
• Câbî, vergi toplayan memur demek. Câbiye de Emevi halifesinin belirlendiği Dımaşk’ın güneyindeki yer.
• Hadislerin toplanmasında en önemli isim

İbn Şihab ez-Zührî

 

Yezid b. Abdülmelik

• Ömer b. Abdülaziz döneminin tam tersi
• Kaysileri ön plana çıkarıyor.
• Yezid b. Mühelleb isyan etti ve ailesi cezalandırıldı.
• Ebu Müslim Horasanî bu dönemde Horasan’a giderek Abbasî propagandasına başladı.
• Maveraünnehir bölgesinde Türkler yeniden toparlanmaya çalıştı ama başarılı olamadılar
• Sicilya üzerine deniz seferi yapıldı

 

Hişam b. Abdülmelik

• Merkezi Rusafe’ye taşıdı
• Halifelik merkezleri:

Dımaşk, Rusafe, Harran

• Önemli isyan:

Zeyd b. Ali (Zeydiyye mezhebi doğdu)

• Mevali isyanı:
• Haris b. Süreyc
• İnşa edilen saraylar:
• Kasrü’l-Hayri’l-Garbi
• Kasrü’l-Hayri’ş-Şarkî
• Bunların ikisi de Rusafe’de inşa edildi
• Abbasiler faaliyetlerini hızlandırdı

 

ÜNİTE 5-6

Yıkılış halifeleri dönemi

Velid b. Yezid

• Hişam b. Abdülmelik tarafından veliahtlıktan uzaklaştırılmak istendi
• Amcası Hişam dönemindeki dengeyi terkederek Kayslar’ı yanına çekti.
• Hazine eğlenceler ve israfla kısa sürede eriyince vergiler artırıldı, bu da halkı galeyana getirdi.
• Muhalif güney Arapları fırsatı değerlendirmeye çalıştı, başlarına Yezid b. Abdülmelik’i geçirdiler, kendisi bu isyanı planlamadığı halde.
• Bir ayrım olarak dikkati çeken önemli bir gelişme:

İsyan neticesinde görev başında öldürülmüş ilk halife. Mervan b. Hakem’in öldürülüşü aile içinde veya uydurma bir rivayet de olabilir. Ama burada isyancılar söz konusu, o yüzden önemli.

• Güneyli-kuzeyli çekişmesi en fazla kimin işine yarar?
• Abbasoğulları
• Ali evladı isyanı
• Yahya b. Zeyd (Zeyd b. Ali’nin oğlu)
• Ekonomik ve kültür hayatı:
• Önemli bir hıristiyan şair Kasım b. Tufeyl
• Şiirde tema değişti, aşk ve şarap öne çıktı
• İbn Süreyc gibi şairler öne çıktı.
• Hişam ve Velid döneminde şiirlerin bestelenmeye başladığı, notalanmaya başladığı görülür.

Sükeyne (Hz. Hüseyin’in kızı) Medine’de kültür faaliyetlerine destek olmuş. Zaman zaman şiir şarkı meclisleri oluşturulmuş. Şarkı dinlemek için evlerinin çatısına çıkan insanların çokluğundan bazı çatılar çökmüş, ölenler dahi olmuş. Bu, sosyal hayatın içindeki tabilikleri gösterir.

• Velid’in mani dinine girdiğine dair rivayetler var. İslam’ın yayıldığı coğrafya ve değişik bölgelerden elit kesimin saray çevresine girişi göz önünde tutulursa mani diniyle nasıl alaka kurulduğu daha iyi anlaşılabilir.
• Eski atalarına (Kureyş) Kur’an’ın ifade ettiği bazı cümlelerden utanıyor ve ondan intikam almak için Kur’an’a hakaret ettiği rivayet edilir.
• Halkın isyanı sonucunda öldürüldü
• Yerine Güney Araplarının lideri şekline sürüklenen Yezid b. Velid geçiyor.

 

Yezid b. Velid

• Cariyeden doğan bir Emevî halifesi.
• Bu neden önemli:

Araplar arasında asillik hakim iken artık bu usul erkan bozuluyor; Abbasiye geçildiğinde cariye kültürü üzerinden Arap anne babadan doğan bir tek Emin var. Durum tam tersine dönmüş. Aile üzerine hakimiyet kurmasın düşüncesi önemli.

