Anayasa hukuku

[nurtenngunes]

ANAYASA NEDİR?
Anayasa, devletin şeklini, işleyişini, yüksek organları ile temel hak ve özgürlükleri düzenleyen ana
hukuk kaynağıdır.
Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve
kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır.
Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz. (AY 11/2)
Maddi Anayasa/Şekli Anayasa Ayrımı
Maddi anlamda anayasa, devletin temel organlarının kurulusunu ve isleyisini belirleyen hukuk
kurallarının bütünü olarak tanımlanmaktadır.
Örn. Yürütme yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından, Anayasaya ve
kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir. (AY m. 8)
Şekli anlamda anayasa, normlar hiyerarsisinde en üst sırayı isgal eden, kanunlardan farklı ve
daha zor bir usulle konulup değistirilebilen hukuk kurallarının bütünü olarak tanımlanabilir.
Şekli anlamda anayasa da kuralın içeriği değil, anayasa da yer alıp almadığı önemlidir.
Türk Hukuku’nda şekli kriter geçerlidir. Bir kural, Anayasa’da yer alıyor ise, içeriğine bakılmaksızın
Anayasal hüküm olarak bağlayıcıdır.
Örneğin; Orman köylüsünün korunması. (Anayasa m. 170) Kamulaştırma (Anayasa m. 46)
Asli Kurucu İktidar/Tali Kurucu İktidar
Bir devletin anayasasını yapma veya değiştirme, başka bir deyimle o devletin temel siyasi yapısını
belirleme iktidarına “kurucu iktidar” veya “kuruculuk fonksiyonu “ adı verilir.
Kurulmuş iktidar kurucu iktidarın anayasada belirlemiş olduğu sınırlar içerisinde devletin
çeşitli hukuki yetkilerini kullanma iktidarıdır. Kurucu iktidar da iki değişik durumda ortaya çıkabilir ve
buna uygun olarak iki tür kurucu iktidardan söz edilebilir; Asli kurucu iktidar ve tali(türevsel )kurucu iktidar.
Asli kurucu iktidar bir ülkenin siyasal rejiminde ihtilal, hükümet darbesi, ülkenin parçalanması ve
bunun gibi durumlardaki kesintiler nedeniyle bir hukuk boşluğunun doğması durumlarında ortaya çıkar.
Bu durumlarda fiili iktidarı elinde bulunduran sosyal güçler yeni rejimin anayasasını belirlerken
kendilerini bağlayan hiçbir pozitif hukuk normu mevcut değildir. Bu anlamda asli kurucu iktidar sınırsız ve
hukuk dışı bir olaydır. Bu iktidarın sınırsızlığı da şüphesiz sosyolojik anlamda değil sadece hukuki
anlamdadır.
Tali kurucu iktidar ise bundan çok farklı olarak bir ülkenin anayasasının, o anayasada belirlenmiş
usüllere uyulmak suretiyle değiştirilmesidir. Bu anlamda tali kurucu iktidar hukuken sınırlı bir iktidardır.
Hemen bütün yazılı anayasalar değiştirilmelerine ilişkin usülleri kendileri belirlemişlerdir. Gene
hemen her yazılı anayasa hükümlerinin değiştirilmesini adi kanunların kabul veya değiştirilmelerindeki
usüllerden daha farklı ve daha güçleştirici bir takım kurallara bağlı tutmuşlardır(sert anayasa sistemi).
Katı Anayasa/Yumuşak Anayasa
Değiştirilme usulüne göre Anayasalar katı ve yumuşak olarak ikiye ayrılmaktadır.
Katı Anayasa: Normal kanunlardan daha farklı organlarca ve daha zor usullerle değistirilebilen
anayasa olarak tanımlanabilir.
Yazısız (sözlü) anayasalar, nasıl nitelikleri gereği yumusak iseler, yazılı anayasalar da aynı sekilde
katıdırlar. Ancak, yazılı anayasa olduğu halde yumuşak anayasalar da mevcuttur. (1921 Anayasası)
Bir Anayasa’yı Katı Anayasa Olarak Nitelendirmede Esas Alınan Ölçütler
a) Teklif Çoğunluğu
b) Nitelikli Çoğunlukla Değiştirme Kuralı
c) Halkoylamasının Öngörülmesi
d) Değistirilemeyecek Maddelerin Olması
e) Anayasa’nın özel yetkilendirilmiş organlar tarafından yapılması.
f) Anayasa değişikliklerinin -en az 48 arayla- iki kez görüşülmesi/ iki kez oylanması.
