5.ÜNİTE KENTLESME KONUT POLİTİKALARI ÖNEMLİ BİLGİLER
*İstanbul’da 1855 yılında kurulan ilk belediye örgütünden sonra Galata ve Beyoğlu semtlerinde yaşayanlara kamu hizmeti götürmek amacıyla bir tür ilçe belediyesi kurulmuştur. “Şehremaneti” ne bağlı olarak kurulan bu “Altıncı Daire-i Belediye’nin” kendisine ait personeli ve özel gelir kaynakları vardı. Beledi¬ye başkanı ile belediye meclis üyeleri “Daire-i Belediye Meclisi” atama yoluyla iş¬başına gelirlerdi.
*Metropolitan alan yönetimine örnek sayılabilecek bu ilk uygulama, 1869 tari¬hinde çıkartılan “Dersaadet İdare-i Belediye Nizamnamesi” ile geliştirilmiştir.
*Geti¬rilen yeni uygulama ile İstanbul iki kademeli yapıya sahip bir yönetim şeklinde örgütlendirilmiştir. Alt kademe çeşitli ilçe belediyelerinden, üst kademe ise anakent meclisi, Şehremaneti meclisi ve Şehremini’nden oluşmaktaydı.
*mahalli örgüt¬lenme, 1876-77 tarihli Dersaadet Belediye Kanunu ile İstanbul’da yirmi belediye dairesinin kurulması şeklinde bir gelişme göstermiştir
*1912 yılında ise, ilçe beledi¬yeleri kaldırılmış ve yerlerine dokuz adet belediye şube müdürlüğü kurulmuştur. Bu yapı 1930 tarihinde yürürlüğe giren 1580 sayılı Belediye Kanunu’nun çıkartıl¬masına kadar devam etmiştir.
*NOT : Osmanlı İmparatorluğunda ilk Büyükşehir uygulaması İSTANBUL’da olmuştur
*Birinci Marmara Beş Yıllık Kalkınma Planında, metropolitan alan planlamasıyla ilgili ol¬duğu kabul edilen bölgesel planlama projesi, Doğu Bölgesiyle ilgilidir.
*Doğu Marmara Bölgesi Projesi
Bu Proje, İstanbul büyükşehir bölgesinin (metropolitan alanının) ekonomik ve sosyal sorunlarına çözüm yolu bulmak, yeni gelişme merkezleri belirleyerek aşırı kentleşme ve merkezleşmenin yükünü azaltmak amacını taşır.
*Metropolitan alan olarak, Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planında Doğu Marmara Bölgesi adı altında İstanbul ve çevresi ele alınmıştır.
*İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planında Metropolitan alanlarla ilgili olarak yer alan görüş ve teklifler daha çok, kentleşmenin, kalkınmayı etkilediği düşünülerek des¬tekleneceği ve büyükşehir belediyelerinin örgütlenmelerin değişik olması gerekti¬ği noktalarında toplanmaktadır.
*1972 yılı programındaki metropolitan alanlar konusunda getirilen görüş ve öneriler, Üçüncü Beş Yıllık Kal¬kınma Planına geçiş özelliğini taşımaktadır. Yine aynı program, metropolitan alan¬larda gerçekleştirilmesi düşünülen projeler arasında koordinasyon sağlamak için “Demet Proje” yaklaşımı getirmektedir*
*Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı Hedefleri ve Stratejisinde “Kademeli ve Fonksi¬yonel Kentleşme” ilkesi benimsenmiştir. Kademeli kentleşmeyle, çeşitli büyüklük¬teki kent grupları arasında karşılıklı ekonomik ilişki ve koordinasyon sağlanması amaçlanmıştır. Fonksiyonel kentleşme ise, kentleşen nüfusa yeni iş imkanları bu¬lunabildiği ölçüde kentleşmedir.
*1974 yılı programı, îmar ve Iskan Bakanlığı tarafından hazırlanmakta olan An¬kara, İstanbul ve İzmir metropolitan alanlarının nazım plan çalışmalarının yürütül¬düğünden bahsetmektedir.
