IS-LM eğrisi

Cevapla
diabetic
Mesajlar: 1
Kayıt: 04 Oca 2019 19:19
İletişim:

04 Oca 2019 19:23

PARA VE MAL PİYASALARINDA DENGE
PLANLANAN HARCAMA, FAİZ ORANI VE HASILA DÜZEYİ; IS-LM MODELİ
Keynesyen düşünce ilk haliyle, piyasa olarak sadece mal piyasasını, politika olarak ta sadece maliye politikasını dikkate alan, diğer bir ifadeyle ekonominin sadece reel yönüyle ilgilenen bir eksik istihdam modeli şeklinde ortaya çıkmıştır. Modelde para piyasası ve onun değişkeni olan faiz oranı, diğer bir ifadeyle ekonominin parasal yönü dikkate alınmamıştır.
IS-LM modeli, bu eksikliği gideren, ekonomik analizlerde ve istikrarın sağlanması sürecinde mal piyasasının yanı sıra para piyasasını da dikkate alan bir yaklaşımdır. Diğer bir ifadeyle model, ekonominin parasal ve reel yönünü birlikte ele almakta, para ve mal piyasalarındaki karşılıklı etkileşimi ve eş anlı dengeyi ortaya koymaktadır.
IS-LM modeli, 1939 yılında Keynesyen ekole mensup iktisatçılardan John Hicks tarafından geliştirilmiş, 1950’li yıllarda da Alvin Hansen tarafından popüler hale getirilmiştir.
IS-LM modelinde anahtar değişken faiz oranlarıdır. Modelin amacı, denge hasıla düzeyi ile faiz oranı arasındaki ilişkileri ortaya koymak, faiz oranlarındaki değişmenin denge hasıla düzeyini nasıl değiştirdiğini açıklamaktır. Modelde mal piyasası IS eğrisiyle, para piyasası ise LM eğrisiyle temsil edilmektedir. Açıklama sürecinde önce mal piyasası ve IS eğrisi, daha sonra da para piyasası ve LM eğrisi analiz edilecektir.
1. MAL PİYASASI ve IS EĞRİSİ
IS-LM modelinde anahtar değişken olan faiz oranı değiştiğinde hasıla düzeyi de değişecektir. Diğer bir ifadeyle her faiz oranına karşılık gelen bir hasıla düzeyi söz konusudur. Mal piyasasını temsil eden IS doğrusu, farklı faiz oranlarına karşılık gelen hasıla düzeyini temsil eden noktaların birleştirilmesiyle elde edilir.
Denge hasıla düzeyini belirlemek için başlangıç hareket noktası toplam harcamalar yada aynı şey olan toplam taleptir. Devletin olduğu dışa kapalı ekonomide toplam talep şu şekilde ifade edilir;
AD = C + I + G0
Denklemde yar alan tüketim ve yatırım fonksiyonları ise; C= C0 + cTR0 + c(1-t)Y ve I = I0 –bi olarak ifade edilir. Bunlar toplam talep fonksiyonunda yerine konursa;
AD= C0 + cTR0 + c(1-t)Y + I0 –bi + G0 şekline dönüşür.
A0= otonom toplam talebi temsil etmek üzere A0= C0 + cTR0 + I0 + G0 şeklinde yazılır. Buradan;
AD= A0 – bi + c(1-t)Y toplam talep denklemi elde edilir.
Dikey eksende AD, yatay eksende Y gösterilmek üzere denklemin başlangıç sabiti (A0 – bi), eğimi ise c(1-t) ile ifade edilir.





Sol taraftaki grafikte toplam talep eğrisi sağ taraftaki grafikte ise faiz oranlarındaki değişme karşısında toplam talebin nasıl değişeceği gösterilmiştir. Faiz oranları düştüğünde A0-bi değeri büyümekte ve toplam talep artmaktadır (AD1). Faiz oranları yükseldiğinde de tersi olmakta, A0-bi değeri küçülmekte ve toplam talep azalmaktadır(AD2).

IS Doğrusunun Elde Edilmesi


Toplam talep AD, hasıla düzeyi Y iken, söz konusu denge hasıla düzeyine karşılık gelen faiz oranı i’dir. Faiz oranlarının i’den i1’e düşmesiyle(1) toplam talep AD’den AD1’e, denge hasıla düzeyi de Y’den Y1’e yükselmiştir. Başlangıç dengesini temsil eden D noktası ile yeni dengeyi temsil eden D1 noktalarının birleştirilmesiyle mal piyasasını temsil eden IS eğrisi elde edilmiştir.



IS Doğrusunun Denklemi
IS doğrusu, aynı zamanda, mal piyasasında toplam arz-toplam talep eşitliğini (Y=AD) sağlayan farklı faiz oranı-hasıla düzeyi bileşimlerinin geometrik yeridir. Y=AD dengesinden hareket edilerek IS doğrusunun denklemi hem hasıla hem de faiz oranı cinsinden yazılabilir. Ancak uygulamada daha çok faiz oranı cinsinden ifade edilen denklem tercih edilmektedir.
Y=AD eşitliğinde AD= A0 – bi + c(1-t)Y değeri yerine konursa;
Y = A0 – bi + c(1-t)Y elde edilir. Bu denklem Y’ye göre çözülürse;
Y-c(1-t)Y = A0 – bi Y [1-c(1-t)] = A0 – bi Y = A0 – bi elde edilir.
değeri çarpan katsayısını (ke) ifade ettiğinden ke= yerine konursa
Y = ke(A0 – bi) elde edilir. Bu gösterim IS Denkleminin hasıla (Y) cinsinden ifadesidir.

Bu denklem i’ye göre düzenlendiğinde;
i= – elde edilir. Bu gösterim de IS Denkleminin faiz oranı (i) cinsinden ifadesidir

Örnek;
Otonom harcamalar; A0= 300
Yatırımların faize duyarlılığı; b= 4
Harcama çarpanı katsayısı; ke= 5 ise IS doğrusunun denklemini elde ediniz
i= – = – = 75 – 0,05Y elde edilir.

