İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemlerinin Amacı
TBK’nın 417/2. maddesi ve İSGK’nın 4. maddesine göre işverenler; iş yerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür. Çünkü işçinin sadakat borcunun karşısında, işverenin işçiyi koruma ve gözetme borcu bulunmaktadır.
Ülkemizdeki İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkındaki Kanuni Düzenlemeler
Bu konu ile ilgili olarak en temel ve kapsamlı düzenleme, 30.06.2012 yılında yürürlüğe giren 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’dur.
Tarafların Yükümlülükleri
Devletin yükümlülükleri Devletin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini denetlemesi, iki türlü gerçekleşmektedir. Birincisi, olağan denetimdir. Olağan denetim, işyeri faaliyete girmeden önce ve faaliyete girdikten sonra belirli aralıklarla düzenli yapılan denetimdir. İkincisi, olağanüstü denetimdir. Olağan denetimler sonucu iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinde bir eksiklik saptanmışsa bu eksikliklerin giderilmesi için, işverene bir süre verilir. Bu süre sonunda eksikliklerin tamamlanıp tamamlanmadığı için yapılan denetim, olağanüstü denetimdir. Ayrıca, iş kazası ve meslek hastalığı sonucu kusurun tespitine yönelik yapılan denetimler ile işçilerin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin ihlali dolayısıyla yaptıkları şikâyet sonrası yapılan denetimler de olağanüstü denetimlerdir.
İşverenin yükümlülükleri
Gerekli her türlü önlemi alma yükümlülüğü İSGK’nın 4. maddesine göre işverenler; mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hâle getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar. İşveren, iş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü içinde, sağlık hizmeti sunucuları veya iş yeri hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek hastalıklarını, öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirimde bulunur.
Çalışanları bilgilendirme yükümlülüğü
İş yerinde gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitiminin alınması, işvereni sorumluluktan kurtarmaya yetmemekte, ayrıca bazı konular hakkında da çalışanların bilgilendirilmesi gerekmektedir.
Denetleme yükümlülüğü İSGK’nIn 44/1-b maddesine göre işveren, iş yerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemekle yükümlüdür.
İş sağlığı ve güvenliği eğitiminin verilmesi
İşveren, işçilere gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadır.
Mesleki eğitim alma zorunluluğu bulunan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde, yapacağı işle ilgili mesleki eğitim aldığını belgeleyemeyenler çalıştırılamaz. Aynı şekilde; tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde yapılacak işlerde karşılaşılacak sağlık ve güvenlik riskleri ile ilgili yeterli bilgi ve talimatları içeren eğitimin alındığına dair belge olmaksızın başka iş yerlerinden çalışmak üzere gelen çalışanlar işe başlatılamaz.
Risk değerlendirmesi yapmak ve yaptırmak yükümlülüğü
Risk değerlendirmesi, işverenin oluşturduğu bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Risk değerlendirmesi ekibi aşağıdaki kişilerden oluşur:
- İşveren veya işveren vekili,
- İş yerinde sağlık ve güvenlik hizmetini yürüten iş güvenliği uzmanları ile iş yeri hekimleri,
- İş yerindeki çalışan temsilcileri,
- İş yerindeki destek elemanları,
- İş yerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen ve iş yerinde yürütülen çalışmalar, mevcut veya muhtemel tehlike kaynakları ile riskler konusunda bilgi sahibi çalışanlar.
Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması
Çalışan temsilcisi görevlendirme yükümlülüğü
İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği ile İlgili Organizasyonları Yapma Yükümlülüğü
Bu organizasyonlar; iş sağlığı ve güvenliği kurulu, iş yeri sağlık ve güvenlik birimleri ve ortak sağlık ve güvenlik birimleri, iş yeri hekimi, iş güvenliği uzmanlarını ifade eder.
İş sağlığı ve iş güvenliği kurulu
Yukarıda da değinildiği gibi elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı iş yerlerinde işveren, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere kurul oluşturur. Kurulun başkanı, işveren veya işveren vekili; kurulun sekreteri ise iş güvenliği uzmanıdır.
İş Yeri sağlık ve güvenlik birimleri ile ortak sağlık ve güvenlik birimleri İş yeri sağlık ve güvenlik birimi, en az bir iş yeri hekimi ile iş yerinin tehlike sınıfına uygun belgeye sahip en az bir iş güvenliği uzmanının görevlendirilmesi ile oluşturulur. Bu birimde işveren, diğer sağlık personeli de görevlendirebilir.
İş güvenliği uzmanı Az tehlikeli sınıfta yer alan 1000 ve daha fazla çalışanı olan iş yerlerinde her 1000 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı; tehlikeli sınıfta yer alan 750 ve daha fazla çalışanı olan iş yerlerinde her 750 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı; çok tehlikeli sınıfta yer alan 500 ve daha fazla çalışanı olan iş yerlerinde her 500 çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilir.
İş Yeri Hekimi iş yerinin niteliği ve işin tehlike sınıf ve derecesine göre bir veya birden fazla iş yeri hekimi ile gereğinde diğer sağlık personelini görevlendirmekle yükümlüdür.