*Metropolitan İdare Kanun Tasarısıyla, İstanbul, Ankara ve İzmir metropolitan alan belediyelerinin gelirlerinin arttırılması için, Be¬lediye Gelirleri Kanunu Tasarısı içerisinde gerekli düzenlemelerin İmar ve İskan Bakanlığı ve İçişleri Bakanlığı tarafından hazırlanacağı belirtilmiştir.
*1975 yılı programı, Ankara, İstanbul ve İzmir metropolitan alanlarına ek olarak, 1985 yılına kadar Adana, İçel, Hatay, Samsun ve Zonguldak yörelerinin de metro¬politan alan özelliğini kazanacağını öngörmüştür. Programa göre bu gelişme bü¬yük ölçüde yöredeki sanayileşmeden kaynaklanmaktadır.
*1977 yılı programında sadece Metropolitan Hizmet Birliği Kanun Tasarısının program döneminde Bakanlar Kuruluna sunulduğu belirtilmektedir
*Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planında, metropolitan alan olabilecek 500,000 den çok nüfuslu kentler grubunun, en yüksek gelişme gösteren kentler olduğu belirtil¬mektedir,
*Beşinci ve Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planlarında Konunun İncelenmesi
“Gelişmiş bölgelerde yer alan metropolitan merkezlerdeki fazla yığılmayı önle¬mek amacı, belirlenecek yerinden yönetim politikalarına uyumlu olarak hizmet ve donatım fonksiyonlarının geliştirilmesi sağlanacaktır.”
*Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planında metropolitan alanlarla ilgili olarak şu ilke ve politikalar geliştirilmiştir.
“Büyükşehirlerin, metropollerin ve metropolleşen yörelerin nüfuslarının artaca¬ğı, ekonomik ve sosyal etkilerinin genişleyeceği dikkate alınacaktır. Bu yerlerde, fiziki plan, arsa, altyapı, ulaşım, istihdam, konut, eğitim, sağlık gibi alanlarda ağır¬laşacağı anlaşılan sorunların hafifletilmesine çalışılacaktır.”
*Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planında metropolitan alanlarla ilgili olarak şu ilke ve politikalar geliştirilmiştir.
“Büyükşehirlerin, metropollerin ve metropolleşen yörelerin nüfuslarının artaca¬ğı, ekonomik ve sosyal etkilerinin genişleyeceği dikkate alınacaktır. Bu yerlerde, fiziki plan, arsa, altyapı, ulaşım, istihdam, konut, eğitim, sağlık gibi alanlarda ağır¬laşacağı anlaşılan sorunların hafifletilmesine çalışılacaktır.”
**Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı
1996-2000 Yıllarını kapsar.
• Metropollerin ve çevre illerin sorunların çözmek ve sosyo-ekonomik orta vadeli gelişme desenini belirlemek için gerektiğinde bölgesel gelişme plan¬ları yapılacaktır
***1982 Anayasasında yer alan bu hüküm doğrultusunda ilk düzenleme “Büyük¬şehirler Yönetimi Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” ile yapılmıştır. Daha sonra bu Kararname, 1984 yılında yayınlanan 3030 sayılı “Büyükşehirlerin Yöneti¬mi Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanunla” değiştirilmiştir. Ayrıca 3030 sayılı kanunun uygulanmasına ilişkin yönet¬melikte, Aralık 1984 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
3030 sayılı kanun 10.07.2004 tarih ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanu¬nu tarafından yürürlükten kaldırılmıştır.
(6.ünite özeti)
ÇEVRE KENTLEŞME
*** Çevre kentlerin (banliyölerin) ortaya çıkması, 19. yüzyılda kentlerde yaşayanların yavaş yavaş kent merkezinden, kent sınırlarına doğru yerleşme alanlarını değiştirmesiyle hız kazanmıştır.
**** Çevrekentlerin doğuşunda bir başka etkende kent dışı yerleşme alanlarından veya başka kentlerden göçlerdir
**** Çevrekent: Esas kentin veya yönetim sınırının dış tarafına bitişik bulunan ve tamamı bir arada bütün meydana getiren yerleşme alanları, çevrekent olarak tanımlanmaktadır.
