• İLK ÇAĞ VE COĞRAFİ ALGI
  • Mezopotamya

  Bilim;tanrı krallar emrindedir.tapınak(zigurat);çeşitli araştırmaların yapıldığı bilim merkezi.babil krali nebykadnezarın rüyalarını yorumlması için devrin astronomlarına müracat ettiği,atmosfer uzay ve denizlerle ilgili çalışmaların yeraldığı söylenebilir.genellikle ilk haritaların antik yunana ait olduğu iddia edilsede esasında bu dönemdeki haritalardan 2.500 yıl daha önceye ait (MÖ 3.000) Kerkük Yorgantepe’de bulunan harita (Resim 2) ve MÖ 7 veya 6. yüzyıla ait bir tabletteki Babil’in merkezini gösteren harita (Resim 3) Mezopotamya’da harita çiziminin Antik Yunan’dan daha önce başlamış olduğunu göstermektedir. Sonuç itibarıyla MÖ 3.000’lerde Mezopotamya’da Coğrafya biliminin varlığından ve harita çizecek kadar gelişmiş olduğundan söz etmek mümkündür. İleride değinileceği üzere eski Mısır’da da bu dönemlere ait coğrafi çalışmalar bulunmaktadır.

  1. Hint ve Çin

  Çin medeniyeti barut, pusula, mürekkep ve matbaa gibi icatların ilk olarak dünyaya yayıldığı kaynak olarak bilinmektedir. Hint medeniyeti ise bu yayılışın güzergahı üzerinde kozmopolit bir havza olarak birçok kültürün etkileşim hâlinde bulunduğu sahaya karşılık gelmektedir.önceleri tarıma dayalı faaliyetler için bilim yapılırken daha sonraları yoğun istilalara karşı askeri tekniklerin geliştirilmesi amacı için bilim çalışmaları yapılmıştır.bilimsel gelişmeler daha cok brahman ve din adamlarına bağımlılık göstermektedir.

  • Mısır

  Güneş takvimi,astronomi ve matematik,güneş yılı hesaplamaları,taşkınlardan korunmak için çalışmalar,sulama ve tarım teknikleri,ilk gemi inşası,maden ve taş ocakları işletmecilikleri vardır.kartografyaya katkıda bulunmuşlar ve maden bölgelerini gösteren haritalar çizmişlerdir.

• Antik Yunan ve Roma

Antik yunan döneminde daha önce masalsı bilgiler varken daha sonraları bu bilgiler matematiksel daha akılcı bilgilere dönüşmüştür.bu dönemdeki bilginler coğrafi konulardada cıkarımda bulunmuşlar ve cografyaya katkıları olmuştur.

• Miletli Thales

M.Ö.milette yaşamış,güneş tutulmasını haber vermiş Lidyalılar ve persler arasındaki savaşın bitmesini sağlmaış mitolojik düşünceden rasyonel düşünceye geçişi temsil etmektedir. Dünya su üzerinde yüzen bir disktir ve su her şeyin özüdür gibi fikirleriyle evreni açıklamaya çalışmış ve diğer düşünürlere bu yolu açmıştır.

• Herodotus

M.Ö. bodrumda yaşamış bir tarihçidir. Sisam’a göç etmiş, ardından da uzun yolculuklara çıkmıştır. Doğu Anadolu’yu, Mısır’ı, İran’ı, bütün Yunanistan’ı, Libya’yı ve Güney İtalya’nın Yunan şehirlerini gezmiştir.

1.2.3.Erastosthenes

MÖ 3. yüzyılda Libya’da doğan Erastosthenes daha sonra eğitim için Atina’ya gitmiştir . Coğrafyanın kurucusu kabul edilen Eratosthenes geography kelimesini ilk kullanan kişi olup, dünyanın küresel olduğunu ileri sürer ve bir tür dik açı yardımıyla dünyanın çevresini hesaplar. Yine güneşin dünyaya olan uzaklığını 92 milyon mil olarak ölçer.