Çalışanın ölümü veya maluliyetiyle sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün bozulmasına neden olan iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde, ihmali tespit edilen iş yeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının yetki belgesi askıya alınır.
İşçinin Yükümlülükleri Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdürler.
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖNLEMLERİNE AYKIRILIĞIN YAPTIRIMLARI
İşveren Açısından: Özel hukuk yaptırımları İşverenin hukuki sorumluluğunun başında tazminat ödeme gelmektedir.
Kamu Hukuku Yaptırımları
Cezai yaptırımlar
İşverenin iş sağlığı ve güvenliğini sağlama yükümlülüğüne uymaması durumunda TCK’nın “Taksirle adam öldürme ve yaralama” (m. 85,89) hükümleri uygulanır. Ayrıca, İş Kanunu ve İSGK gereği işveren hakkında idari para cezasına hükmedilir. İSGK’nın 26. maddesinde idari para cezaları düzenlenmiştir. İSGK’da belirtilen idari para cezaları gerekçesi belirtilmek suretiyle Çalışma ve İş Kurumu il müdürünce verilir. Verilen idari para cezaları tebliğinden itibaren otuz gün içinde ödenir. İdari para cezaları, tüzel kişiliği bulunmayan kamu kurum ve kuruluşları adına da düzenlenebilir.
İşçinin Çalışmaktan Kaçınması veya İş Sözleşmesini Derhâl Feshetme Hakkı
Ciddi ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalan çalışanlar kurula, kurulun bulunmadığı iş yerlerinde ise işverene başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir. Kurulun işçinin talebi yönünde karar vermesi hâlinde işçi, gerekli iş sağlığı ve güvenliği tedbiri alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir.
İşin durdurulması İş sağlığı ve güvenliği bakımından teftişe yetkili üç iş müfettişinden oluşan heyet, iş sağlığı ve güvenliği bakımından teftişe yetkili iş müfettişinin tespiti üzerine gerekli incelemeleri yaparak, tespit tarihinden itibaren iki gün içerisinde işin durdurulmasına karar verebilir. İşveren, durdurma işleminin yerine getirildiği tarihten itibaren altı iş günü içinde, yetkili iş mahkemesinde işin durdurulması kararına itiraz edebilir.
İşçi açısından İşçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler. Bu yükümlülüklerine aykırı hareket eden işçi hakkında, İş Kanunu’nun 25. maddesinin 2. fıkrasının (ı) ve (h) bentleri kapsamında haklı nedenle fesih suretiyle iş sözleşmesinin sonlandırılması mümkündür. Buna ek olarak TBK’nın 400. maddesi gereği, işçinin kusuruyla verdiği zararlardan tazminat sorumluluğu gündeme gelir.
ÖZET
- TBK’nın 417/2. maddesi ve İSGK’nın 4. maddesine göre işverenler; işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür.
- Anayasamızın 17. maddesinde herkesin yaşama, maddi ve manevi varlığını koruma ve geliştirme hakkına sahip olduğu vurgulanmıştır.
- İSGK’nın 4. maddesine göre işverenler; mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hâle getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar. İşçilerin de alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyması gerekmektedir.
- İşverenin; gerekli her türlü önlemi alma , çalışanları bilgilendirme, denetleme, iş sağlığı ve güvenliği eğitimi verme, risk değerlendirmesi yapma, çalışanlarının görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması, çalışan temsilcisi görevelendirme, iş sağlığı ve güvenliği organizasyonlarını oluşturma yükümlülükleri vardır.
- Bu organizasyonlar; İş sağlığı ve güvenliği kurulu, iş yeri sağlık ve güvenlik birimleri ve ortak sağlık ve güvenlik birimleri, iş yeri hekimi, iş güvenliği uzmanlarını ifade eder.
- İşveren, iş kazalarını kazadan sonraki üç iş günü içinde, sağlık hizmeti sunucuları veya iş yeri hekimi tarafından kendisine bildirilen meslek hastalıklarını öğrendiği tarihten itibaren üç iş günü Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirimde bulunur.
- Yükümlülüklerine aykırı hareket eden işveren, tazminat ödeyeceği gibi Türk Ceza Kanunu bakımından da sorumlu olur. Ayrıca, bu işveren hakkında idari para cezası verilebileceği gibi iş durdurulabilir.
- Ciddi ve yakın tehlike ile karşı karşıya kalan çalışanlar kurula, kurulun bulunmadığı iş yerlerinde ise işverene başvurarak durumun tespit edilmesini ve gerekli tedbirlerin alınmasına karar verilmesini talep edebilir. Kurulun işçinin talebi yönünde karar vermesi hâlinde işçi, gerekli iş sağlığı ve güvenliği tedbiri alınıncaya kadar çalışmaktan kaçınabilir.
- Yükümlülüklerine aykırı hareket eden işçi hakkında, İş Kanunu’nun 25/II-ı ve h bentleri kapsamında haklı nedenle fesih söz konusu olurken ayrıca, TBK’nın 400. maddesi gereği, işçinin kusuruyla verdiği zararlardan tazminat sorumluluğu gündeme gelir.