• Yezid Kelb kabilesine dayandı. Bu sebepten birçok isyan söz konusu.
• Velid’i öldürerek işbaşına gelmiş imajı, aile içinde ciddi bir tepkiye neden oldu.
• İhtilalle, savaşla işbaşına geçen halifelerden birisi.
• O dönemde vali olan Mervan b. Muhammed daha sonra halife olacak. Oğulları adına isyan düzenledi, Kaysiler yanında yer aldı. Yezid ona bazı eyaletlerin valiliğini vererek yanına çekti, isyan bir müddet daha geriye kaldı.
• Yezid’in yerine kardeşi İbrahim geçti.

 

• Kaderî düşünceyi yayan isimler:
• Gaylan ed-Dımaşkî
• Cehm b. Safvan

 

İbrahim b. Velid

• O da cariyeden doğma.
• Mervan b. Muhammed İrminiye bölgesinde hakimiyet kurdu, İbrahim’i biraz daha zayıf gördüğü için harekete geçti. Önce Cezire halkının biatını alıp Dımaşk’a yürüdü.
• Aynulcer Savaşı’nın tarafları:

Mervan b. Muhammed ile İbrahim b. Velid. İbrahim’i işbaşından uzaklaştırıyor.

• Yezid’in işbaşına gelişiyle aynı süreci paylaşmıştır. İkisi de ihlilalle başa geçmiştir.

 

Mervan b. Muhammed

• Hilafet merkezini Harran’a taşıdı. Bu bölgede kendisi ve babası uzun zamandır valilik yapmıştı.
• İki lakabı var:
• Mervânu’l-hımâr
• Mervân el-Câ‘dî
• Dönemin en belirgin özelliği:
• Devletin parçalanmaması için gayret gösteriyor. Her tarafta isyan var. Hepsiyle de mücadele ediyor, pes etmiyor.
• Mervan b. Muhammed, Emevi halifesi İbrahim’i Aynülcer savaşından sonra affediyor ve yanında tutuyor. Zap suyu savaşında ölünceye kadar onun yanında kalıyor.
• İsyanın en büyüğü Horasan’da Ebu Müslim tarafından başlatılıyor. Mervan b. Muhammed onun kimin adına hareket ettiğini öğrenince Abbasilerin lideri İbrahim’i tutuklatıp Harran’a getirtiyor ve öldürüyor.
• Abbasoğullarının bu aşamadan sonra merkezi Horasan. Ali evladı ve Ebu Müslim Horasani birlikte hareket ediyorlar. Horasan bölgesinin Sfezenc kentinde isyan başlıyor, Horasan’ı hakimiyeti altına alıyor. Ardından Irak bölgesi ele geçiriliyor. Irak’ta Abbasoğulları ile Ali evladının buluşup anlaşamadığı merkez Kufe.
• Abbasi merkezleri:

Hammâmul-a’yan

Enbar

Haşimiye

Mansur tarafından Bağdat kent olarak inşa edilmiş

• Irak’ta Abbasi devleti kurulunca Suriye, sonra Mısır ele geçiriliyor.

 

Emevi Devletinin Yıkılış Sebepleri

• Kabilecilik anlayışının canlanması
• Emevî hanedanı içindeki çekişmeler
• Arapların diğer milletlere üstünlüğe dayanan yönetim anlayışı
• Mevaliye uygulanan idarî, iktisadî ve sosyal baskılar
• İslâm coğrafyasını infiale sürükleyen hadiselerin yaşanması
• Emevî halifelerinin mesuliyetten uzak saray hayatları
• İç çekişmeler

 

• Ebu’l-Abbas zamanında Bizans sınırına Avasım denilen Hatay’dan Malatya-Mardin-Erzurum çizgisi üzerinde baskınlar, kale yıkmalar, esir almalar gerçekleşiyor. Abbasiliğin kuruluş aşamasında bunlar yaşanıyor, daha sonra buralara asker yığınağı yapılıyor, kuvvetlendiriliyor.

 

ABBASİLER

• Peygamberimiz’in amcası Hz. Abbas’a nisbet ediliyor.
• Haşimîler de Peygamberimiz’in ilk dedeleri Haşim’e nisbet ediliyor.

 

• İbrahim b. Muhammed kimdir?