IS Doğrusunun Eğimi
IS doğrusu, i= – denklemi ile ifade edilmektedir. Bu denklemin eğimi – dir. Eğim negatif işaretlidir. Çünkü; faiz oranı ile yatırımlar ve dolayısıyla hasıla düzeyi arasında ters yönlü bir ilişki söz konusudur.
Eğimi ifade eden kesrinden de görüleceği üzere IS doğrusunun eğimini etkileyen 2 unsur söz konusudur;
1. Yatırımların faize duyarlılığı katsayısı (b)
2. Harcama çarpanı katsayısı (ke)
Bu katsayıların alacağı değere göre IS doğrusunun nispeten daha dik yada nispeten daha yatay eğime sahip olması söz konudur;
IS doğrusunun nispeten daha dik olması hali;
1. yatırımların faize duyarlılığı azalırsa, yani d katsayısı küçülürse kesrin değeri artar ve IS nispeten daha dik hale gelir.
2. Harcama çarpanının değeri düşerse, yani ke katsayısı azalırsa yine kesrin değeri artar ve IS nispeten daha dik hale gelir.
Burada harcama çarpanı katsayısını etkileyen faktörleri de (ilgili bölümde anlatılmış olmakla birlikte) bir kez daha hatırlamakta fayda vardır. 1/1-c(1-t)’yi dikkate alarak
- Marjinal tüketim eğilimi (c), azalırsa ke küçülür,
- Marjinal vergi oranı (t) artarsa ke küçülür,
- Eğer ekonomi dışa açıksa, marjinal ithal eğilimi (m) artarsa ke küçülür.
IS doğrusunun nispeten daha dik olmasının anlamı yada sonucu şu şekilde ifade edilebilir;
Faiz oranındaki değişmeler (artmalar yada azalmalar) yatırımları ve dolayısıyla gelir düzeyini çok fazla etkilemez.
IS doğrusunun nispeten daha yatık olması hali;
1. yatırımların faize duyarlılığı artarsa, yani d katsayısı büyüdükçe kesrin değeri azalır ve IS nispeten daha yatık hale gelir.
2. Harcama çarpanının değeri artarsa, yani ke katsayısı büyüdükçe yine kesrin değeri azalır ve IS nispeten daha yatık hale gelir.
Burada harcama çarpanı katsayısını etkileyen faktörleri de (ilgili bölümde anlatılmış olmakla birlikte) bir kez daha hatırlamakta fayda vardır. 1/1-c(1-t)’yi dikkate alarak
- Marjinal tüketim eğilimi (c), artarsa ke artar
- Marjinal vergi oranı (t) azalırsa ke artar
- Eğer ekonomi dışa açıksa, marjinal ithal eğilimi (m) azalırsa ke büyür.

IS doğrusunun nispeten daha yatık olmasının anlamı yada sonucu şu şekilde ifade edilebilir;
Faiz oranındaki değişmeler (artmalar yada azalmalar) yatırımları ve dolayısıyla gelir düzeyini oldukça fazla etkiler.



Şeklin sol panelinde IS1 doğrusu IS2’ye göre daha dik konumdadır. Zira, ke ve b değişkenlerinin değerleri azaldığında IS’nin daha dik, arttığında ise IS’nin nispeten daha yatık olacağı daha önce de ifade edilmişti.
Şeklin sağ panelinde ise IS’nin nispeten dik ve yatık olmasına göre faiz oranında meydan gelen düşmenin yatırımları ve dolayısıyla geliri nasıl etkilediği gösterilmiştir.
IS’nin nispeten dik olması durumunda (IS1 hali) faiz oranında meydana gelen düşme yatırımları ve dolayısıyla geliri fazlaca etkilemez. Nitekim faiz oranı i1’den i2’ye düştüğünde gelir düzeyi de Y1’den Y2’ye yükselmiştir. Ancak aynı faiz düşüşünde IS’nin nispeten daha yatık olması durumunda (IS2 hali) gelir düzeyi ise Y1’den Y3’e yükselmiştir. Yani Y2Y3 kadar daha fazla gelir artışı olmuştur.
IS Doğrusunun Bazı Özellikleri
 IS doğrusu mal piyasasının temsilcisidir. Bu nedenle, IS doğrusu üzerindeki bütün noktalarda mal piyasası dengededir.
 IS doğrusunun sağındaki ve solundaki alanlarda mal piyasasında dengesizlik vardır.
- IS doğrusunun solunda toplam talep fazlası
- IS doğrusunun sağında toplam arz fazlası mevcuttur.
 IS doğrusu (faiz oranı sabit iken) bazı unsurlarda meydana gelen değişmenin etkisiyle sağa yada sola kayar. Sağa kaymalar (IS’den IS1’e) gelir düzeyinde artışı ifade ederken, sola kaymalar (IS’den IS2’ye) gelirde azalma olduğu anlamına gelir.
IS doğrusunu sağa kaydıran faktörler;
 Genişletici maliye politikası uygulamaları
- kamu harcamalarındaki artış
- transfer harcamalarındaki artış
- vergi oranlarındaki azalış,
(vergi oranlarındaki azalış aynı zamanda IS doğrusunun eğimini de etkiler. IS doğrusu daha yatık hale gelerek sağa doğru kayar.)
 Otonom vergilerdeki (T) azalma
 Eğer ekonomi dışa açıksa ihracattaki artışlar ve ithalattaki azalışlar
 İş hayatına yada ekonomik geleceğe ilişkin olumlu beklentiler,
 Yatırım teşviklerinde meydana gelen artışlar
 sermayenin marjinal verimliliğindeki (mec) artış beklentileri
 Fiyatlar genel düzeyindeki azalmalar ve buna bağlı olarak servetteki artışlar (Pigou etkisi)
 Denk bütçe politikasının izlenmesi

Yukarıda sayılan faktörlerin tersine işlemesi ise IS eğrisini sola kaydırır.