2
TÜRK ANAYASA HAREKETLERİ
Sened-i İttifak (1808), padişahın yetkilerinin sınırlandığı ilk belge olması sebebiyle, ilk anayasacılık
hareketi olarak kabul edilmektedir. Bu belge padişahın otoritesinin zayıfladığının göstergesidir. Nitekim II.
Mahmut merkezi otoriteyi güçlendirince bu belgeyi tanımadı. Sened-i İttifak, Padişahın bir kısım yetkilerini
Heyet-i Ayan ile paylaşmasını öngördüğü için ilk anayasacılık hareketi olarak adlandırılmıştır.
1876 Kanun i Esasi; ilk anayasamızdır. Kanun-i Esasi de iki meclisli bir sistem vardır. Halk
Meclisi ve Heyeti Ayan olmak üzere iki meclisten oluşan meclisi Padişahın her zaman fesh yetkisi
mevcuttu. Ağırlık padişahtaydı. Meclis millete değil Padişah a karşı sorumluydu.
1876 Anayasası resmen yürürlükten kaldırılmamış sadece fiilen uygulamadan kaldırılmıştır. Kaldı ki
1921 Anayasası da Kanun-i Esasi nin 1921 Anayasasına aykırı olmayan hükümlerinin yürürlükte
olduğunu düzenlemiştir.
Dokunulmazlıklara, milletin temsili ilkesine, olağanüstü yönetim usullerine ve bazı üst düzey
kamu görevlilerinin Yüce Divan da yargılanmasına yer veren ilk yazılı Anayasamız Kanun-i Esasidir.
23 Nisan 1920 yılında TBMM nin açılmasıyla birlikte TBMM kendi içerisinden bir YÜRÜTME
oluşturmuş ve Anayasa tarihimizde İLK DEFA MECLİS HÜKÜMETİ SİSTEMİ UYGULANMAYA
BAŞLANMIŞTIR.
1921 ANAYASASI
 Bu Anayasa da bir devlet başkanlığı makamı yoktur.(siyasal nedenlerden dolayı).
 En yeni en devrimci ilke Milli Egemenlik ilkesidir “Egemenlik bila kayd u şart milletindir.”
 Bakanları teker teker meclis seçti ve güçler birliği ve Meclis Hükümeti sistemi vardı. (İlk kez 1920 de
uygulanmaya başlandı )
 Bakanlar Kurulu meclise karşı sorumluydu ve meclise karşı hiçbir hukuki silahları yoktu.
 Yasama ve yürütme erklerinin meclise ait olduğu bir meclis sistemi vardı.( kuvvetler birliği)
 Bakanlar Kurulu nun kollektif sorumluluğu yoktur, her biri meclise karşı ayrı ayrı sorumludur.
 Temel hak ve hürriyetlerden ve yargıdan hiç söz etmemiştir.
 Türk Anayasa tarihinin TEK YUMUŞAK ANAYASASI’dır. Anayasanın değiştirilmesi tıpkı bir
kanunun değişitirilmesi gibidir.
 Saltanat ve hilafet Anayasa da çözüme kavuşturulmamıştır fakat daha sonra 30 Ekim 1922 tarihinde
önce hilafet ve saltanat birbirinden ayrılmış daha sonra da 1 Kasım 1922 de SALTANAT
KALDIRILMIŞTIR. (16 Mart 1920 tarihinden geçerli olmak üzere GEÇMİŞE DÖNÜK olarak
kaldırılmıştır.)
BİRİNCİ T.B.M.M. 1 Nisan 1923 tarihinde seçimlerin yenilenmesine karar verdi ve 11 Ağustos
1923 te İKİNCİ DÖNEM TBMM çalışmalarına başladı.
Cumhuriyetin ilanı II. TBMM döneminde olmuştur.