****Çevrekentlerin kent merkezleriyle olan farklılıkları:
• Kent merkezi, genellikle çevrekentlerde yaşayanlara oranla daha düşük gelir düzeyini oluşturanların çoğunluğunu ve az oranda da üst gelir düzeyini oluşturanları barındırır. Çevrekentlerde de düşük gelir düzeyinde kimselerin yaşadığını görmek mümkündür.
• Çevrekentler, kent merkezine oranla, genellikle yeni binalardan oluşur.
• Çevrekentlerde yaşayanların çoğunluğunu, kendi evlerinde oturanlar meydana getirir.
• Genellikle hem ev sahipleri hem de kiracılar için, çevrekentlerde yaşamak, kent merkezinde yaşamaya oranla daha maliyetlidir.
• Kent merkezi, çevrekentlere oranla nüfus bakımından daha yoğundur
***NOT: Çevrekentin hemen hemen bütün özelliklerini kapsayan tanım, ‘’Kurtz Eicher’’ tarafından yapılmıştır.
***Çevrekentlere Yerleşme Nedenleri****
—–Çevrekentlerle, kent ayırımı sosyo-ekonomik, demografik ve hukuki sebeplere dayanır
****1-Ekonomik Sebepler
Çevrekentlere yerleflmeyi etkileyen ekonomik sebepler şunlardır:
a- Kişilerin gelir düzeyi,
b- Vergi oranının düşük olması,
c- Konut satış fiyatının ve kiralarının düşük olması,
d- Ulaşımın kolaylaşması ve hızlanması,
e-Çalışma şekillerinin değişmesi.
****NOT: çevrekentlere yerleşmeyi özendirmek için “kent ve bölge planlamasını” araç olarak da kullanabilir
***• Kent ve bölge planlaması sonucunda çevrekentlere yerleşme özendirilebileceği gibi, kentlerin belediye sınırlarının hizmet üreten mahalli idare birimlerinin imkanlarını aşacak boyutlara ulaşması halinde, çevrekentleşme bir zorunlu sonuç olarak karşımıza çıkabilir
**** ÇEVREKENT ÇEşiTLERi
* Fiziki Gelişme Açısından Çevrekentler
*Kuruluş Amaçları Açısından Çevrekentler
*** Fiziki Gelişme Açısından Çevrekentler****
-1-Planlanmış Çevrekentler
-2-Planlanmamış Çevrekentler
-3-Ortak Merkezli Çemberler Teorisine Göre Çevrekentler
-4-Dilim Teorisine Göre Çevrekentler
5-Çok Merkezli Gelişme Teorisine Göre Çevrekentler
1. Merkezi iş ve ticaret alanı,
2. Basit el sanatlarının yapıldığı alan,
3. Düşük gelirlilerin yaşadıkları alan,
4. Orta gelirlilerin yaşadıkları alan,
5. Yüksek gelirlilerin yaşadıkları alan,
6. Ağır sanayi alanı,
7. Kentin dış sınırındaki iş ve ticaret alanı,
8. Sanayi çevrekentleri.
****Kuruluş Amaçları Açısından Çevrekentler***
– Sanayi ve Ticaret Çevrekentleri
– Yatakhane (Residential-Dermitory) Çevrekentleri
– Sanayi-Yatakhane Çevrekentleri
-Eğitim Çevrekentleri
ÇEVREKENTLEŞMENiN SONUÇLARI
a-Mahalli idare Açısından Sonuçlar
1-Mahalli Otoritenin Bölünmesi
2-Mahalli Otoritelerin Vergi Kaynaklarının Değişmesi
— Çevrekentlerin kurulması ve kent merkezinde yaşayanların buralara göç etmesinin sebep olduğu en önemli sorunlardan bir tanesi, kent merkezindeki vergi tabanının yok olmasıdır.
