Sivil Toplum Kavramının Tanımı
- Türkçede kullanılan sivil sözcüğü Latince “civis” kökünden türetilmiştir, “yurttaş veya kenttaş” anlamını taşımaktadır.
- Sivil toplum ise yine Fransızcadaki “societe civilie” sözcüğünden gelmektedir.
- Sivil toplum kavramının şu anki anlayışıyla olmasa da ilk olarak Platon ve Aristo’da devlet kavramıyla birlikte kullanılmıştır.
- Sivil toplum örgütlerini tanımlarken öncelikle içinde geliştiği ortamı yani sivil toplumu tanımlamak gerekmektedir. Aksi halde sivil toplum örgütlerinin tanımı biraz eksik kalabilir.
- Bir kuruluşun sivil toplum kuruluşu sayılabilmesi için her şeyden önce devlet dışı bir kuruluş olması gerektiği genel kabul görmektedir.
- Birleşmis Milletler Ekonomi ve Sosyal Konseyinin sivil toplum örgütü tanımı şöyledir; “Sivil toplum örgütü, devletlerarası anlaşma temeline dayanmayan bütün uluslararası örgütler hükümet dışı örgüttür.”
- Sivil toplum kuruluşları ‘’sivil toplum örgütleri’’ olarak da adlandırılmaktadır.
- Sivil toplum örgütleri, resmi kurumlar dışında ve bunlardan bağımsız olarak politik, sosyal, kültürel, hukuki ve çevresel amaçları doğrultusunda lobi çalışmaları ikna ve eylemler yapan, üyelerini ve çalışanlarını gönüllülük usulüyle kabul eden, kâr amacı gütmeyen ve gelirlerini bağışlar ve/veya üyelik ödemeleri ile sağlayan kuruluşlardır.
- Oda, sendika, vakıf ve dernek adı altında faaliyet gösteren sivil toplum örgütleri, vakıf ve dernekler gibi topluma yararlı hizmetler vermek için kurulmuş yasal topluluklardır. Sivil toplum örgütleri, herhangi bir devlet organından bağımsız, özel kişilerin girişimiyle yasal olarak kurulmuş her türlü organizasyon için kullanılan genel bir kavramdır.
- Sivil toplum örgütlerinin tamamen veya kısmen devlet organları tarafından desteklendiği durumlarda bile bünyesinde herhangi bir devlet yetkilisi bulunmadığı sürece kurumun sivil toplum örgütü olma özelliğinin bazı durumlarda geçerliliği kabul edilir.
Sivil Toplum Örgütlerinin Temel Özellikleri
- Sivil toplum örgütleri, farklı ve parçalı bir toplumu değil toplumda farklı alanları temsil eden, belirli bir amaç veya amaçlar etrafında bireyler üzerinde birleştirici etki gösteren, topluma ve kendi üyelerine hizmet üreten ve kişilerin kamu dışı alanda ihtiyaç duydukları çalışmaları bir organizasyon içinde gerçekleştirmeye çalışan ve toplumun öznesi niteliğini taşıyan kuruluşlardır.
Avrupa Birliği, Birlik içindeki sivil toplum örgütlerlerinin temel özelliklerini şu şekilde belirlemiştir ;
Sivil toplum örgütlerleri;
- Yapısal olarak” Avrupalı” olmalı ve üyeliği coğrafi bir temele yayılmalı,
- Danışmanlığı tesis etmeli ve uzmanlık sahibi olmalı,
- Üyelerinin uzmanlık bilgisine doğrudan başvurabilmeli, hızlı ve yapıcı bir danışmanlığa sahip olmalı,
- Diyalog konusuna önem vermeli ve asgari koşulları sağlamalı,
- Avrupa toplumunun çıkarlarıyla uyuşan ve genel olarak Avrupa Birliği Anayasası, değerleri ve hedefleri kapsamındaki temel sorun alanlarına yönelmeli,
- Birliğe üye devletler düzeyinde üyeleri olmalı,
- Avrupa Birliği ekseninde hareket etmek ve üyelerini temsil etmek için gerekli yetkilerle donatılmalı,
- Bağımsız olmalı, dış birimlerden, hükümetlerden veya lobi gruplarından talimat almamalı,
- Karar alma mekanizması ve yapısal açıdan demokratik olmalı ve
- Mali açıdan şeffaf olmalıdır Günümüzde sivil toplum örgütleri bir dizi farklı faaliyet gerçekleştirmektedir.
(Türk Ekonomik ve Toplumsal Tarih Sivil toplum örgütlerinin özelliklerini şu şekilde özetleyebiliriz:
- Kar amacı gütmemek,
- Siyasi ve ekonomik aktörlerden bağımsız hareket etmek,
- Gönüllülük esasına dayanmak,
- Bürokratik olmayan esnek bir yapıya sahip olmak,
- Karar ve uygulamalarda katılımcı yaklaşımı benimsemek yani halkın katılımını ve güçlenmesini sağlamaya odaklanmak,
- Politika ve stratejileri ile mevcut yönetim ve uygulamaları, amaçları doğrultusunda etkileyebilmek,
- Dürüstlük, tutarlılık, açıklık, saydamlık, yardımseverlik, hoşgörü ve hizmet anlayışına sahip olmak gibi değerleri benimsemek.
- Sivil toplum örgütlerinin özelliklerinin, örgütlerin toplumdaki yeri ve işlevlerini de belirlediği söylenebilir.
- Sivil toplum örgütleri devlet ile bireyler arasında, sivil toplum yararına çalışan kuruluşlardır; en geniş tanımı ile sivil topluma dayalı bütün demokratik kuruluşlar ve birliklerdir.
- Dini gruplar ve cemaatler, kültür dernekleri, spor ve hobi kulüpleri, vatandaş forumları, yurttaş inisiyatifleri, meslek birlikleri, sendika ve kooperatifler, alternatif kurumlar, çiftçi grupları, hemşeri dernekleri, çevreciler, tüketici koruma örgütleri, kadın örgütleri, hayvanları koruma örgütleri, mahalle temsilcileri, kent konseyleri v.b sivil toplumun bir parçasını oluşturur.