2. PARA PİYASASI ve LM DOĞRUSU
Para Arzı ve Para Talebi
Para Arzı;
En yalın haliyle para arzı, ekonomide dolaşımda bulunan para miktarını ifade eder. (Geniş bilgi için ilgili bölüme bakınız) Para arzı; nominal para arzı ve reel para arzı olmak üzere ikiye ayrılır.
Nominal para arzı Merkez Bankası tarafından belirlenir ve M ile ifade edilir.
Reel para arzı ise, nominal para arzının fiyatlar genel seviyesine bölümü ile bulunur.
M; nominal para arzı, P; fiyatlar genel seviyesi, Ms; reel para arzını göstermek üzere
Ms= M/P ile ifade edilir.
Para arzı Merkez Bankası tarafından belirlendiği için dışsal değişken olarak kabul edilir. Reel para arzı faiz oranından bağımsızdır. Dikey eksende faiz oranı, yatay eksende gelir gösterilmek üzere reel para arzı eğrisi faiz eksenine paralel yada yatay eksene dik bir doğru ile ifade edilir.
Reel para arzını iki unsur belirler. Bunlar; nominal para arzı ve fiyatlar genel seviyesidir. Nominal para arzı arttığında yada fiyatlar genel seviyesi düştüğünde reel para arzı artar. Tersine nominal para arzı azaldığında yada fiyatlar genel seviyesi yükseldiğinde nominal para arzı azalmış olur.
IS-LM modelinde fiyatlar genel seviyesi sabit varsayıldığından reel para arzındaki değişmenin nedeni daha çok nominal para arzındaki değişme olarak kabul edilir.
Reel para arzı arttığında, reel para arzını temsil eden eğri sağa doğru, azaldığında ise sola doğru kayar.
Para Talebi;
Keynesyen ekolde para talebi aynı zamanda Likidite Tercihi olarak ta adlandırılır. Para talebi de nominal para talebi ve reel para talebi olmak üzere ikiye ayrılır.
Nominal para talebi; bireylerin her an kullanıma hazır bir şekilde ellerinde tutmak istedikleri nakit yada likit miktarını ifade eder.
Reel para talebi ise; nominal para talebinin fiyatlar genel seviyesine bölünmüş halidir. Md ile ifade edilir.
Ekonomide herhangi bir anda reel para arzı-reel para talebi eşitliği söz konusudur. Yani Ms=Md eşitliği mevcuttur. IS-LM modelinde daima reel değerler (reel para arzı ve reel para talebi) kullanılır.
Bireylerin ellerinde tutmak istedikleri para miktarını yani nominal para talebini belirleyen üç faktör söz konusudur. Bunlar;
- Fiyatlar genel seviyesi
- Milli gelir
- Faiz oranı
Fiyatlar genel seviyesi ve milli gelir ile nominal para talebi arasında doğru yönlü ilişki vardır. Yani, fiyatlar arttığında ve gelir seviyesi yükseldiğinde elde tutulmak istenen nakit miktarı artar.
Faiz oranı ile nominal para talebi arasında ise ters yönlü ilişki vardır. Yani faizler yükseldiğinde elde tutulmak istenen nakit miktarı azalır. Bunun nedeni ise parayı faizde değerlendirmeyip elde nakit tutulmakla uğranılan faiz geliri kaybının artmasıdır.
Reel para talebi ise para talebinin enflasyondan arındırılmış halidir. Bu nedenle iki unsur tarafından belirlenir. Bunlar;
- Milli gelir
- Faiz oranıdır.
Milli gelir ile reel para talebi arasında doğru yönlü ilişki varken, faiz oranı ile reel para talebi arasında ters yönlü ilişki vardır.
Para Talebi Fonksiyonu
L0= gelir ve faiz oranı dışındaki faktörler tarafından belirlenen otonom para talebi, örn.; kredi kartı kullanımı yada para ikamesi gibi unsurların belirlediği para talebi. (Ancak L0, denklemde ifade edilmekle birlikte uygulamada pek dikkate alınmaz)
k= para talebinin gelir esnekliği
h= para talebinin faiz esnekliği olmak üzere reel para talebi şu şekilde ifade edilir;
Md=L0 + kY-hi 0<k<1 ve h>0
Para talebinin gelir esnekliği (k);
para talebinin gelire duyarlılığı olarak ta adlandırılır. Gelirdeki değişme karşısında para talebinde meydana gelen değişmeyi ifade eder. Örn; k=0,3 ise gelir 100 TL artış olduğunda para talebinin de 30 TL artacağını ifade eder.
Para talebinin faiz esnekliği (h);
para talebinin faize duyarlılığı olarak ta adlandırılır. Faizdeki değişme karşısında para talebinde meydana gelen değişmeyi ifade eder. Örn; h=500 ise faiz oranı %1 arttığında para talebinde 500 TL azalma olacağını ifade eder.
Para talebi ile faiz oranı arasında ters yönlü ilişki olduğundan para talep eğrisi negatif eğimli bir eğridir. Faiz oranı aynı kalmak üzere reel para talebi arttığında eğri sağa kayar, reel para talebi azaldığında ise eğri sola kayar.






LM Doğrusunun Türetilmesi
LM doğrusu para piyasasını temsil ettiğinden para piyasası dengesinden hareketle elde edilir. Başlangıçta ekonomi Y1 gelir düzeyinde ve i1 faiz oranında dengededir. Bu denge düzeyindeki para talebi ise Md (Y1) ile ifade edilmiştir. Gelir düzeyinin Y1’den Y2’ye yükselmesi durumunda;
- Para talebi artar, Md (Y1)’den Md (Y2)’ye yükselir,
- Para arzı sabitken para talebinde artış olduğu için faiz oranları i1’den i2’ye yükselir.
- Ekonomi artık yeni bir faiz (i2) ve gelir (Y2) düzeyinde dengeye gelmiştir.
- Bu denge noktalarını temsil eden D1 ve D2 noktaları birleştirildiğinde LM doğrusu elde edilir.


LM Doğrusunun Denklemi
LM eğrisin denklemi para piyasasında denge şartı olan Ms=Md eşitliğinden türetilir. Söz konusu eşitlikte;
Ms= ve Md= kY-hi şeklinde idi. Not; otonom para talebi dikkate alınmamıştır.
= kY-hi eşitliği faiz oranı olan i’ye göre çözülürse;
i = – + Y elde edilir. Bu denklem LM eğrisinin faiz oranı cinsinden ifadesidir.