 

Abbasi ihtilalinin lideri (İbrahim b. Velid’le karıştırma. Biri imam, biri halife. Ali evladı için İmam kelimesi kullanılmış)

• Ali evladının Sfezenç’de tabi olduğu önderler:
• Süleyman b. Kesir
• Kufe’deki liderleri
• Ebû Seleme b. Hallâl (kısa süreli bir vezirliği var ama ortadan kaldırılıyor)
• Humeyme ile Sfezenç arasındaki ilişki
• Sfezenç, ihtilalin ilk ortaya çıktığı yer (doğuda)
• Humeyme, ihtilalin organize edildiği yer (batıda)
• Ebu’l-Abbas vazifesini tamamlarken kimleri veliaht tayin ediyor?
• Ağabeyi Mansur ve yeğeni Musa b. İsa
• İhtilal sonrası isyanlar çıktı
• Bizans bu arada yağmalamalar yapıyordu
• Yaz ve kış seferleri yapılamıyordu
• Mansur başa geçtiği zaman herkes ona biat etti mi?
• Amcası Abdullah b. Ali isyan etti, kendisine biat almaya çalıştı
• Bu isyanı Mansur, Ebu Müslim Horasani ile çözdü. Bu hadiseden sonra o da ortadan kaldırıldı.
• Ebu Müslim Horasani öldürüldükten sonra isyanlar çıktı:

Sünbaz

Üstasiz

İshak et-Türkî

Batınıyye, Hürremiyye gibi gruplar ortaya çıktı

• Ali evladı adına çıkan isyan:
• Muhammed b. Abdullah Nefsü’z-Zekiyye isyanı. Medine’de ortaya çıktı. Kardeşi İbrahim’le birlikte Mekke ve Basra civarında yayıldı. Ünlü İslam alimlerinden Ebu Hanife ve Malik b. Enes gibi isimler
• Fetihler:
• Taberistan bölgesinde hakimiyet
• Yaz ve kış seferleri başlıyor başarısız olsa da
• 4 yıllık süreç
• Abbasilerden kopan iki önemli devlet:
• Hişam b. Abdülmelik’in torunu Endülüs Emevi Devleti’ni 756’da
• Rüstemîler 762’de
• Abbasiler, Emeviler’in elinde tuttuğu toprakları koruyamamıştır.
• Hazarlar’la ilişkiler:
• Yapılan anlaşmanın devam etmesi için akrabalık ilişkileri kuruluyor ama bozuluyor. İslam topraklarına saldırıyorlar. Ama Abbasi ordusu geri çekilmelerini sağlıyor.
• Mansur’un öldürttüğü Ebu Müslim Horasanî’nin hayatını anlatan menkıbevî eserlerin adı nedir?
• Müslimnameler
• Horasannameler
• Bağdat’ı kim kurdu?
• Mansur
• Bağdat’ın diğer isimleri:
• Dâru’s-Selâm
• Medînetü’s-Selâm
• Diyâru Bağdat
• Medinetü’l-Mansur (Mansur şehri kurmuştu)
• Mansur döneminde kurulan diğer şehirler:
• Rusafe (Irak Rusafe’si, Bağdat Rusafesi-Hişam’ın oğlu Mehdi için kurduğu)
• Rafika
• Rusafe niçin kurulmuştur?
• Dicle’nin batısında Bağdat, doğusunda Rusafe. Bağdat’a bir saldırı olursa, Dicle’nin karşı tarafına geçip yardım için düşünülmüştür.
• Tercüme faaliyetleri
• Beydâbâ, Kelime ve Dimne
• Tıp, matematikle ilgili başka kitaplar
• Bizans’tan eserler getirilmiş

 

Mehdi

• Babası Mansur’un politikasını sürdürmüştür.
• Güveni artırıyor, yumuşak bir politika izliyor.
• Ali evladına sempati besleyen Yakub b. Davud’a görev veriyor
• Tutuklu olanları bırakıyor, gasbedilmiş mallarını iade ediyor.
• Ali evladının bu dönemde isyanı yok
• Mukanna isyanı
• Horasan ve Merv’de, Ebu Müslim Horasani’nin intikamını almak için
• Mansur döneminde olmayan, oğlu Mehdi tarafından kurulan divan:
• Divanu’z-zenâdıka
• Vazifesi, zındıkları sorgulamak, tutuklamak, yargılamak
• Anadolu’ya seferler
• Kadıköy’e kadar ulaşılıyor, İstanbul kuşatılıyor. Harun Reşid bu dönemde veliaht. Babası Mehdi tarafından gönderiliyor.
• Deniz seferi
• Sind bölgesine
• Abbasi donanması güçlü bir donanma değil