b-Ekonomik ve Kültürel Açılardan Sonuçları
1-Ekonomik Yönden Sonuçları:
2-Kültürel Yönden Sonuçları
7.ÜNİTE
GECEKONDU : Sözlük anlamı “izinsiz olarak hemen bir gecede yapılıveren yapı” şeklinde olan gece¬kondu
*** Gecekondunun tarifini 775 sayılı Gecekondu Kanunu yapmıştır:
— Buna göre gecekondu: îmar ve yapı işlerini düzenleyen mevzuata ve genel hü¬kümlere bağlı kalmaksızın kendisine ait olmayan arazi veya arsalar üzerinde sahi¬binin rızası alınmaksızın izinsiz yapılardır
NOT: Türkiye’ de gecekonduların ortaya çıkışı 1945 yıllarına kadar uzanır
***GECEKONDULARLA İLGİLİ ALINACAK SORUNLAR;
—- Gecekondularla ilgili sorunlar ekonomik, sos¬yal, kentbilim ve kültürle ilgili sorunlardır,
• Ekonomik sorunlar; gecekonduda yaşayanların çalışma ve iş edinmeleriyle ilgi¬li sorunlardır,
• Sosyal sorunlar; gecekonduda yaşayanların kent toplumuna uyum sağlayabil¬mek için sosyal değerlerde meydana gelen değişmelere uyma zorunluluğunun or¬taya çıkardığı sorunlardır,
• Kentçilik sorunları ise; daha çok gecekondunun yapıldığı arazinin mülkiyeti, plansız gelişim, çarpık yapılaşma ve kamu hizmetlerinden yararlanma durumuyla ilgili sorunlardır,
*Kültür sorunları ise; şehir dışı yerleşme alanlarındaki kente göç eden ve gece¬konduya yerleşen kimselerin kent kültürüne uyum sağlama çabalarından doğan sorunlardır,
** LÜMPEN KÜLTÜR: hem kır kültürünü ve hem de kent kültürünü reddederek “kimliksiz” bir kültür olarak orta¬ya çıkmaktadır,
**Gecekondu Kanunu, kentbilim açısından gecekondu sorunlarının çözümü¬nün üç şekilde olabileceğini kabul eder,
– İmar ve ıslah önlemleri
– Tasfiye önlemleri
– Caydırıcı önlemler
*** İmar ve ıslah önlemleri: Alınacak önlemlerle yaşama şartları açısından dü¬zeltilebilecek gecekondular bu grubu oluşturur.
****Tasfiye önlemleri: Alınacak önlemlerle yaşama şartları açısından düzeltil¬mesi mümkün olmayan gecekondular veya bölgeleri için düşünülen önlem¬lerdir
• NOT: Tasfiye önlemlerinin uygulanacağı bölgelerin seçimini de ıslah ön¬lemlerinde olduğu gibi “ Bayındırlık ve Iskan Bakanlığı’nın” denetimi altında Belediyeler yapacaktır,
***Kentleşmeye etkisi şüphesiz olan tarım sektörü ve köy yerleşme alanları ile kentler arasındaki ekonomik, sosyal ve demografik dengeyi devam ettirebilmek için düşünülecek önlemler sırasıyla şunlardır:
• Toprak ve tarım reformu,
• Kooperatifleşme,
• Merkez köylerdir,
NOT: Geniş anlamda Toprak ve Tarım Reformu, arazi ile onu işleyen insan arasındaki bütün ilişkileri iyileştirmek amacıyla, devlet tarafından alınan her türlü önlem ve uygulamayı kapsar..
**1972 Yılı Programında, değişik kriterlere dayalı olarak seçilen merkezi köyler aracılığıyla öteki köylere hizmet sunmak ve genel idare kuruluşları tarafın¬dan yürütülen hizmetlerle ilgili tesislerin farklı yerleşme alanlarına dağıtılmasını önlemek amacıyla yapılacak çalışmalar Köy İşleri Bakanlığı’nın yürütücülüğüne bı¬rakılmıştır,
*** Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planında Merkez Köy Projelerinin uygulanması prensip olarak benimsenmiştir,
NOT: 1987 yılında Köy Kanununda değişiklik yapılmıştır, Bu değişiklik ile köy yerleş¬me planlarının, günün ihtiyaçlarına göre düzenlenmesine çalışılmaktadır.