LM denklemi, faiz oranının yanı sıra milli gelir (Y) cinsinden de şu şekilde ifade edilebilir;
Y = + i
LM Doğrusunun Eğimi;
LM doğrusunun faiz oranı cinsinden ifadesini veren denklemden de görüleceği üzere doğru pozitif eğimlidir. Pozitif eğimli olmasının nedeni, milli gelir ile faiz oranı arasında doğru yönlü ilişkinin olmasıdır. Zira, gelir arttığında para talebi artmakta, artan para talebi de faiz oranlarını yükseltmektedir. Doğrunun eğimi ile ifade edilmektedir. Doğrunun eğimini etkileyen iki değişken vardır. Bunlar;
1. Para talebinin gelir esnekliği (k)
2. Para talebinin faiz esnekliği (h) tır.
Bu değişkenlerin alacağı değerlere bağlı olarak LM eğrisinin eğimi de değişiklik gösterir. Şöyle ki;
1. Para talebinin gelir esnekliği (k) arttıkça yada para talebinin faiz esnekliği (h) düştükçe LM eğrisinin eğimi artar yani nispeten daha dik hale gelir. (Şekilde LM2 hali)

2. Bunun tersine, para talebinin gelir esnekliği (k) azaldıkça yada para talebinin faiz esnekliği (h) arttıkça LM eğrisinin eğimi azalır yani nispeten daha yatık hale gelir. (Şekilde LM3 hali)
3. Para talebinin faiz esnekliği sonsuz olursa (h= ∞ ise) yani Likitide Tuzağı varsa LM eğrisi yatay eksene paralel olur. (Şekilde LM4 hali)
4. Para talebinin faiz esnekliği sıfır olursa (h=0) yani klasik durum söz konusu ise LM eğrisi dikey olur. (yada faiz eksenine paralel olur.) (Şekilde LM1 hali)



LM Doğrusunun Özellikleri
 LM doğrusu,para piyasasında dengeyi temsil eder. Bu nedenle LM doğrusu üzerindeki bütün noktalarda para piyasası dengededir. Yani para arzı para talebine eşittir.
 LM doğrusunun sağında ve solundaki alanlarda para piyasası dengesizlikleri mevcuttur. - - LM doğrusunun solunda reel para arzı fazlası vardır. Yani para arzı para talebinden büyüktür.
-LM doğrusunun sağında ise reel para talebi fazlası vardır. Yani Para talebi para arzından büyüktür.

 LM doğrusu, reel para arzı (M/P) artarsa paralel sağa kayar, reel para arzı azalırsa paralel sola kayar. Reel para arzındaki unsurlar dikkate alınarak yorumlanırsa;
-Nominal para arzındaki artışlar ve fiyatlar genel seviyesindeki düşüşler LM’yi sağa kaydırır,
- Nominal para arzındaki azalışlar ve fiyatlar genel seviyesindeki yükselişler LM’yi sola kaydırır,



PARA ve MAL PİYASALARINDA EŞ ANLI DENGE
Mal piyasasında dengeyi temsil eden IS doğrusu aynı zamanda; toplam arz-toplam talep eşitliğini sağlayan çeşitli faiz oranı-hasıla bileşimlerinin geometrik yeri olarak ta tanımlanır. Aynı yaklaşım LM doğrusu için de geçerlidir. LM doğrusu da para piyasasında; para arzı-para talebi eşitliğini sağlayan çeşitli faiz oranı-hasıla bileşimlerinin geometrik yeri olarak bilinir.
IS ve LM doğrularının kesiştiği noktada (faiz oranı-hasıla düzeyi bileşiminde) hem para hem de mal piyasasında aynı anda denge sağlanmış olur. Denge durumunda; toplam arz-toplam talebe, para arzı da para talebine eşittir.



Denge noktasında şu eşitlikler geçerlidir;
IS Doğrusu; i= – LM doğrusu; i = – + Y
Denge söz konusu olduğu için – = – + Y eşitliği geçerlidir.
Bu eşitlik yardımıyla denklemde verilen değerler yerine konur ve denge hasıla düzeyi (Y) hesaplanır. Daha sonra bulunan bu hasıla düzeyi ister IS denkleminde isterse LM denkleminde yerine konur ve denge faiz oranı (i) hesaplanır. Hangi denklem dikkate alınırsa alınsın hesaplanan faiz oranı aynı çıkar.

PARA ve MAL PİYASALARINDA DENGESİZLİK HALLERİ
Para ve mal piyasalarında eş anlı denge sadece eğrilerin kesiştiği D noktasında sağlanır. Bunun dışındaki noktalarda/alanlarda farklı özelliklerde dengesizlikler mevcuttur. Söz konusu olası dengesizlikler şekilde 4 farklı alanla ifade edilmiştir.


Farklı Dengesizlik Durumları;