 

Hâdî

• İlk akla gelen annesi ile çekişmesi
• Babasının politikasını değiştiriyor
• Ali evladı isyanı (Şii teorisi 850’den sonra ortaya çıkmış, Ali evladı başka)
• Hüseyin b. Ali başkanlığında Fah Savaşı. Bu savaşın önemli bir sonucu:
• Dayısı İdris savaştan kaçarak Mağrib’e, diğer dayısı Yahya Deylem’e gidiyor. Doğudaki dayısı başarısız oluyor, batıdaki dayısı Berberiler arasında korunuyor, seviliyor. Harun Reşid döneminde İdrisiler devleti

 

 

 

 

 

• Abdülmelik b. Mervan = Reform
• Süleyman b. Abdülmelik = İstanbul fethi ve başarısızlık+kabileler arası mücadele

 

 

Önceki derslerde alınan notlar:

6- Hz. Ömer döneminde ele geçirilen ganimetler nerede toplanırdı? Teşkilatın adı?
Divanül Cünd.

7- Hz. Ömer döneminde ele geçirilen tüm gelirlere ne denir?
Fey

8- Hz. Osman dönemini ayrılan en önemli olay nedir?
Deniz seferlerinin başlaması

9- Kıbrısı ele geçiren kimdir?
Hz. Osman döneminde Muaviye bin Ebu Sufyan tarafından ele geçiriliyor.
X- Hz. Ömer döneminde de Şam valisinin böyle bir talebi var ama Hz. Ömer buna müsade etmiyor.
X- Kıbrıstan sonra Rodos, İzmir, Bizansın akdenizdeki hâkimiyeti son buluyor.

10- Akdenizde Bizans hakimiyetinin sona erdirildiği savaş?
Zatus sevari

11- İstanbul önlerine ne zaman gelindi?
Hz. Osman döneminden itibaren hazırlıklar var ama ilk sefer MUAVİYE zamanında. Ondan sonra da en ciddi sefer Süleyman bin Abdulmelik zamanında gerçekleşmiştir.
X-Süleyman bin Abdulmelik vefat edince de Ömer bin Abdulaziz zamanında orduyu geriye çağırıp kuşatmayı kaldırıyor.

12- Hz. Ömer döneminde İslam fetihleriyle ilgili iki önemli sonuç nedir?
1-Sasani devleti ortadan kalkmıştır. 2-Bizans Suriye bölgesini Müslümanlara terk etmek zorunda kalmıştır. Bizans, güneyindeki bölgesinden toprak kaybediyor. (Mısır, Suriye gibi tarıma elverişli arazilerini kaybediyor.)

13- Hz. Ali dönemiyle ilgili problemler nelerdir?
Fetihlerin durması, iç savaş.

14- Nehrevan Savaşı kimlerle yapıldı?
Hariciler

15- Muaviye döneminin en belirgin özelliği nedir?
İslam dünyasındaki iç çatışma ortadan kalktığı için fetihler yeniden başlıyor.

16- Hz. Ömer döneminde kurulan şehir?
Fustat, Basra ve Kufe

17- Hz. Muaviye döneminde kurulan şehir?
Kuzey Afrikada Kayrevan

18- Abdulmelik bin Mervan döneminde Haccac bin Yusuf tarafından kurulan şehir?
Vasıt
X- Vasıt, Kufe ve Basra arasında kuruldu, hangisinde isyan çıkarsa oraya ulaşabilmek için VASIT’a olarak kullanılmak üzere kuruldu.

19- Kerbela hadisesinin yaşandığı dönemdeki halife kimdir?
Yezid bin Muaviye

20- Yezid döneminde gelişen müslümanları üzen 3 hadise hangileridir?
Kerbela, Harre ve Kabe’nin yakılması

21- Yezid’in orduları Mekke’ye gelip taş ve ateşe tuttuğunda isyanın başını tutan kimdir?
Abdullah bin Zübeyr

 

22- Abdullah bin Zübeyr isyanı kimin zamanında sonlandırılıyor?
Abdulmelik bin Mervan

23- Yezid’in ölümünden sonra 2. Muaviye başa geliyor ve görevde kalmak istemiyor. Emevi devleti kısa bir süre siyasi buhranda yüzleşiyor. Bu Buhran’ın çözümlenmeye çalışıldığı toplantı nedir?
Cabiye

24- Cabiye’ye katılmayan o gruba karşı çıkan Dahhak bin Kays ve Mervan bin Hakem arasında yapılan ve ikinci cemel vakası olarak adlandırılan savaşın adı nedir?
Mercirahıt

25- Hilafet Mervani’lere intikal etmeden önce hangi soydaydı?
Sufyaniler

26- Mervan bin Hakem’in vefatından sonra göreve kim geçti?
Abdulmelik bin Mervan

27- Abdulmelik bin Mervan’a Ebu’l Mülûk denmesinin sebebi nedir?
4 oğlu Halife olmuştur, bu sebeple böyle denmektedir.