NOT: Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı merkez köyleri, tarım toplu¬munun yapı değiştirmesinde temel unsur olarak kabul etmektedir,
**KÖY YERLEŞME ALANLARINA GÖTÜRÜLMEK İSTENEN KAMU HİZMETLERİ ARASINDA;
-tarım kooperatifleri,
-sağlık ocakları,
-ana çocuk sağlığı mer¬kezleri,
-ortaokul ve bölge okulları,
-köy sanat ve meslek kursları,
-selektör evi,
-P.T.T- şube ve ajansı ve benzeri tesisler,
—GECEKONDULARIN DOĞUŞ SEBEPLERİ—-
*Kent dışı yerleşme alanlarından şehirlere göç alması
*gelişmekte olan ülkelerde konut arzında açık görülmesi
*büyük konut projelerini uygulayacak arasaların olmaması
*kent topraklarının mülkiyet politikası
- ÜNİTE
▼Konutun sadece BARINILACAK yer olması=FİZİKİ YÖNÜ
▼Konut tanımının unsurları:
1-BARINMA
2-ÇEVRE
3-HAYAT STANDARDI
4-KAMU HİZMETİ
5-TOPLUM ÇIKARI▼Gecekondu kuşaklarının artış oranı: HER YIL %5-6
▼Konut sorunları şunlardır:
1-YETERSİZ ALT YAPI
2-STANDARTTAN YOKSUN İNŞAAT TEKNİĞİYLE YAPILAN KONUT
3-KONUT KREDİSİ VERİLİRLEN,KISA VAADELİ VE GÜÇLÜ TEMİNAT GİBİ ŞARTLARIN DÜŞÜK GELİRLİYE AĞIR GELMESİ
4-KONUTLARA GÖTÜRÜLEN KAMU HİZMETLERİ SORUNU
5-KONUT POLİTİKASININ,SAĞLIKLI KENTLEŞMEYLE SONUÇLANACAK YÖNDE SAĞLACAK OLAN VE ÇEŞİTLİ GELİR GRUPLARINA HİTAP EDEN▼1930 tarihinde çıkarılan konut sağlık şartlarına uygunluğu hükmü: UMUMUİ HIFZISIHHA KANUNU
▼1580 sayılı kanunda belediyelere verilen görevler:
1-UCUZ KONUT İNŞAA EDİP İHTİYAÇ SAHİPLERİNE KİRAYA VERMEK
2-ARSA SPEKÜLASYONUNA ENGEL OLMAK İÇİN ARAZİ SATIN ALMAK VE BUNLARI İHTİYAÇ SAHİPLERİNE SATMAK.▼Arsa Ofisi Kanununun amaçları:
1-KONUT-SANAYİ-TURİZM İNŞAALARINI KURMYA ELVERİŞLİ YERLERDEN ARAZİ SATIN ALMAK VE ARSA STOKU YAPMAK
2-ARSALARIN AŞIRI FİYAT ARTIŞINI ÖNLEMEK;TANZİM SATIŞLARI.YAPMAK;KİRALAMAK YA DA İRTİFAK HAKKI TANIMAK.
3-TOPLU KONUT YAPIMINA KATILMAK.
4-İMAR PLANI YAPMAK;,NŞAATA HAZIR DURUMA GETİRMEK.▼KONUT POLİTİKASI : Dev. korunmasını gerektiren belirli sosyal gruba öncelik tanıyan,kalkınma planı içerisinde yer alan önlemlerdir.
▼SOSYAL KONUT :
-Brüt 100 metre kareyi geçmeyen,
-Toplumun yaşama şartlarına uygun,
-Düşük maliyetli konutlardır.▼SOSYAL KONUTTAN FAYDALANAMAYAN KESİM: Belirli gelir seviyesinin üstünde olanlar.