Bölge Dengesizlik Hali Dengeye Ulaşma

(1) Talep Fazlası
Para Talebi Fazlası Hasıla Artışı
Faiz Oranı Artışı

(2) Arz Fazlası
Para Talebi Fazlası Hasıla Artışı
Faiz Oranı Artışı

(3) Arz Fazlası
Para Arzı Fazlası Hasıla Düşüşü
Faiz Oranı Düşüşü

(4) Talep Fazlası
Para Arzı Fazlası Hasıla Artışı
Faiz Oranı Düşüşü

Para ve mal piyasalarındaki bu farklı dengesizlik durumlarından, dengeye ulaşabilmek için mal piyasasında hasılada, para piyasasında ise faiz oranlarında değişmeler olur. Örneğin (1) no’lu dengesizlik alanında talep fazlası ve para talebi fazlası söz konusudur. Talep fazlası mal piyasasında üretim/hasıla artışına neden olur. Para talebinin fazla oluşu ise faiz oranlarının yükselmesiyle sonuçlanır.
Dengeye geçiş süreci para ve mal piyasalarında farklı hızlarda olur. Para piyasasında dengeye ulaşma (faizlerde düşme veya yükselme) hızlı bir şekilde gerçekleştirilebilir. Ancak mal piyasasında üretimin talebe göre düzenlenmesi ve talebin buna uyum sağlaması oldukça fazla zaman alır. Bu anlamda para ve mal piyasası analizi yapılırken para piyasasının her zaman dengede olduğunu varsaymak yanlış olmaz.
IS-LM MODELİNDE DENGENİN DEĞİŞMESİ; POLİTİKA UYGULAMALARI
IS-LM modelinde para ve mal piyasalarında denge, doğruların kesiştiği noktada oluşan denge faiz oranı ve gelir düzeyinde sağlanır. Söz konusu dengenin değişmesi yani yeni bir faiz oranı ve gelir düzeyinde dengeye ulaşılması bu piyasaları ilgilendiren üç farklı politika uygulaması sonucunda olur. Bu politikalar;
- Para politikası
- Maliye politikası
- Para-fiskal politikalar yada politika karması (para ve maliye politikalarının birlikte uygulanması) şeklinde sıralanabilir.
1. PARA POLİTİKASI
Merkez Bankası’nın belirlenen amaçlara ulaşabilmek için para arzını değiştirmesine (artırmasına yada azaltmasına) para politikası denir.
Merkez Bankası’nın toplam talebi ve bu yolla gelir düzeyini artırmak yada işsizliği azaltmak için para arzını artırmasına “genişletici para politikası” (ucuz yada gevşek para politikası olarak ta adlandırılır) denir.
Diğer taraftan, toplam talebi kısıp, enflasyonun önlenmesi amacıyla para arzının azaltılmasına da “daraltıcı para politikası” (sıkı para politikası) denir.
Merkez Bankası’nın para arzını değiştirmede kullandığı temel araç “açık piyasa işlemleri” dir. Açık piyasa işlemleri, Merkez Bankası’nın piyasaya tahvil satması yada piyasadan tahvil satın alması şeklinde olur.
Para arzı artırılmak istendiğinde piyasadan tahvil satın alınır ve karşılığında piyasaya para enjekte edilir. Para arzı kısılmak istendiğinde ise, piyasaya tahvil satılır ve karşılığında piyasadaki fazla para emilir.
Para Politikasının Piyasaları Etkileme Süreci
IS-LM modeli iki piyasalı bir modeldir. Uygulanan herhangi bir politikanın piyasaları etkileme süreci; önce kendi piyasasını, sonra diğer piyasayı ve tekrar kendi piyasasını etkileme şeklinde üç aşamalı olarak işler.
Genişletici bir para politikasını örnek alarak piyasaların etkilenme sürecini ortaya koyalım;
1. Merkez Bankası piyasadan tahvil satın almak suretiyle para arzını artırır. Artan para arzı etkisini önce para piyasası üzerinde gösterir. Para arzındaki artış, tahvil talebini ve tahvil fiyatını artırırken faiz oranını düşürür. Para arzındaki artışın, para piyasasında faiz oranını düşürmesi “para politikasının likidite etkisi” olarak adlandırılır.
2. Faiz oranlarındaki düşme, yatırımlar vasıtasıyla mal piyasasını etkiler. Diğer bir ifadeyle para piyasası ile mal piyasası arasındaki etkileşim (aktarım mekanizması) yatırımlar vasıtasıyla sağlanır. Faiz oranlarındaki düşüş yatırımları, toplam talebi ve neticede geliri (hasılayı) artırır. Para politikası uygulamasının mal piyasasında geliri (hasılayı) etkilemesine “para politikasının hasıla etkisi” denir.
3. Gelir ile para talebi arasında doğru yönlü ilişki vardır. Mal piyasasında gelirin artması para talebini de artırır. para talebindeki artış, para piyasasında faiz oranlarının yükselmesine neden olur. Yani, mal piyasası ile para piyasası arasındaki etkileşim (aktarım mekanizması) para talebi vasıtasıyla sağlanır.


Para politikası uygulama sürecinde artan para arzının faiz oranlarını düşürmesi yani likitide etkisinin ortaya çıkması çok kısa sürede gerçekleşebilir. Ancak, mal piyasasını etkileyip hasılayı artırması yani hasıla etkisinin ortaya çıkması için uzun sürenin geçmesi gerekir.
Genişletici Para politikası Uygulaması
Ekonomi D noktasında, i faiz oranı ve Y gelir düzeyinde dengede iken para arzı artırıldığında süreç şu şekilde işler;
a. Artan para arzı, önce para piyasası üzerinde etkisini gösterir. LM doğrusu LM1 şeklinde sağa kayar. Faiz oranları i’den i’ düzeyine düşer. Yani para politikasının likitide etkisi ortaya çıkar. Y gelir düzeyinde herhangi bir değişme olmamıştır. D’, geçici denge noktası durumundadır.
b. Faizlerdeki düşüş, yatırımları ve hasılayı artırır. Yatırımlardaki artış, çarpan mekanizması vasıtasıyla hasılayı Y düzeyinden Y1 düzeyine yükseltir. Yani para politikasının hasıla etkisi ortaya çıkar.
c. Üçüncü aşamada, gelir artışı sonucunda para talebi de artar. Para talebindeki artış faiz oranlarında bir miktar yükselişe neden olur. Faizler, i’ düzeyinden i1 düzeyine yükselir. Neticede ekonomide i1 faiz oranı ve Y1 hasıla düzeyinde, D1 noktasında yeni denge sağlanmış olur. genişletici para politikası ile, faiz oranları düşerken gelir düzeyi artırılmıştır.
Tersine sıkı para politikası uygulaması durumunda da benzer süreç işler; faiz oranlarında artma görülürken gelir düzeyi düşer.