28- Cabiye toplantısında daha önceki veliaht tayinlerinden farklı olarak bir uygulama yapılmıştır. Bu uygulama nedir?
Aynı anda 2 veliahtın belirlenmesi.

29- Abdulmelik bin Mervan döneminde ilk etaptaki isyanı çıkaran kimdir? Muhtar es Sekafi (2 tarafı da tehdit eden isyan: Hem Abdulmelik tarafını hem de Abdullah bin Zübeyr tarafını)

30- Abdulmelik bin Mervan dönemindeki Reformlar nelerdir?
Para basıldı. Divanlar Arapçalaştırıldı (divan kayıtları yerel lisandan arapçaya çevrildi). Devlet teşkilatı güçlendirildi. İslami simgeler elbiselere üniformalara uygulandı.
X- Abdulmelik bin Mervan dönemi eşittir Devletleşme Dönemi.

31- Abdulmelik bin Mervan döneminde inşaa edilen mescit?
Kubbetu-s Sahra

32- Velid bin Abdulmelik döneminde inşaa edilen mabed?
Mescid-i Aksa
X- Devletin gücünü gösteren bir önemi de vardır ve Velid bin Abdulmelik zamanında ciddi manada inşaalar yoğunlaşmıştır. Bu inşaalar Mekke Medine’ye kadar uzanıyor.

33- Velid bin Abdulmelik döneminin en belirgin özelliği nedir?
Yeni bir fetih hareketinin başlatılmasıdır. Fetihler 3 koldan devam ediyor. Anadolu Kafkasya, Orta Asya ve Kuzey Afrika. Kuzey Afrikadaki İspanyaya kadar uzanıyor.

34- Kuzey Afrika fethiyle görevlendirilen arap komutan?
Musa bin Nusayr.
X- Bu komutan fetih için Berberi kökenli Tarık bin Ziyad’ı keşif için gönderiyor.

35- İspanya’da fetihler nereye kadar devam ediyor?
Fransa içlerine kadar. (Narbonne kuşatılmış ancak alınmadan dönülmüş)

36- O zaman İslam ordularının geri çekilmesine sebep olan savaş nedir?
Puvatya Savaşı

37- Ömer bin Abdulaziz döneminin en önemli özelliği nedir?
Ayrı bir devlet anlayışı, Barış, Tedvin, Hutbe sonuna ayet. Hz. Ali evladına hürmet.

38- Ömer bin Abdulaziz’den sonra hangi halife gelmiştir?
Yezid bin Abdulmelik

39- Ömer bin Abdulaziz dönemindeki yönetim şeklinden farkı nedir?
Kabileler arası denge politikası bitmiştir.

40- Bundaki temel problem nedir?
Kabilecilik. Kaysi – Yemeni Anlayışı

41- Hişam bin Abdulmelik’in ekonomik olarak yapmaya çalıştığı şey nedir?
Yezidin boşalttığı hazineyi doldurmaya çalışıyor.

42- Hişam bin Abdulmelik zamanında devlet merkezi olarak belirlenen yer neresidir?
Rusafe

43- Son Emevi Halifesi kimdir?
Mervan bin Muhammed (Mervânü’l-Hımâr)

44- Mervan bin Muhammed’in başkent olarak tayin edip yerleştiği yer neresidir?
Urfa Harran
X- Mervan ismi urfada çok yaygın, Kelbi aileler hala urfada vardır.

45- Mervan bin Muhammed’in kendinden önceki halifeyle gerçekleştirdiği savaş nedir?
Aynülcer

46- Arap olmayan unsurlara ne denir?
Mevali

47- Muaviye ve Ömer bin Abdülaziz’in ortak yönü nedir?
Kırbaçlanmamaları.

İlgili Kategoriler

Anadolu AÖF AÖF Ders Notları