1.2.4.Aristotle

MÖ 4. yüzyılda Makedonya’da doğan Aristo henüz 17 yaşındayken Platon’un Atina’daki akademisinde ders vermeye başlamıştır. Doğa olayları hakkında düşünceleri önemlidir. Akarsuların taşıdığı alüvyonlar, göllerin sığlaşarak ortadan kalkması, deltaların genişlemesi ve kara ve denizlerin dağılışında zaman içerisinde değişiklikler meydana geldiğini ifade etmiştir.

1.2.5.Strabo

Amasya’da MÖ 64 yılında doğan Strabo, dünyanın ilk coğrafyacısı olarak bilinmekte olup antik dünyayı anlatan coğrafya kitabı ile üne kavuşmuştur (Resim 9). Geographumena veya Geographika (Coğrafya) adlı 17 ciltlik eserinin büyük bölümü günümüze ulaşmıştır. Strabon’un coğrafyası tarihsel bir özellik taşımakla birlikte, insanın, kavimlerin ve imparatorlukların doğal çevre ile olan ilişkilerini de irdelemektedir. Bu yönüyle Ptolemaios’un (Batlamyus) Geographike Aphegesis adlı çalışmasından farklıdır. Bu eserin Anadolu coğrafyasını kapsayan 12-13-14. ciltleri Arkeoloji ve Sanat Yayınları tarafından günümüz Türkçesi ile basılmıştır.

1.2.6.Ptolemaios

Dilimizde daha çok Batlamyus olarak ifade edilen bu İlk Çağ bilgininin MS 85-165 yılları arasında yaşadığı ve İskenderiyeli olduğu tahmin edilmektedir . Almagest adlı eserinde dünya merkezli bir güneş sistemi önermiştir. Matematiksel coğrafya alanının öncüsü olan Ptolemaios’un Coğrafya adlı eseri matematiksel coğrafya ve haritaların çizimi için detaylı bilgiler ihtiva etmektedir. Ayrıca önemli kentlerin, dağların ve nehirlerin enlem ve boylamları verilerek Dünya’nın düzenli bir tasvirinin yapıldığı eser, bir başvuru kitabı olma özelliğini uzun yıllar korumuştur. Öte yandan iklim ve doğal çevre unsurları ile çok fazla ilgilenmemiş olan Ptolemaios’un çizdiği dünya haritasında da başlangıç meridyeninin yanlış konumlandırılmasına bağlı olarak koordinatlar hatalı çıkmaktadır (Resim 11).

1.2.7.Plinius

İnsanlık tarinin ilk ansiklopedisi doğa tarihi(bitki ve hayvan adlarının da Latince karşılığı bulunduğu eser) yazarıdır.M:S: roma da yaşamıştır.ayrica kutuplarda güneşin doğuş ve batış durumu,ışığın sesten daha hızlı olduğu,gelgitin güneş ve aydan etkilendiği gibi bilgileri nakletmektedir.

1.2.8.Seneca

Romalı düşünür devlet adamı M.Ö. ispanya da doğmuştur.gözleme dayanan Aristo yöntemini benimsemiştir.ona göre bütün doğa olayları ilahi bir kaynağa bağlıdır.

1.2.9.Hipparchus

M.Ö. iznikte doğmuş Rodosta yaşamıştır.yıldızların parlaklığından yararlanarak güneşin ve ayın uzaklığını hesaplamaya çalışmıştır.enlem ve boylamlarla ilgilenmiş,herhangi bir tarih için güneş ve ayın konumlarını doğru hesaplamayı başarmış,presesyon hareketini de keşfetmiştir.

1.2.10. Anaximander

M.Ö. milette doğmuş thalesin akademisinde yetişen astronomik ve coğrafik takvim yapan,güneşin ayın  ve gezegenlerin dünyaya olan uzaklıklarını bulmuş,dünyanın boşlukta durdugunu,silindir şeklinde olduğunu betimlemiştir.anaximandere göre birden fazla dünya vardır ve her biri bir evrenden kopmuştur ve birgün hepsi bi araya gelerek evrenle birleşeceklerdir

Bölüm Soruları

1) Aşağıdakilerden hangisi İskenderiye ekolünün kurucusu olan İlk Çağ bilginidir?