Para Politikasının Etkinliği
Para politikasının etkinliği ile kast edilen, örneğin genişletici para politikası izlenmişse bunun gelir düzeyini ne kadar artırabildiğidir. Gerek para gerekse de maliye politikasının etkinliği, IS ve LM eğrilerinin eğimlerine bağlıdır. Burada bir kuralı ifade etmek yararlıdır; Politika uygulamasında kendi piyasasını ilgilendiren doğru ilk sırada, karşı piyasayı ilgilendiren doğru ikinci sırada yazılır. Ve ilk sıradaki doğrunun nispeten daha dik, ikinci sıradaki doğrunun nispeten daha yatık olması durumunda ilgili politikanın daha etkin olacağı kabul edilir.
Bu kuralı para politikasını örnek alarak uygulayalım; Para politikasını ilgilendiren eğri; LM, karşı mal piyasasını ilgilendiren eğri IS olmak üzere;
1. LM nispeten daha dik,
2. IS nispeten daha yatay ise para politikası daha etkin olur.
LM doğrusunun eğimi (k/h);
a. Para talebinin gelir esnekliği (k)
b. Para talebinin faiz esnekliği (h) tarafından belirlenir.
Para talebinin faiz esnekliği (h), ne kadar düşük ve para talebinin gelir esnekliği (k) ne kadar yüksek olursa (*) olursa (k/h) kesrinin değeri yüksek ve LM eğrisi o kadar dik olur.
(*) Aslında para talebinin gelir esnekliği (k) nın düşük olması gerekir. Çünkü, para talebinin gelir esnekliği yüksek olursa, gelir artışı karşısında para talebindeki artış oldukça yüksek olur, bu da faiz oranlarının çok yükselmesine, neticede de yatırım gelirin azalmasına neden olur.
Bunu için k’nın düşük olması, h’ın ise kesrin değerinin yüksek olabilmesi için o derece düşük olması gerekir.
IS doğrusunun eğimi (1/ke b);
a. Harcama çarpan katsayısının değeri (ke)
b. Yatırımların faiz esnekliği (b) tarafından belirlenir.
Yatırımların faiz esnekliği (b) ve harcama çarpanı katsayısı ke ne kadar yüksek olursa, (1/ke b) kesrinin değeri o kadar düşük ve IS eğrisi o kadar yatık olur.
Sonuç olarak; (k/h) kesrinin değeri ne kadar yüksek, (1/ke b) kesrinin değeri ise ne kadar düşük ise para politikası o kadar etkili olur.
Para Politikası Uygulamasında Özel Durumlar
Yukarıdaki analizde LM eğrisinin pozitif eğimli, IS eğrisinin de negatif eğimli olması varsayımlarını dikkate alarak para politikası uygulamalarının normal durumunu analiz ettik. IS-LM doğrularının alabileceği üç özel duruma göre para politikasının tam etkin yada tam etkisiz olma durumları söz konusudur. Bunlar;
a. para talebinin faiz esnekliğinin sonsuz olması hali (Likidite Tuzağı) (h= ∞)
b. para talebinin faiz esnekliğinin sıfır olması hali (h= 0)
c. yatırımların faiz esnekliğinin sıfır olması hali (b= 0)




- Para talebinin faiz esnekliğinin sonsuz olması hali (Likidite Tuzağı) (h= ∞)
Para arzı artışı karşısında faizler düşer. Ancak ekonomide faizlerin düşebileceği bir alt sınır vardır. Faizler bu seviyeye kadar indikten sonra para arzı ne kadar artırılırsa artırılsın faizler artık düşmez. Bu durum “likidite tuzağı” olarak bilinir. Likidite tuzağı durumunda para talebi sonsuz olur. LM doğrusu ise yatay eksene paralel bir hal alır.
Likidite tuzağı durumunda para arzını artırmak suretiyle gelirin artırılması söz konusu olmaz. Para arzının artırılması sadece LM’nin LM1 konumuna gelmesine neden olur. Gelirde herhangi bir artış olmadığı için Keynesyen düşüncede likitide tuzağı durumunda para politikası tam etkisiz olarak kabul edilir.

- Para talebinin faiz esnekliğinin sıfır olması hali (h= 0)
Para talebinin faiz değişmelerine karşı duyarsız olması hali paranın sadece işlem güdüsüyle talep edildiği anlamına gelir. Bu durum monetarist iktisatçıların savunduğu bir durumdur. Bu durumda LM doğrusu, faiz oranını temsil eden eksene paralel bir hal alır.

Bu durumda uygulanan genişletici para politikası sonucunda, LM doğrusu LM1 konumuna gelir. Faiz oranları i1 düzeyinden i2 düzeyine düşerken, gelir düzeyi de Y1’den Y2’ye yükselir. Monetaristlerin savunduğu bu duruma göre para politikasının tam etkili olduğu kabul edilir.
Burada klasik düşünceye ilişkin görüşleri de hatırlatmak gerekir. Klasik düşüncede ekonomi tam istihdamda olduğu için hiçbir politika etkili değildir. Zira genişletici para politikası uygulaması sonucunda para arzı artar ve LM doğrusu sağa kayar. Ancak, miktar teorisine göre fiyatlar genel seviyesi de aynı oranda yükselir Ve neticede reel para arzı azalır ve LM tekrar sola kayarak eski konumuna gelir. Gelir düzeyi de değişmez.

- Yatırımların faiz esnekliğinin sıfır olması hali (b= 0)
Yatırımlar faiz değişmelerine karşı duyarsız ise IS eğrisi dikey konumda olur. Bu durumda para politikasının hasıla etkisi ortaya çıkmaz. Yani yatırımlar ve gelir düzeyi değişmez. Para politikası tam etkisizdir.

Para arzının artırılmasıyla LM1 eğrisi LM2 konumuna gelmiştir. Faizler ise i1 düzeyinden i2 düzeyine düşmüştür. Ancak yatırımların faize duyarlılığı sıfır olduğundan hasıla düzeyinde herhangi bir artış olmamıştır.
2. MALİYE POLİTİKASI
Hükümetin yada parlamentonun hedeflenen amaçlara ulaşabilmek için (enflasyonu önleme yada işsizliği azaltma gibi), kamu harcamalarını (kamu alımları), transfer ödemelerini ve vergi oranlarını değiştirmesi (artırma yada azaltma) maliye politikası olarak adlandırılır. IS-LM modelinde maliye politikası uygulamaları IS eğrisinin konumunu değiştirir.
Kamu harcamaları ile transfer harcamalarının artırılıp vergi oranlarının düşürülmesi “genişletici maliye politikası” olarak bilinir. Genişletici maliye politikası uygulaması ile IS eğrisi sağa kayar. Genişletici maliye politikalarının amacı üretim ve istihdamı artırmak, işsizliği azaltmaktır.
Genişletici maliye politikalarının aksine, kamu harcamaları ile transfer harcamalarının azaltılıp vergi oranlarının artırılması “daraltıcı maliye politikası” olarak bilinir. Daraltıcı maliye politikası uygulaması ile IS eğrisi sola kayar. Daraltıcı maliye politikalarının amacı enflasyonla mücadele etmektir.
Maliye Politikasının Piyasaları Etkileme Süreci
Maliye politikası uygulamasının piyasaları etkileme süreci, para politikasının piyasaları etkileme sürecinin benzeridir. Şöyle ki; maliye politikası uygulandığında ilk etki mal piyasasında görülür. Bu etki daha sonra para piyasasına oradan da üçüncü adımda tekrar mal piyasasına sıçrar.
Genişletici maliye politikası örnek alınarak bu etkileşim şu şekilde ortaya konulabilir;
1. Kamu harcamalarının arttığını varsayalım. Bu artış, çarpan mekanizması vasıtasıyla toplam geliri artırır.
2. Toplam gelirdeki artış, para talebi vasıtasıyla para piyasasını etkiler. Toplam gelir (milli gelir) ile para talebi arasında doğru yönlü ilişki vardır. Toplam gelir arttığında para talebi de artar. Para arzı sabit iken, para talebinin artması para piyasasında faiz oranlarının artmasına neden olur.
3. Artan faiz oranları, yatırımlar vasıtasıyla tekrar mal piyasasını etkiler. Faiz oranlarında meydana gelen artış yatırımlarda bir miktar azalmaya sebep olur. Yatırımlardaki azalma da toplam gelirde istenmeyen bir düşüşe neden olur. Bu nedenle IS-LM modelinde maliye politikasının üretim ve gelir üzerindeki etkisi, Basit Keynesyen modeldeki kadar fazla değildir.