▼SOSYAL KONUTUN ÇOK OLDUĞU YERLER: Gelişmekte olan ülkelerdir. Gelişmiş ülkelerde az rastlanır.
▼KONUT STANDARTI: Konutun fiziki nitelikleri;içerisinde yaşayanların sayısını ve sosyo ekonomik ihtiyaçlarını belirleyen kavramdır.
▼SOSYOL KONUT POLİTİKASINDA ÖNCELİK TANINANLAR:
-MEMUR
-İŞÇİ
-EMEKLİ
-ÇOK ÇOCUKLU AİLELER
-YAŞLILAR▼KALKINMA PLANI: Ülkenin kalkınmasını sağlamak için; kamu için eöredici,özel kesim için özendirici ve yol gösterici olan belgedir.
▼TOPLU KONUT FONU: 1984 TE KURULDU.
▼NÜVE KONUT KAVRAMI: 3. BEŞ YILLIK PLAN
▼KONUT BANKASININ KURULMASI: 7. BEŞ YILLIK PLAN
▼KONUT ÜRETİMİ ÖNCELİKLE “DAR GELİRLİLERE” YÖNELİK OLMASI : 4. BEŞ YILLIK PLAN.
▼KONUT İHTİYACININ DOĞMA SEBEPLERİNİ
-NÜFUS ARTIŞI
-AİLELERİN KÜÇÜLME EĞİLİMİ
-KONUT YENİLENMESİ gibi sebeplerden doğacağını kabul eden : 4. BEŞ YILLIK PLAN▼DOĞU VE G. AND. ÖNCELİKLİ OLMAK ÜZERE KALKINMADA ÖNCELİKLİ BÖLGELERDE GELİŞTİRİLECEK PROJELER : 7. BEŞ YILLIK PLAN.
▼KAMU YARDIMININ 480.000 AİLEYE YAPILMASI : 3. BEŞ YILLIK PLAN.
▼ÜLKEMİZDE SOSYAL KONUT POLİTİKALARINA EN ETKİN ARACILIK EDEN: Kurum Yapı Kooperatifidir.
▼ÜLKEMİZDE SOSYAL KONUTU KREDİ İLE DESTEKLEYEN YAYGIN KURUM : Toplu Konut Fonu
▼ÜLKEMİZDE KONUT KOOPERATİFLERİNİN TEFTİŞİ:
-San ve Bayındırlık Bakanlığı
-Bayındırlık ve iskan Bakanlığı
-Sosyal hiz. kurumu▼KONUT KREDİSİ VEREN KURUMLAR:
-Sos. sigortalar
-Ordu yardımlaşma
-Konut kooperatifleri▼BAŞLANGIÇTA 30 METRE KARE OLAN VE ZAMANLA DİĞER ODALARIN EKLENMESİNE AÇIK OLARAK İNŞA EDİLEN KONUT PARÇASINA : NÜVE adı verilir.
▼2985 sayılı kanunun amaçları:
1-KONUT İHTİYACINI KARŞILAMAK
2-İNŞAATI YAPANLARIN USUS – ESASLARINI DÜZENLEMEK
3-TÜRKİYE ŞARTLARINA UYGUN MALZEME, İNAŞAAT TEKNİKLERİ,ARAÇ-GEREÇLERİ GELİŞTİRMEK.
4-DEVLETİN YAPACAĞI DESTEKLEMELERİ HÜKÜM ALTINA ALMAK.▼TOPLU KONUT İDARESİNİN GELİRLERİ:
1-İdare tarafından açılan krediler
2-Yurt dışından krediler
3-Bütçe kanunları ile tahsis edilen ödenekler
4-İdareye bağış
5-Konut satış-kira gelirleri
6-Faiz gelirleri
7-Hazine arsaları üzerine yapılan konutlardan alınacak katılım payı.▼”-Tüzel kişiliğe sahip, -Ortaklarının menfaatlerini koruma amaçlı dayanışma, -Ortaklı ve değişir sermayeli” tanımı KOOPERATİF kavramıdır.