1. a) Miletli Thales
2. b) Strabo
3. c) Erastosthenes
4. d) Anaximander
5. e) Ptolemaios

2) Eski Çin medeniyetinin pusulayı icadı en çok hangi coğrafi gelişmeye temel oluşturmuştur?

1. a) Güneş takviminin icadı
2. b) Gök cisimlerinin yerlerinin belirlenmesi
3. c) Haritacılığın gelişmesi
4. d) Yeryüzünde yeni yerlerin keşfedilmesi
5. e) Pi sayısının bulunması

3) Coğrafya biliminin pratik anlamda başlangıcı hangi olaya dayanır?

1. a) Erastosthenes’in “geography” terimini ilk olarak kullanması
2. b) Bilen, düşünen, kavrayan, yorumlayan ve ifade eden bir varlık olarak insanın tarih sahnesindeki yerini alması
3. c) Kerkük-Yorgantepe’de tarihte bilinen ve M.Ö. 3000’li yıllara yaşlandırılan ilk haritanın bulunması
4. d) Thales’in güneş tutulmasını önceden hesaplamayı başarması
5. e) Strabo’nun 17 ciltlik “Coğrafya” adlı eserini yazması

 

4) İnsanlık tarihinin ilk ansiklopedisi sayılan 37 ciltlik Doğa Tarihi adlı eserin yazarı aşağıdakilerden hangisidir?

1. a) Hipparchus
2. b) Seneca
3. c) Erastosthenes
4. d) Aristotle
5. e) Pilinius

5) Babil medeniyetinde aynı zamanda bir ziggurat olan astronomik ve atmosferik gözlemlerin yapıldığı yer neresidir?

1. a) Babil Kulesi
2. b) Babil’in asma bahçesi
3. c) Nemrut’un sarayı
4. d) Ninova kenti
5. e) Harran

6) Coğrafya bilimine Mısır medeniyetinin yaptığı en büyük katkılardan biri aşağıdakilerden hangisidir?

1. a) İlk haritanın yapılması
2. b) Uzun keşif seyahatlarının yapılması
3. c) Güneş takviminin bulunması
4. d) Piramitlerin inşa edilmesi
5. e) Aristotle ve Anaximander gibi bilim adamlarının yetiştirilmesi

7) Aşağıdakilerden hangisi presesyon hareketinin kâşifi olan İlk Çağ bilginidir?

1. a) Aristotle
2. b) Strabo
3. c) Erastosthenes
4. d) Hipparchus

 

1. e) Ptolemaios

8) Eski Çin ve Hint medeniyetlerinin bilimsel çalışmaları daha çok askeri buluşlara yöneltmelerinde hangisi daha fazla etkili oluşturmuştur?

1. a) Bilim adamlarının askerler arasından çıkması
2. b) Sürekli istilalara maruz kalmaları
3. c) Askeri amaçlı buluşların kolay pazarlanabilmesi
4. d) Savaşçı toplumlar olmaları
5. e) Tarım faaliyetlerinde başarısız olmaları

9) Amasya’da doğan İlk Çağ bilgini aşağıdakilerden hangisidir?

1. a) Erastosthenes
2. b) Anaximander
3. c) Hipparchus
4. d) Thales
5. e) Strabo

10) “Geography” terimini kullanarak bir anlamda Coğrafya biliminin isim babası olan İlk Çağ bilgini aşağıdakilerden hangisidir?

1. a) Erastosthenes
2. b) Aristotle
3. c) Ptolemaios
4. d) Pilinius
5. e) Seneca

Cevaplar

• 1)c, 2)d, 3)b, 4)e, 5)a, 6)c, 7)d, 8)b, 9)e, 10)a

İlgili Kategoriler

Coğrafya Ders Notları