Genişletici Maliye Politikası Uygulaması
Ekonomi D noktasında, i faiz oranı ve Y gelir düzeyinde dengede iken kamu harcamaları artırıldığında süreç şu şekilde işler;
a. kamu harcamalarındaki artış önce mal piyasası üzerinde etkisini gösterir. IS doğrusu IS1 şeklinde sağa kayar. Çarpan mekanizmasının işlemesi neticesinde gelir düzeyi Y’den Y1 düzeyine yükselir. Faiz oranlarında ise henüz bir değişme olmamıştır. Ekonomi geçici olarak D’ noktasında dengeye gelir.


b. Para talebi ile gelir arasında doğru yönlü ilişki olduğundan, gelir düzeyindeki artış para talebini artırır. Para arzı sabit olduğundan, para talebindeki artış faizleri yükseltmeye başlar. Faizler, i düzeyinden i1 düzeyine yükselir.
c. Faiz oranlarındaki yükselme hem yatırımların hem de tüketim harcamalarının azalmasına neden olur. Tüketim ve yatırımlardaki azalma toplam talebin azalmasına ve neticede milli gelirin azalmasına neden olur. Y1 düzeyinde olan milli gelir düzeyi Y’ düzeyine düşer.
Burada bir konuyu ifade etmekte fayda vardır; faiz oranlarındaki yükselme özel sektör yatırımlarını azaltmaktadır. Zira yükselen faizler neticesinde yatırımların maliyeti artmakta ve karlılık oranları düşmektedir. Yani özel sektör yatırım sürecinden dışlanmaktadır. Ve bu dışlanma artan milli gelirin bir kısmının yok olması sonucunu doğurmaktadır.
Genişletici maliye politikası uygulandığında yükselen faiz oranlarının milli gelirdeki artışın bir kısmını ortadan kaldırmasına literatürde “silme etkisi”, “dışlama etkisi” veya “özel sektörü dışlama etkisi” yada “crowding-out” denilmektedir.



Özel Sektörü Dışlama Etkisinin Geçerliliğinin Sorgulanması
Genişletici maliye politikası uygulandığında ortaya çıkan dışlama etkisini biraz sorgulamakta fayda vardır. Özel sektörü dışlama etkisinin boyutu nedir, her zaman geçerlimi dir? Yada özel sektörü dışlama etkisi ortadan kaldırılabilir mi? şeklindeki sorulara cevap aramak gerekir.
1. Ekonominin eksik istihdamda olması hali;
Faizlerdeki artışın, milli gelirdeki artışın bir kısmını ortadan kaldırması “kısmi dışlama”, tamamını ortadan kaldırması “tam dışlama” olarak adlandırılır. Tam dışlama durumu, para talebinin faiz esnekliğinin sıfır olması halinde (h=0) yani LM dikey konumda iken geçerli olur.
Ekonomi eksik istihdamda iken tam dışlama ortaya çıkmaz, kısmi dışlama görülür. Zira, Eksik istihdam konumunda LM eğrisi tam dikey konumda değildir, biraz yatıktır. Bu durumda genişletici maliye politikası uygulandığında faiz oranlarında artış olurken milli gelir de bir miktar artar. Tam dışlama ortaya çıkmamasının nedeni; gelir arttığında tasarrufların da artması ve yatırımların finansmanının bir kısmının bu tasarruflarla karşılanmasıdır.
2. Destekleyici para politikası uygulaması;
Dışlamaya neden olan unsur faizlerdeki artıştır. Bu nedenle, genişletici maliye politikası uygulandıktan sonra dışlamanın ortaya çıkmasını önlemek için faizlerdeki artışın durdurulması gerekir. Bunu yapabilmek için de para arzının Merkez Bankası tarafından artırılması gerekir.
İşte, genişletici maliye politikası uygulamasının ardından, Merkez Bankasının faiz artışını önlemek için genişletici para politikası uygulaması “destekleyici para politikası” olarak adlandırılır.



Genişletici maliye politikası uygulaması IS eğrisini sağa kaydırır ve IS1 konumuna getirir. Ardından destekleyici para politikası uygulanır ve para arzı artırılır. Para arzının artması LM eğrisini sağa kaydırır ve LM1 konumuna getirir. Bu şekilde faizlerin eski düzeyinde kalması sağlanır. Gelir düzeyi Y1’e yükselir yeni denge noktası da D1 olur.


Maliye Politikasının Etkinliği
Maliye politikasının etkinliği ile kast edilen, örneğin genişletici maliye politikası izlenmişse bunun gelir düzeyini ne kadar artırabildiğidir. Gerek para gerekse de maliye politikasının etkinliğinin IS ve LM eğrilerinin eğimlerine bağlı olduğu daha önce ifade edilmiş ve basit bir kural getirilmişti.
Bu kuralı maliye politikasını örnek alarak uygulayalım; Maliye politikasını ilgilendiren eğri; IS, karşı para piyasasını ilgilendiren eğri LM olmak üzere;
1. IS eğrisi nispeten daha dik,
2. LM eğrisi nispeten daha yatay ise maliye politikası daha etkin olur.
IS doğrusunun eğimi (1/ke b);
a. Harcama çarpan katsayısının değeri (ke)
b. Yatırımların faiz esnekliği (b) tarafından belirlenir.
Yatırımların faiz esnekliği (b) ve harcama çarpanı katsayısı ke ne kadar küçük olursa, (1/ke b) kesrinin değeri o kadar büyük ve IS eğrisi o kadar dik olur.
LM doğrusunun eğimi (k/h);
a. Para talebinin gelir esnekliği (k)
b. Para talebinin faiz esnekliği (h) tarafından belirlenir.
Daha önce de ifade edildiği üzere (k/h) kesrinin değeri ne kadar küçük olursa, LM eğrisi de o derece yatık olur.
Sonuç olarak; IS eğrisinin eğimini veren (1/ke b) kesrinin değeri ise ne kadar büyük, bunun yanında LM eğrisinin eğimini veren (k/h) kesrinin değeri ne kadar küçük olursa maliye politikası da o derece etkili olur.
Maliye Politikası Uygulamasında Özel Durumlar
Para politikası uygulamalarında olduğu gibi maliye politikası uygulamalarında özel durumlar söz konusudur. IS-LM doğrularının alabileceği üç özel duruma göre maliye politikasının tam etkin yada tam etkisiz olma durumları söz konusudur. Bunlar;
a. para talebinin faiz esnekliğinin sonsuz olması hali (Likidite Tuzağı) (h= ∞)
b. para talebinin faiz esnekliğinin sıfır olması hali (h= 0)
c. yatırımların faiz esnekliğinin sıfır olması hali (b= 0)

- Para talebinin faiz esnekliğinin sonsuz olması hali (Likidite Tuzağı) (h= ∞)
Likidite tuzağı durumunda faiz oranları minimum düzeydedir. Genişletici maliye politikası uygulandığını varsayalım. Kamu harcamaları ve transfer harcamalarının artırılması ve vergi oranlarının düşürülmesine bağlı olarak toplama talepte artışlar görülür. IS eğrisi sağa kayar, IS konumundan IS1 konumuna gelir. Talep artışı, üretim düzeyinin ve istihdam seviyesini artırır, işsizlik oranlarını düşürür. Gelir düzeyi Y1’den Y2’ye yükselir.
Diğer taraftan gelirdeki artış para talebini de artırır. Ancak, ekonomide likidite tuzağında olduğu için para talebindeki artış atıl duran fonlardan karşılanır. Bu nedenle faiz oranında herhangi bir değişiklik olmaz.
Sonuçta, likidite tuzağı durumunda maliye politikasının tam etkili olduğu söylenebilir.

- Para talebinin faiz esnekliğinin sıfır olması hali (h= 0)
Para talebinin faiz değişmelerine karşı duyarsız olması hali paranın sadece işlem güdüsüyle talep edilmesi halidir. Bu durumda LM doğrusu, faiz oranını temsil eden eksene paralel bir hal alır.

Bu durumda uygulanan genişletici maliye politikası sonucunda, IS doğrusu IS1 konumundan IS2 konumuna gelir. Faiz oranları i1 düzeyinden i2 düzeyine yükselirken, gelir düzeyinde herhangi bir değişiklik olmaz. Bunun nedeni “tam dışlama” etkisinin ortaya çıkmış olmasıdır. Yani artan faiz oranları nedeniyle yatırımlarda meydana gelen azalma, milli gelirdeki artışın tamamını ortadan kaldırmıştır.
Bu duruma göre maliye politikasının tam etkisiz olduğu kabul edilir.

- Yatırımların faiz esnekliğinin sıfır olması hali (b= 0)
Yatırımlar faiz değişmelerine karşı duyarsız ise IS eğrisi dikey konumda olur. Bu durumda uygulanan genişletici maliye politikası sonucunda, IS doğrusu IS1 konumundan IS2 konumuna gelir. Faiz oranları i1 düzeyinden i2 düzeyine yükselirken, gelir düzeyi de Y1’den Y2’ye yükselir. Dışlama etkisi görülmez. Bu duruma göre maliye politikasının etkili olduğu kabul edilir.


Politika Karması Uygulamaları ve Sonuçları
IS-LM modelinde para ve maliye politikaları tek başlarına uygulandıklarında faiz oranı ve gelir üzerinde şu etkileri meydana getirir;
Genişletici Para Politikası; Faiz düşer, gelir artar
Daraltıcı Para Politikası; Faiz düşer, gelir azalır

Genişletici Maliye Politikası; Gelir artar, faiz yükselir
Daraltıcı Maliye Politikası; Gelir azalır, faiz düşer

Para ve maliye politikaları aynı anda ve birlikte uygulandıklarında milli gelir ve faiz oranı üzerindeki etkileri biraz daha karmaşık hale gelir. Dört farklı politika eşleşmesinin söz konusu olduğu uygulamalarda gelir ve faiz oranı (ve yatırımlar) üzerindeki etkiler şu şekilde tablolaştırılabilir.


Maliye
Politikası

Genişletici
Daraltıcı

Para
Genişletici Gelir artar
Faiz belirsiz
Yatırım belirsiz Gelir belirsiz
Faizler düşer
Yatırım azalır
Politikası Daraltıcı Gelir belirsiz
Faizler artar
Yatırım azalır Gelir azalır
Faiz belirsiz
Yatırım belirsiz

Bunlardan sadece bir tanesini yorumlayalım; Örneğin, genişletici para ve maliye politikası bir arada uygulanırsa;
Genişletici para ve maliye politikası uygulamasında her ikisi de gelir düzeyini artırıcı etki yapar. Diğer taraftan, genişletici para politikası uygulaması faizleri düşürürken, genişletici maliye politikası faizleri artırıcı sonuç doğurur. Bu nedenle faizdeki net değişme(artma yada azalma) politikaların ağırlıkları tarafından belirlenir. Uygulama, eğer para politikası ağırlıklı ise faizlerdeki net değişme düşme yönünde olur. Uygulama maliye politikası ağırlıklı ise bu sefer faizlerdeki net değişim artış yönünde olur. Ancak politikaların ağırlıkları bilinmediği için faizlerdeki değişim hakkında bir şey söylenemez. Diğerlerini de siz şekil çizerek yorumlayabilirsiniz.
Cevapla
  • Bilgi
  • Kimler çevrimiçi

    Bu forumu görüntüleyen kullanıcılar: Hiç bir kayıtlı kullanıcı yok ve 5 misafir